این روزها که شیوع ویروس کرونا برگزاری برنامه‌های بین‌المللی و ملی را متوقف و با چالش‌هایی روبرو کرده است، باید دید به‌راستی از ظرفیت‌هایی که پیش‌تر داشته‌ایم تا چه حد توانسته‌ایم استفاده کنیم.
مهرماه سال گذشته بود که در استان همدان نشست جهانی راه ابریشم برگزار شد و مسئولین بسیاری تأکید داشتند که در خلال این نشست رأی و تأیید نهایی ثبت یکی از آثار تاریخی و میراث همدان را خواهند گرفت. اگرچه این موضوع رد شد و عملاً برگزاری این نشست در این جهت نبود، اما در طی این نشست نه‌تنها ظرفیت‌های همدان معرفی شد بلکه موضوعاتی مطرح شد که در صورت امتداد هر یک از آنها می‌توان نه‌تنها همدان بلکه تمامی شهرهایی که در کشور در امتداد جاده ابریشم قرار دارند را به لحاظ گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع‌دستی در سطح بین‌المللی معرفی و دستاوردهای آن را نظاره‌گر بود.
برگردیم به وضعیت میراث فرهنگی و گردشگری در استان همدان؛ در سند راهبردی و عملیاتی سه‌ساله استان همدان، توسعه گردشگری بین‌المللی و جلب حداکثری گردشگران خارجی، توسعه و ساماندهی گردشگری داخلی، تأمین زیرساخت‌ها و امکانات جانبی موردنیاز و ارتقای کیفی خدمات گردشگری، برندسازی (نشانگان تجاری) در گردشگری استان، ساخت موزه منطقه‌ای هگمتانه، ساماندهی و تملک عصه باستانی هگمتانه، ساماندهی و مرمت بازار همدان، ساخت نمایشگاه دائمی صنایع‌دستی و مواردی ازاین‌دست جز اقدامات اولویت‌دار و محرک توسعه گردشگری مطرح شده است و اشاره‌هایی بر قابلیت ثبت ارگ تاریخی نوشیجان در فهرست آثار جهانی و تأکیداتی بر البته لزوم ثبت جهانی آن را شاهد هستیم.
حال با این تفاسیر، ازآنجاکه نشست جهانی راه ابریشم با تکیه‌بر مباحث دینی در شهر همدان برگزار شد، در این خصوص برآن شدیم تا گفتگویی با مدیرکل میراث فرهنگ، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان ترتیب دهیم تا از یک‌سو، دستاوردها و راه‌های نرفته و محقق نشده و پیش‌بینی‌ها پس از یک‌سال‌ونیم از برگزاری اجلاس جهانی راه ابریشم را بررسی کنیم و از سوی دیگر، وضعیت ثبت جهانی هگمتانه، راه‌اندازی دفتر یونسکو در همدان، پیش‌روی به‌سوی سیتی برندینگ و شهر خلاق و هم‌چنین ثبت زنجیره‌ای معابد نوشیجان و حاجی‌خان را جویا شویم که در ادامه متن این صحبت‌ها را می‌خوانید:
مطالعات فشرده پرونده شکل‌گیری منظر تاریخی شهری از هگمتانه تا همدان در حال پیش‌روی
علی مالمیر در گفتگو با قلم با بیان اینکه دو نکته در برگزاری اجلاس جهانی راه ابریشم فارغ از موضوع آن مطرح است، عنوان کرد: برگزاری یک رویداد بین‌المللی در بطن خود منافعی را از جهت معرفی مکان و گردشگری دارد و اجلاس راه ابریشم به سبب جهانی بودن و تکیه آن بر بحث تاریخی در این زمینه به گردشگری و معرفی هرچه مناسب‌تر همدان در سطح ملی و بین‌المللی کمک کرد.
وی در خصوص دستاوردهای این اجلاس نیز مطرح کرد: در این نشست بین‌المللی موضوع ثبت زنجیره‌ای معابد در مسیر جاده ابریشم مطرح شد و اساساً بحث این نشست ثبت جهانی یکی از آثار آن‌هم در همدان نبود چراکه هدف این نشست این موضوع نبود و چنین ظرفیتی نیز در این نشست وجود نداشت چراکه ثبت جهانی یک اثر نیازمند ادامه مسیر درست آن و در نهایت، نظرات یونسکو و مسئولین مربوط به آن است.
وی ادامه داد: اما در خلال این نشست، حضور اساتید مطرح گردشگری و میراث فرهنگی در همدان ظرفیت بسیار خوبی برای معرفی مناسب همدان به آنها و استفاده از نظرات و مشورت گرفتن از آنها بود.
