سناریوی اول چه بود؟
اولین بخشنامه مربوط به امتحانات ترم اول مدارس، ۲۹آذر امسال منتشر شد. خسرو ساکی، رئیس مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزش وزارت آموزش و پرورش درباره علت این تأخیر طولانی به همشهری گفته بود: «می‌خواهیم یک بخشنامه دقیق و منسجم صادر کنیم و برای همین تصمیمگیری در این‌باره طولانی شد. به‌زودی دانش‌آموزان به‌طور شفاف خواهند فهمید که امتحاناتشان چگونه برگزار می‌شود.»بعد از ۲روز از این گفت‌وگو، بخشنامه نحوه برگزاری امتحانات دی سال ۱۳۹۹منتشر شد. در ابتدای آن آمده بود: «در شرایطی که امکان حضور فیزیکی دانش‌آموزان فراهم باشد، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مطابق آیین‌نامه‌های مربوط به دوره‌های تحصیلی و با رعایت کامل شیوه‌نامه‌های بهداشتی انجام می‌گیرد. درصورتی که به تشخیص معلم و تأیید مدیر مدرسه، امکان ارزشیابی پایانی به‌صورت برخط (آنلاین) فراهم نباشد، معلم می‌تواند از ارزشیابی تکوینی نوبت اول، برای تعیین نمره پایانی دانش‌آموزان استفاده کند.»درباره امتحانات پایه دوازدهم هم عنوان شده بود: «ارزشیابی دروس داخلی و امتحانات نهایی دانش‌آموزان پایه دوازدهم مدارس روزانه که در شهریورماه موفق به کسب نمره قبولی در برخی از دروس نشده‌اند و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی-تربیتی نیمسال اول دروس حضوری و غیرحضوری غیرنهایی داوطلبان آزاد و دانش‌آموزان مدارس بزرگسالان، آموزش از راه دور، ایثارگران، براساس تبصره ذیل بند۹ مصوب جلسه۹۷۷ تاریخ۱۳ آذرماه ۹۹ شورای‌عالی آموزش و پرورش و مجوز مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر، مطابق آیین‌ها و ضوابط مربوط، در تمام شرایط با رعایت کامل شیوه‌نامه‌های بهداشتی به‌صورت حضوری انجام می‌شود.»
تغییر مداوم بخشنامه امتحانات
این بخشنامه کلی، اختیار تصمیمگیری درباره چگونگی برگزاری امتحانات را به مدیران مناطق آموزشی استان‌ها سپرده بود و همین شد که یک تا ۲روز بعد از صدور آن، مدیران کل آموزش و پرورش استان‌ها با رسانه‌ها مصاحبه کرده و نحوه برگزاری امتحانات در استان خود را تشریح کردند.به‌طور نمونه مسعود ثقفی، سخنگوی آموزش و پرورش شهر تهران با رسانه‌ها مصاحبه کرد و گفت که تمام امتحانات در تهران به جز پایه دوازدهم غیرحضوری است. اما باز هم مسئولان وزارتی با صحبت‌های متعددشان و اضافه کردن تبصره به بخشنامه اصلی بر سردرگمی دانش‌آموزان و معلمان دامن زدند و نشان دادند که اختیار در دست مدیران استانی نیست.به‌طور نمونه ساکی، رئیس مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزش وزارت آموزش و پرورش روز سی‌ام آذرماه در رسانه‌ها اعلام کرد: «در اجرای تبصره ذیل بند «ب» این بخشنامه، برگزاری حضوری ارزشیابی تحصیلی و تربیتی پایه‌های اول و دوم ابتدایی، فقط در مناطق دارای وضعیت زرد و پس از اخذ مجوز کتبی از کارگروه مدیریت و کنترل بیماری کرونا استان امکان‌پذیر است.»از سوی دیگر، سخنگوی ستاد ملی مبارزه با کرونا این مصوبه را به صراحت رد کرد و گفت: «بحثی در هفته گذشته مبنی بر بازگشایی پایه‌های اول و دوم ابتدایی مطرح شده بود که دانش‌آموزان بتوانند در مدارس حضور داشته باشند که در کمیته تخصصی رأی نیاورد و همچنان مدارس غیرحضوری خواهند بود تا شرایط بهتری فراهم شود. بعد از اجرای واکسیناسیون و قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا امیدواریم در سال آینده به سمت بازگشایی مدارس حرکت کنیم. بنابراین مدارس همچنان غیرحضوری خواهند بود و پیشنهاد حضور پایه‌های اول و دوم ابتدایی هم مصوب نشده است.»
خودمختاری مدارس غیردولتی در امتحانات
ابهام در برگزاری امتحانات وقتی پیچیده‌تر شد که گروهی از معلمان و دانش‌آموزان مدارس غیردولتی گفتند به آنها اعلام شده که امتحاناتشان حضوری است. کاربران زیادی در شبکه‌های مجازی متن آیین‌نامه امتحانات این مدارس و الزام بر حضور دانش‌آموزان را در شهرهای نارنجی منتشر کردند و گفتند که چرا باید مدیران مدارس غیردولتی مستقل و خارج از تصمیمات وزارتخانه در این‌باره تصمیم بگیرند؟اواسط هفته گذشته، تعداد مدارس غیردولتی که قصد برگزاری حضوری امتحانات را دارند، آنقدر زیاد شد که مسئولان آموزش و پرورش مجبور به پاسخگویی شدند. عبدالرضا فولادوند، مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران به ایلنا در این‌باره گفت: «هر مدرسه‌ای که در تهران بخواهد به‌صورت حضوری امتحان بگیرد، تخلف انجام داده است و ما نیز به‌شدت با آنها برخورد می‌کنیم. خانواده‌ها هم نباید زیر بار امتحان حضوری بروند. این را هم اعلام کردیم که با مدارس غیردولتی هم بابت برگزاری آزمون حضوری شوخی نداریم. در عین حال که آنها همکاران ما هستند، اما سلامت دانش‌آموزان برای ما اهمیت بیشتری دارد.»
