در این سند توسعه کشت گیاهان دارویی کم‌آب بر در راستای تغییر الگوی کشت، افزایش درآمد بهره‌برداران و صرفه‌جویی در مصرف آب به‌عنوان اقدامی اولویت دار و محرک توسعه بخش کشاورزی مطرح شده است.
اما به‌راستی وضعیت کشت و تولید گیاهان دارویی طی سال جاری در استان همدان به چه نحوی پیش رفته است؟
تولید حدود ۱۸ هزار تُن گیاه دارویی در همدان
در این خصوص معاون امور باغبانی جهاد کشاورزی استان همدان در گفت‌وگو با خبرنگار ما بیان کرد: سطح زیر کشت گیاهان دارویی در استان همدان برابر هشت هزار و ۷۷۱ هکتار است.
رحیم بیات میزان تولید گیاهان دارویی طی سال جاری در استان همدان را برابر ۱۷ هزار و ۹۱۲ تُن اعلام کرد و گفت: در این راستا در استان همدان فرآوری و صنایع تبدیلی خاصی وجود ندارد و تنها واحدهای مربوطه به سمت بسته‌بندی گیاهان دارویی سوق پیدا کرده‌اند.
وی ایجاد اشتغال، صادرات و صرفه‌جویی در مصرف آب را از مزایای کاشت گیاهان دارویی برشمرد و افزود: تسهیلات برای کشت گیاهان دارویی همچون گل محمدی و زعفران به متقاضیان و کشاورزان پرداخت می‌شود.
اما به‌راستی چقدر توانسته‌ایم از این ظرفیت ۱۸ هزار تُنی گیاهان دارویی در استان بهره‌مند شویم؟ چرا نتوانسته‌ایم در مسیر سرمایه‌گذاری و صادرات گیاهان دارویی استان به نحو مناسبی گام برداریم و همچنان درد خام‌فروشی بر پیکر گیاهان دارویی همدان قابل مشاهده است؟
بدین‌ترتیب در این راستا پای صحبت‌های قاسم اسدیان، رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان نشستیم که در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید:
قابلیت کشت ۴۰ رقم گیاه دارویی در همدان به نحو مناسب
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان در گفت‌وگو با خبرنگار ما با بیان اینکه درحال حاضر یک‌هزار و ۶۵۸ گونه گیاهی در استان همدان کشت می‌شود، گفت: از این میزان ۳۱۵ گونه، گیاهان دارویی هستند.
قاسم اسدیان با اشاره به اینکه در باغ گیاهان دارویی همدان ۲۵۰ گونه گیاه دارویی کشت شده است، خاطرنشان کرد: بعد از این تحقیقات، درنهایت ۴۰ رقم گونه گیاه دارویی که با شرایط آب‌وهوایی همدان تناسب و در سطح وسیع و اقتصادی قابلیت کشت را داشت، انتخاب و معرفی شد.
وی در این راستا گیاهان دارویی‌ای که در استان همدان قابلیت کشت مناسب و ظرفیت ورود به بحث‌های اقتصادی را دارند، بدین شرح عنوان کرد: بادرنجبویه، گل‌گاوزبان، زعفران، اسطوخودوس، رزمارینوس، نعناع (معمولی و فلفلی)، سالویا (مریم‌گلی)، آویشن (در چند نوع مختلف)، به‌لیموی وحشی و برخی گیاهان مانند باباآدم، ختمی و بومادران ازجمله گیاهان دارویی بوده که مناسب کشت (به‌لحاظ شرایط فیزیولوژیکی و اقتصادی) در استان هستند.
اسدیان در ادامه گفت‌وگو بهترین گیاهان دارویی در استان همدان برای کشت را زعفران و گل محمدی دانست و گفت: این دو گیاه با توجه به شرایط کم‌آبی، بازار فروش و تولید مناسب هستند و پس از آنها گل‌گاوزبان به‌لحاظ قیمت مناسب و سازگاری با شرایط کم‌آبی، اسطوخودوس، نعناع فلفلی، بادرنجبویه و آویشن جزء بهترین گیاهان دارویی برای کشت در استان هستند.