مدیرکل میراث فرهنگ، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان با بیان این موضوع خاطرنشان کرد: بدین‌سان بازدیدهایی از تپه هگمتانه و برخی از آثار تاریخی و گردشگری همدان برای این گروه‌ها در نظر گرفتیم و حاصل مشورت با این اساتید و طالبیان؛ معاون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و کارشناسان مربوطه این بود که برای ثبت جهانی هگمتانه برنامه‌ریزی‌هایی داشته باشیم.
مالمیر ادامه داد: در این خصوص، ارزیاب یونسکو که در مهرماه سال‌جاری برای بازدید از اورامانات آمده بود در بین راه بازدیدی نیز از هگمتانه داشت، گرچه مأموریتی در این زمینه نداشت اما بازدید و استفاده از نظرات وی موجب شد تا شناختی از هگمتانه داشته باشد و از نظرات وی برای پیش روی پرونده ثبت جهانی هگمتانه نیز استفاده شد.
وی با تصریح بر اینکه در حال حاضر، در زمینه پرونده ثبت جهانی هگمتانه، پرونده شکل‌گیری منظر تاریخی شهری از هگمتانه تا همدان مطرح است، خاطرنشان کرد: هم‌اکنون در حال مطالعه فشرده این پرونده هستیم.
مدیرکل میراث فرهنگ، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان با بیان اینکه هدف‌گذاری‌مان برای اتمام این مطالعات تا پایان سال‌جاری است، خاطرنشان کرد: این روند هم‌اکنون به موازات با نظرات کارشناسان مربوطه در وزارت میراث فرهنگی در حال پیش‌روی است و روند را به موازات با آنها و به‌صورت رفت و برگشتی پیش می‌بریم تا بتوانیم روند اتمام مطالعات این پرونده را سریع‌تر و هم‌زمان به اتمام برسانیم.
مالمیر با اشاره به اینکه هم‌اکنون این مطالعات در حال انجام است، خاطرنشان کرد طبق برنامه‌ریزی‌های به‌عمل‌آمده، مطالعات پرونده ثبت جهانی شکل‌گیری منظر تاریخی شهری از هگمتانه تا همدان تا پایان سال‌جاری به اتمام خواهد رسید.
وی در خصوص راه‌اندازی دفتر یونسکو در همدان نیز مطرح کرد: این پیشنهاد از سوی شهرداری مطرح شد و تاکنون محقق نشده است که باید علت را از مسئولین مربوطه جویا شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان در خصوص مطرح‌شدن بحث سیتی برندینگ در خلال اجلاس جهانی راه ابریشم نیز مطرح کرد: این موضوع می‌تواند یک شهر را در زمره شهرهای خلاق در زمینه‌های ادبیات، موسیقی، معماری، غذا و غیره معرفی کند که شروع این بحث نیز از سوی شهرداری همدان بود و در خلال برگزاری نشست زاگرس‌نشینان نیز مطرح شد و شهرداران شهرهایی که مدعی هستند که شهرشان بر اساس ظرفیت‌های خاصی خلاق محسوب می‌شود، در این زمینه کاندید می‌شوند.
مالمیر با بیان اینکه همان‌طور که در زمینه ثبت جهانی شکل‌گیری منظر تاریخی شهری از هگمتانه تا همدان ما نیازمند همکاری دستگاه‌های مرتبط هستیم، در زمینه معرفی همدان به‌عنوان یک شهر خلاق نیز شهرداری همدان با اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان هماهنگی‌هایی باید داشته باشد، گفت: در این زمینه آمادگی همکاری خود را با شهرداری همدان اعلام می‌کنیم.
وی با اشاره به اینکه همدان قابلیت معرفی در زمینه معماری و ادبیات را در خصوص شهرهای خلاق دارد، تصریح کرد: از سویی، همدان ظرفیت ثبت جهانی آثار دوران ماد را نیز دارد و تاکنون به دوره‌های ماد و مادشناسی کمتر توجه شده است.
مدیرکل میراث فرهنگ، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان در پاسخ به اینکه تکلیف ثبت زنجیره‌ای معابد نوشیجان و حاجی‌خان به کجا رسیده است؟ مطرح کرد: با توجه به محدودیت‌های سهمیه برای ثبت جهانی آثار و از سویی با توجه به اینکه احتمال دارد معابد دوران ماد دیگری در محدوده همدان وجود داشته باشد، موضوع ثبت جهانی زنجیره‌ای معابد دوران ماد مطرح شد.
مالمیر خاطرنشان کرد: باستان‌شناسان معتقدند که تپه‌های زیادی وجود دارد که در آن آثار دوران ماد وجود دارد و تاکنون تپه‌های نوشیجان و حاجی‌خان در همدان را داریم اما این موضوع نیازمند کاوش است.