می‌خواستیم دانش‌آموزان درس بخوانند
فولادوند درباره علت تغییر مداوم بخشنامه امتحانات دی‌ماه از سوی مسئولان آموزش و پرورش گفته: «در برخی موارد ما در حساب و کتاب‌هایمان تصمیمات دقیقی می‌گیریم، اما وقتی متوجه می‌شویم که یک جای کار ایراد دارد به ناچار آن تصمیم را تغییر می‌دهیم یا در مقابل آن، انعطاف به خرج می‌دهیم. ما اکنون در یک زیست‌بوم جدید قرار گرفته‌ایم و براساس آن دقیق‌تر تصمیمگیری می‌کنیم.همچنین تلاش می‌کنیم تصمیمات به صحت و درستی نزدیک باشد؛ زیرا جمعیت هدف ما جمعیت گسترده‌ای است و شاید هم به این دلیل است که تصمیمات آموزش و پرورش دچار تغییر می‌شود. من قبول دارم که ما برخی کارها را دوباره تجربه می‌کنیم و این دانش‌آموزان هستند که هزینه آن را می‌دهند.»او همچنین گفته است:«ما در تهران اعلام کردیم که امتحانات حضوری است تا دانش‌آموزان بهتر درس بخوانند و با جدیت بیشتری دروس را از طریق تبلت یا گوشی دنبال کنند. دانش‌آموزان با این رویه ضرر نکردند، آنها درس‌ها را با نیت آزمون حضوری خوانده بودند. در هر صورت این اتفاقات باید تجربه شود تا ما را به هدف نزدیک کند. البته ما به‌تنهایی تصمیمگیری نمی‌کنیم، بلکه ستاد ملی مقابله با کرونا نیز باید به ما برای تصمیماتی که می‌گیریم، مجوز دهد.»
امتحانات مجازی با دشواری
اما ماجرای پیچیده برگزاری امتحانات به همین‌جا ختم نمی‌شود و مسائل متعدد دیگری هم در این‌باره مطرح است که آموزش و پرورش تاکنون راهکاری برای آنها ارائه نداده. به‌طور نمونه برخی معلمان عنوان می‌کنند دانش‌آموزان زیادی دسترسی به لوازم هوشمند ندارند و تا الان با تلویزیون و جزوه درس خوانده‌اند و حالا برای امتحانات مجازی بلاتکلیف مانده‌اند،یا دانش‌آموزانی هستند که به‌صورت اشتراکی با خواهر یا برادرشان از یک موبایل استفاده می‌کنند و حالا امتحاناتشان همزمان شده است.علی پورخضری، معلم پایه ششم ابتدایی در این‌باره می‌گوید: «دانش‌آموز پیام داده که امتحان من و برادرم که پایه نهم است، هر دو ساعت ۱۰صبح است. ما چه کار کنیم؟ این مشکل بسیاری از دانش‌آموزان دیگر در مناطق نارنجی و زرد است، ولی آیا مدیران آموزش و پرورش اصلا به این موضوع فکر کرده بودند؟»پورخضری انتقاد کرد که چرا مسئولان آموزش و پرورش از قبل به همه احتمالات فکر نمی‌کنند تا جامعه آموزشی دچار التهاب نشود؛ «برگزاری امتحان که یک رویداد همیشگی و ثابت است و همه می‌دانستند که باید برگزار شود، پس چرا به مشکلاتی از این دست فکر نکردند؟ چرا منتظر می‌مانند که مشکلات خودشان را در میدان عمل نشان دهند و بعد که حسابی هرج و مرج ایجاد شد، تصمیم بگیرند؛ تازه در بسیاری از موارد تصمیم هم نمی‌گیرند.»او ادامه داد: «چرا مسئولان وزارتی حتی حاضر نیستند در مسئله برگزاری امتحانات اختیار را به مدیران استانی و مدارس بدهند؟ این همه تمرکزگرایی در شرایطی که کرونا نقطه به نقطه متفاوت عمل می‌کند، چه معنا دارد؟ این مسئله که دیگر محتوای درسی نیست که بخواهند از بالا اعمال‌نظر کنند، یک کار اجرایی است که خطری هم برای آنها ندارد.» به گفته وزیر آموزش و پرورش ۳میلیون و ۵۰۰هزار دانش‌آموز دسترسی به لوازم هوشمند ندارند که تعداد زیادی از آنها در مناطق قرمز و نارنجی کرونا که امتحانات غیرحضوری برگزار می‌شود، زندگی می‌کنند؛ دانش‌آموزانی که از تحصیل مجازی محروم بودند و حالا از امتحانات محروم شده‌اند.