بیشتر گیاهان دارویی همدان به‌صورت خام به کشورهای دیگر صادر می‌شود
وی با اشاره به اینکه گیاهان دارویی را به‌صورت خشک‌شده، بذر و یا عرقیجات و اسانس می‌توان وارد بازار فروش کرد، افزود: بازدهی اقتصادی مطلوبی در این راستا وجود دارد، اما برای فروش چنین محصولاتی باید بازار هدف داخلی و خارجی را نیز درنظر داشت.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان با بیان اینکه در بازار داخلی بیشتر گیاهان دارویی به‌صورت خشک‌شده به فروش می‌رسند، گفت: تخم شربتی، خاکشیر و مواردی از این دست در طب سنتی مطرح هستند و به‌عنوان نوشیدنی نیز مصرف می‌شوند.
اسدیان به وضعیت صادراتی گیاهان دارویی استان همدان اشاره کرد و افزود: هم‌اکنون انواع و اقسام گشنیز نهاوند، رازیانه رزن، گل محمدی و گیاهان دارویی صادر می‌شود.
وی علت استقبال کشورهای دیگر از گیاهان دارویی کشورمان را چنین شرح داد: گیاهان دارویی در کشورمان کیفیت مناسبی دارند، چراکه از ۱۷ اقلیم، ۱۱ اقلیم در کشورمان وجود دارد و این امر موجب می‌شود مواد مؤثره مناسبی را در گیاهان دارویی داشته باشیم و امکان کشت گیاهان دارویی متنوع در کشور مهیا است.
اسدیان ادامه داد: از سویی قیمت پایین گیاهان دارویی کشورمان موجب این استقبال‌ها شده است.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان در پاسخ به آنکه این روند به معنای خام‌فروشی گیاهان دارویی ما است، گفت: دقیقاً همین امر وجود دارد، به‌نوعی که گیاهان دارویی که در ادکلن‌های خارجی بسیار کاربردی هستند، به‌راحتی از کشور ما با قیمت پایین تهیه می‌شوند.
وی در این راستا از خام‌فروشی گشنیز نهاوند و رازیانه رزن از استان همدان نیز نام برد و در پاسخ به اینکه چرا در مسیر فرآوری و صنایع تبدیلی این محصولات قدم برنمی‌داریم؟ مطرح کرد: ورود به بحث عرقیجات، اسانس‌گیری و درمجموع فرآوری و صنایع تبدیلی در این حوزه کار سختی نیست، اما مهم این است که بازار هدف خارج از کشور را بشناسیم و در تولیدات نیز مؤثر ورود پیدا کنیم.
گیاه دارویی صادراتی باید سالم و استاندارد باشد
اسدیان در تشریح این موضوع یادآور شد: یک گیاه دارویی مناسب صادرات بایستی تمامی استانداردهای لازم را دارا باشد؛ به‌نوعی که یک محصول گیاهی سالم و عاری از کودهای شیمیایی، سموم، آفت‌کش‌ها و مواردی از این دست باشد، حال چنین گیاه دارویی‌ای چه میزان در استان همدان تولید می‌شود و این که در این نوع تولید، چقدر پایداری داریم؟
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان ادامه داد: چه اطمینانی وجود دارد که یک سرمایه‌گذار بتواند همواره در ماه‌ها و سال‌های مختلف، یک گیاه دارویی سالم و استاندارد را مداوم به‌دست بیاورد؟ یعنی به‌نوعی تولید پایداری در این عرصه باید فراهم شود تا سرمایه‌گذار جرأت ورود به این عرصه را داشته باشد و سپس در مسیر فرآوری و صنایع تبدیلی و سرانجام صادرات گام بردارد.
