توسعه کشت دانه‌های روغنی کلزا کلید طلایی تحقق جهش تولید، خودکفایی ملی و گامی برای تأمین امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود؛ این درحالی است که شاهد وابستگی حدود ۹۰ درصدی کشور به واردات دانه‌های روغنی، کنجاله و روغن و خروج سالانه چندین میلیارد دلار ارز از کشورمان در این زمینه هستیم.
نرخ خرید تضمینی پایین، بی‌میلی کشاورزان به کشت کلزا را موجب شد و از سویی کشت محصولاتی چون گشنیز نه‌تنها در فروش بلکه در صادرات وضعیت بهتری داشت و این امر موجب شد که این‌روزها کشاورزانمان در شهرستان نهاوند که روزگاری قطب تولید کلزا بودند، گشنیز کاشته و آن را به دیگر کشورها بفروشند.
خردادماه سال جاری بود که مجری طرح دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی پیشنهاد خرید تضمینی هر کیلو کلزا به شورای اقتصاد را پنج هزار و ۵۰۰ تومان اعلام کرد، اما کارشناسان می‌گویند حتی این قیمت هم تصویب شود، برای ترغیب کشاورزان به کشت کلزا کافی نیست.
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که نرخ خرید تضمینی کلزا به‌اندازه‌ای نیست که بتواند کشاورزان کشور را برای کشت این محصول بسیار ارزشمند که تأمین‌کننده روغن مورد نیاز کشور است، ترغیب کند؛ ۹۰ درصد نیاز کشور واردات می‌شود و سالانه چهار میلیارد تومان ارز هم از کشور برای واردات روغن خارج می‌شود، هر گام در مسیر افزایش این محصول به جلوگیری از خروج ارز و افزایش ضریب امنیت غذایی کمک خواهد کرد.
در امتداد این موضوع مهرماه سال جاری بود که پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی افزایش قیمت تضمینی کلزا از چهار هزار و ۶۶۰ تومان کنونی به بالای ۹ هزار تومان برای سال زراعی جاری عنوان شد؛ اما به‌راستی آیا این قیمت محقق می‌شود؟ میزان کشت کلزا در استان همدان طی سال زراعی جاری چه میزان است؟ آیا طبق سند راهبردی و عملیاتی سه‌ساله استان همدان، طرح‌های توسعه‌ای و کشت دانه‌های روغنی به‌ویژه کلزا در استان همدان پیش می‌رود؟ وضعیت صنایع تبدیلی در این عرصه در استان چگونه است؟
در این راستا بر آن شدیم تا گفت‌وگویی با علی بایگانه، مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی استان همدان و حسن محمدی، مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی استان همدان ترتیب دهیم که در ادامه آنها را می‌خوانید:
از طرح ۷ هزار هکتاری، ۱۶۰۰ هکتار زیر کشت کلزا رفت
مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی استان همدان در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه کشاورزی قلم با بیان اینکه در سال زراعی جدید بالغ‌بر یک‌هزار و ۶۵۰ هکتار دانه روغنی کلزا در استان همدان کشت شده، مطرح کرد: هنوز دانه‌های روغنی دیگر چون آفتابگردان و گلرنگ در استان کشت نشده است.
علی بایگانه ادامه داد: سطح زیر کشت دانه‌های روغنی در استان در سال زراعی قبل (۸۹-۹۹) برابر یک‌هزار و ۹۸۵ هکتار بود.
وی در تشریح این موضوع مطرح کرد: در سال زراعی قبل سطح زیر کشت کلزا برابر یک‌هزار و ۴۲۵ هکتار و تولید دو هزار و ۵۳۰ تُن بوده است.
این مقام مسئول با بیان اینکه سال زراعی ۹۸/۹۹ بالغ‌بر ۳۸۰ هکتار آفتابگردان و ۱۸۰ هکتار گلرنگ کشت شد، خاطرنشان کرد: در این سال سه هزار و ۴۰۰ تُن محصول به‌دست آمد.
مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی استان همدان در پاسخ به اینکه آیا با توجه به افق ۱۰ ساله کشت دانه‌های روغنی و موضوع خودکفایی در این عرصه برنامه‌ای برای توسعه کشت دانه‌های روغنی در استان وجود دارد یا خیر؟ عنوان کرد: طرح توسعه‌ای هرساله در قالب طرح دانه‌های روغنی و برنامه‌های مربوط به آن ابلاغ می‌شود که در این راستا برای سال جاری در استان همدان کشت هفت هزار هکتاری دانه‌های روغنی اعلام شده است.
بایگانه ادامه داد: اما به‌علت عدم استقبال کشاورزان، یک‌هزار و ۶۰۰ هکتار در استان همدان زیر کشت کلزا رفته است و آفتابگردان و گلرنگ نیز هنوز کشت نشده‌اند.
مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی استان همدان درخصوص علت عدم استقبال مناسب کشاورزان از کشت این محصول نیز تشریح کرد: کشاورزان به‌دلیل پایین بودن نرخ تضمینی خرید این محصول عنوان می‌کنند که کشت کلزا برایشان توجیه اقتصادی ندارد؛ از سویی کشت کلزا یک کشت تخصصی است و این موارد موجب شده تا شاهد کاهش استقبال از کشت کلزا در استان همدان باشیم.
بایگانه ادامه داد: درصورتی که قیمت خرید تضمینی اصلاح شود، شاهد استقبال کشاورزان از کشت این محصول نیز خواهیم بود، اما در سال جاری با وجود پیگیری‌ها و تلاش همکارانمان، شاهد استقبال مناسب کشاورزان در استان نبودیم.
این مقام مسئول درخصوص قیمت تضمینی این محصول نیز گفت: سال گذشته قیمت تضمینی کلزا برابر چهار هزار و ۶۶۰ تومان بود و در سال جاری تاکنون قیمت خرید تضمینی را برابر هفت هزار و ۸۰۰ تومان اعلام کرده‌اند، اما هنوز این رقم قطعی نیست.
مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه در گذشته شهرستان نهاوند در استان همدان قطب تولید کلزا بود، افزود: اما به سبب بحث‌های اقتصادی و موضوع تولید و فروش محصول گشنیز، شهرستان نهاوند از مطرح بودن در زمینه کشت کلزا دور ماند.
بایگانه ادامه داد: هم‌اکنون کشت کلزا در همه شهرستان‌های استان همدان مطرح بوده، اما بیشترین سطوح کشت آن در شهرستان‌های اسدآباد و فامنین است.
این مقام مسئول با بیان اینکه هم‌اکنون شاهدیم که در کشور ۹۰ درصد روغن وارداتی است، مطرح کرد: درصورتی که قیمت خرید دانه‌های روغنی در کشور مناسب شود، استان همدان پتانسیل کشت مناسب کلزا را دارد.
مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی استان همدان در پایان صحبت‌های خود به واحد فرآوری کشت صنعت خزل در شهرستان نهاوند اشاره کرد و گفت: هم‌اکنون این شرکت میزان دانه‌های روغنی مورد نیاز خود را از دیگر استان‌ها تأمین می‌کند که می‌توان با برنامه‌ریزی‌های مناسب و اصلاح قیمت خرید دانه‌های روغنی، میزان کشت این محصولات را در استان افزایش داد.
تولید کلزای همدان جوابگوی یک کارخانه روغن‌کشی هم نیست
در ادامه مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی استان همدان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه کشاورزی قلم درخصوص وضعیت فرآوری دانه‌های روغنی در استان همدان مطرح کرد: تولید دانه‌های روغنی در استان همدان کمتر از ۱۰ هزار تُن در سال بوده و هم‌اکنون یک واحد فرآوری در این زمینه در استان فعال است.