وی در ادامه افزود: برای اینکه بتوان در مسیر ثبت جهانی معابد دوران ماد قدم برداشت نیاز است که این تپه‌های تاریخی شناسایی‌شده و تعداد بیشتری داشته باشند، از یک‌سو، احتمال می‌رود تپه‌های بیشتری در همدان وجود داشته باشد و شناسایی آنها نیازمند کاوش بوده و از سویی، نیاز است تا استان‌های غربی کشور و استان‌هایی که در مسیر جاده ابریشم هستند، سایت‌های خود را کاوش کنند تا در صورت وجود معابد دوران ماد مشابه با نوشیجان و حاجی‌خان بتوانیم در مسیر شکل‌گیری پرونده ثبت جهانی زنجیره‌ای معابد دوران ماد قدم برداریم.
مدیرکل میراث فرهنگ، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان با بیان این موضوع مطرح کرد: توصیه داریم تا شناسایی و کاوش‌هایی در این زمینه در استان‌های دیگر نیز انجام شود چراکه احتمال وجود سایر معابد دوران ماد وجود دارد.
مقرون‌به‌صرفه بودن برگزاری اجلاس جهانی راه ابریشم در همدان
مالمیر در پاسخ به اینکه درمجموع این اقدامات، آیا برگزاری اجلاس جهانی راه ابریشم را مناسب برای بحث‌های گردشگری و میراث فرهنگی استان همدان قلمداد می‌کنید یا خیر؟ مطرح کرد: قطعاً برگزاری هر رویداد بین‌المللی دارای دستاوردهایی است و در خصوص برگزاری اجلاس جهانی راه ابریشم در همدان نیز اگر میزان دستاوردها و هزینه‌ها را هم مقایسه کنیم، می‌بینیم که برگزاری این رویداد مقرون‌به‌صرفه بوده است.
وی با بیان اینکه حال باید دید چقدر از این ظرفیت برگزاری رویداد جهانی راه ابریشم در همدان استفاده شده است، گفت: اما در مجموع، برگزاری این رویداد بین‌المللی در همدان مقرون‌به‌صرفه بوده است چراکه رویدادی تاریخی و دستاوردهای پژوهشی داشته و در زمینه معرفی هرچه مناسب‌تر ظرفیت‌های کشورمان و استان همدان به‌عنوان نماینده خوبی برای کشور در زمینه تاریخی و با یدک کشیدن نام تاریخ و تمدن ایران‌زمین، قدم‌های خوبی برداشته شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان در بخش پایانی این گفتگو تصریح کرد: اگر می‌خواهیم ظرفیت‌های گردشگری و تاریخی‌مان بیشتر معرفی شود، برگزاری رویدادهای علمی نیز می‌تواند مؤثر باشد که در این زمینه همایش علمی دستکندها را در همدان برگزار کردیم و با این قدم‌ها است که جایگاه ما در سطح بین‌المللی و ملی مطرح و ظرفیت‌هایمان چه در بحث میراث فرهنگی و چه در بحث گردشگری بهتر و مناسب‌تر معرفی می‌شود.
بحث ثبت جهانی و زنجیره‌ای معابد دوران ماد که در خلال نشست جهانی راه ابریشم در همدان مطرح شد، نیازمند این است تا تپه‌های تاریخی این دوران مانند نوشیجان و حاجی‌خان همدان در سایر شهرهایی که در مسیر جاده ابریشم قرار دارند نیز شناسایی شود، بدین‌سان نیاز است تا مسئولین مربوطه در غرب کشور همتی کنند و با کاوش‌های به‌عمل‌آمده، این روند را تسهیل و زمینه برای این ثبت جهانی را مهیّا سازند.
از سویی، در خلال برگزاری اجلاس جهانی راه ابریشم با توجه به اینکه مباحث روی موضوعات دینی متمرکز بود، نیاز است تا شهرهایی که در مسیر جاده ابریشم قرار دارند روی گردشگری‌هایی با این حوزه تمرکز کرده تا از برنامه‌ریزی‌هایی که طی این نشست انجام گرفت، جا نمانند؛ و حتی می‌توان، این شهرها را به لحاظ دوره‌های تاریخی و دین‌های متنوعی که به‌مرور در آنها استقرار پیدا کرده است معرفی نمود.
اما تمامی این روند، نیازمند همکاری و همراهی مسئولین این استان‌ها و شهرها به‌ویژه در مناطق غربی است.
از سویی دیگر، امید است به‌زودی با اقداماتی که شهرداری همدان در حال پیش روی است، بتوانیم شاهد راه‌اندازی دفتر یونسکو در همدان و قدم نهادن در مسیر شهرهای خلاق باشیم، چراکه تن نحیف گردشگری همدان که این روزها زیر سایه کرونا رفته نیازمند احیای است تا از کما خارج شود.