اسدیان با بیان اینکه باید به‌صورت مستمر چنین گیاه دارویی‌ای با قیمت مناسب به دست سرمایه‌گذار برسد، افزود: از سویی ضوابط و قانون‌ها در توزیع محصولات و صادرات هم به‌نوعی است که سرمایه‌گذار تمایلی به ورود به این عرصه را ندارد.
وی این موضوع‌ها را مسئله‌هایی به‌عنوان موانع ورود سرمایه‌گذار به عرصه فرآوری و صنایع تبدیلی گیاهان دارویی دانست و گفت: از سویی دیگر نیز دلالان که همواره با رانت‌های اطلاعاتی و حمایتی همراه هستند، آشفتگی‌های بسیاری را ایجاد می‌کنند؛ دلالانی که سرمایه در گردش دارند و کوتاه‌مدت در بازارهای خاص وارد می‌شوند و سود می‌برند و این مشکلات را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کنند.
اسدیان تصریح کرد: با این تفاسیر، ورود به سرمایه‌گذاری در بخش فرآوری سخت نیست، اما آیا می‌توان بدون دردسر محصولات را به بازراهای خارجی عرضه کرد؟
جای خالی کشاورزی قراردادی
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان در بخش پایانی این گفت‌وگو به بحث کشاورزی قراردادی نیز اشاره کرد و گفت: کشاورزی قراردادی می‌تواند تولید پایدار یک محصول را برای ورود به عرصه فرآوری آماده کند و با کشاورزی قراردادی نه‌تنها شاهد دپوی محصولات کشاورزی و باغی و سرانجام نامناسب بودن بازار فروش آنها نمیشویم، بلکه از سویی می‌توان کشاورزان را به سرمایه‌گذاران وصل و درنتیجه تولیدی پایدار و متناسب با بازار هدف داشت، موضوعی که این‌روزها باید بیشتر به آن توجه شود.
با این تفاسیر، حال که وضعیت کم‌آبی‌ها نقش پُررنگ کشت گیاهان کم‌آب‌بر را مطرح کرده است و از سویی ارزش اقتصادی این گیاهان نیز عموماً بالا بوده، زمان آن رسیده تا فکری برای تولید این گیاهان در استان همدان داشته باشیم. فکری در قالب یک برنامه‌ریزی و به‌نوعی کشاورزی قراردادی که بتوان تولید را سازمانیافتهتر، استانداردتر و فروش و عرضه و البته صادرات را نیز در امتداد آن به نحو مناسبی پیش برد.
اما این‌روزها به‌راستی که درد خام‌فروشی بر جان گیاهان دارویی همدان افتاده و به‌جای اینکه رازیانه و گشنیزها را با برند همدان و در یک بسته‌بندی مناسب ببینیم و یا در صنعت اسانس‌گیری و در قالب صابون‌سازی و لوازم آرایشی و بهداشتی آنها را وارد کار ببینیم، متأسفانه شاهد خروج این محصولات با گونی به کشورهای دیگر هستیم.
جای خالی اسانس‌گیری از سویی دیگر در استان همدان بر بدنه گیاهان دارویی فشار وارد کرده و موجب می‌شود که نهایتاً در حد گلاب‌گیری قدم‌هایی برداشته شود.
در سالی که جهش تولید نام گرفته، نیاز است تا بدانیم باید در کاهش وابستگی‌های اقتصادی به منابع نفتی خیلی مؤثرتر از گذشته وارد شویم و دراین‌بین گیاهان دارویی می‌توانند برگ برنده‌ای باشند برای ورود به تولید و صادرات مناسب، اشتغال‌زایی پایدار و حتی ورود به عرصه گردشگری کشاورزی؛ موضوعی که این‌روزها در استان همدان جای آن خالی و درد خام‌فروشی همچنان بر بدنه گیاهان دارویی آن نمایان است.