حسن محمدی با بیان اینکه شرکت کشت صنعت خزل (کارخانه روغن نباتی نگین نهاوند) با یک سرمایه‌گذاری بالا در این شهرستان فعال است، مطرح کرد: ظرفیت این واحد برای روغن‌کشی به ۳۰۵ هزار تُن می‌رسد، بدین‌ترتیب دانه‌های روغنی کشت‌شده در استان‌های دیگر را نیز پوشش می‌دهد.
وی با اشاره به این موضوع، گفت: با توجه به اینکه کشت کلزا و دانه‌های روغنی پایین بوده، نیاز است تا وزارت کشاورزی برنامه‌ای برای خرید تضمینی دانه‌های روغنی و تشویق کشاورزان به کشت این محصولات داشته باشد.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی استان همدان در بخش پایانی این گفت‌وگو با اشاره به آنکه تولید کلزای همدان جوابگوی یک کارخانه روغن‌کشی هم نیست، تصریح کرد: درصورتی که این سطح زیر کشت در استان همدان افزایش یابد، بازهم شرکت کشت صنعت خزل جوابگوی محصولات تولیدی استان در این عرصه خواهد بود؛ بدین‌سان برنامه‌ای برای احداث واحد فرآوری جدیدی در این حوزه نداریم.
با این تفاسیر، می‌بینیم درحالی که کشت دانه روغنی کُلزا در دهه اخیر با توجه به سیاست‌های کشور، با هدف خوداتکایی در تولید روغن سالم و کاهش وابستگی به واردات در شرایط اقتصاد مقاومتی و جهش تولید، به‌عنوان محصول راهبردی در دستور کار دولت قرار گرفته است، اما هنوز با عدم استقبال کشاورزان همدانی از کشت دانه‌های روغنی به‌ویژه کلزا روبه‌رو هستیم و گویی کلید طلایی کشت «کلزا» در همدان گُم شده و هنوز هم کشت گشنیز اولویت کشاورزان است.
همدان یکی از استان‌های مستعد در کشت محصولات کشاورزی به‌ویژه گندم به‌عنوان یک محصول استراتژیک است. حال با توجه به اینکه مزارع گندم نیز برای بهره‌وری بیشتر نیاز به تناوب کشت دارند و هر دوسال یک‌بار می‌توان غلات را در مزارع کشت کرد، از مدت‌ها قبل کشاورزان به دنبال کشت جایگزینی بودند که بتوانند هم از زمین بهره مناسبی بگیرند و هم تناوب کشت را رعایت کرده باشند.
در این زمینه طبق تحقیقات انجام‌شده کشت دانه روغنی کلزا برای تولید پایدار گندم ضروری است، زیرا این محصول در تناوب کشت با گندم سبب تقویت خاک، کاهش آفات و بیماری‌ها، استفاده بهینه از آب و درنهایت افزایش تولید گندم می‌شود. اما چرا باید به سبب عدم توجیه اقتصادی شاهد باشیم که کشت کلزا جای خود را به کشت گشنیزی داده که نه‌تنها یک محصول استراتژیک نیست، بلکه صادرات آن بی‌نام‌ونشان صورت می‌گیرد؟ به‌راستی که با توجه به طرح ۱۰ ساله خودکفایی دانه روغنی که از چندسال قبل در کشور شروع شده، باید جهاد کشاورزی از افزایش سطح کشت این محصول با خرید تضمینی، توزیع بذر داخلی و خارجی، کود شیمیایی و سموم مورد نیاز با قیمت یارانه‌ای حمایت کند، اما این مهم نیازمند یک عزم جدی و مسئولانه است تا در کنار موضوع خرید تضمینی دانه‌های روغنی به میزان مناسب آن، شاهد برنامه‌ریزی‌های طلایی در امر ترویج و البته مناسب‌سازی بازار فروش و مطرح کردن نقش کشاورزان در کاهش وابستگی‌های ۹۰ درصدی در محصول روغن باشیم.
