چند سالی است که خشکسالی به جان کارون افتاده و حرف و حدیث‌های انتقال آب به فلات مرکزی هم قوز بالا قوز شده است؛ انگار جانش دارد می‌رود. نمی‌شود که اگر می‌شد شاید کف کارون را سیمان می‌ریختند، کاشی می‌کردند، چند تا ماهی هم در آن می‌انداختند و می‌گفتند این هم از کارون؛ دل‌تان خوش باشد.
وضعیت رودخانه کارون با آنهمه کبکبه و دبدبه به جایی رسیده که مردم اهواز در میان آن قدم می‌زنند، ماشین‌های سنگین در بسترش خاک‌برداری می‌کنند، کشاورزان کف آن را محل کشت کرده‌اند و البته قایق‌ها میان گل و لایش گیر می‌کنند؛ عجیب نیست اگر چند وقت دیگر هم اتوبانش کنند، بالاخره هیچ که نباشد طول و عرض خوبی دارد!
شرایط نامطلوب بارندگی در سال آبی جاری و کاهش ۴۴ درصدی میزان بارش‌ها در حوضه کارون بزرگ نسبت به سال‌های نرمال، شرایط کارون را بحرانی‌تر از همیشه کرده است. اینکه از بالادست کارون، آب انتقال داده شود و به رگ‌های خشک کارون آبی نرسد، وخامت اوضاع را دوچندان می‌کند.
این روزها، رودخانه کارون خشک‌تر و ناخوش‌تر از همیشه به چشم می‌آید؛ زمین‌های خشک و قاچ خورده، نیزارهای زردِ سر به فلک کشیده و انبوه زباله و بوی فاضلابی که به آسمان بلند شده است؛ باید دید که آسمان چه خوابی برای کارون دیده است.
دبی فعلی کارون در مقطع اهواز، کمتر از یک‌چهارم شرایط طبیعی
محمد درویش رئیس گروه محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو و پژوهشگر محیط زیست، درباره وضعیت رودخانه کارون گفت: میانگین بارش‌ها در حوضه کارون بزرگ در سال آبی جاری حدود ۴۰ تا ۴۴ درصد کاهش داشته و این مساله باعث کاهش دبی متوسط رودخانه کارون در مقایسه با میانگین درازمدت آن شده است.
وی افزود: در زمان سیلاب فروردین ماه ۹۸، دبی رودخانه کارون در مقطع پل سفید اهواز بیش از ۳ هزار مترمکعب بر ثانیه بود در حالی که اکنون دبی عبوری آب در کارون حدود ۲۱۰ مترمکعب بر ثانیه است و با توجه به بستر گسترده این رودخانه، عبور این میزان آب از آن، کارون را چیزی شبیه یک جوی باریک کرده است.
این فعال محیط زیست با بیان اینکه کارون همچنان پرآب‌ترین رودخانه ایران است، گفت: در میان ۹۳ رودخانه دائمی که در کشور وجود دارند، رودخانه کارون حتی با عبور ۲۱۰ متر مکعب بر ثانیه هنوز پرآب‌ترین رودخانه ایران است. البته با بررسی حوضه کارون بزرگ و با فرض اینکه اگر هیچ سد و انتقال آبی اجرایی نمی‌شد، کارون باید در همین شرایط خشکسالی و کم‌بارشی، آبی حدود ۸۰۰ مترمکعب بر ثانیه را در مقطع اهواز از خود عبور می‌داد.درویش گفت: مجموع سدسازی‌ها، طرح‌های انتقال آب و بارگذاری‌های انجام‌شده در بالادست خوزستان در استان‌های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد، باعث شده دبی کارون در مقطع اهواز به کمتر از یک‌چهارم شرایط طبیعی خود برسد.
وی افزود: اگر این دبی، کمتر از ۱۵۰ متر مکعب بر ثانیه شود با فاجعه‌ای بزرگ مواجه خواهیم شد زیرا در شرایط مد، آب شور خلیج فارس وارد نخلستان‌های خوزستان می‌شود و می‌تواند بخش بزرگی از اراضی کشاورزی را از بین ببرد. مدیران آب خوزستان نباید تحت هیچ شرایطی اجازه دهند دبی آب رودخانه کارون کمتر از ۱۵۰ مترمکعب بر ثانیه شود.
علاوه بر خشکسالی و کم‌بارشی سال جاری، حجم رسوباتی که در سیلاب فروردین ماه ۹۸ وارد رودخانه کارون شد، بی‌سابقه بود. انباشت این رسوبات باعث ایجاد جزیره‌هایی بزرگ و کوچک در میان بستر رودخانه کارون شده است؛ جزایری که آنقدر سر از آب بیرون آورده‌اند که شاید لایروبی هم نتواند از پس آنها برآید.البته عدم لایروبی در طول سالیان مختلف و یا لایروبی‌های جزئی انجام‌شده در برخی بخش‌های کارون نیز مزید بر علت است تا هر روز شاهد رشد جزیره‌ای جدید در رودخانه باشیم.
سازه‌های مختلف روی کارون، از مهم‌ترین عوامل ته‌نشینی رودخانه
عبدالله سردسته مدیر لایروبی و اجرای طرح‌های ساماندهی رودخانه‌های سازمان آب و برق خوزستان در خصوص لایروبی رودخانه گفت: در طول یک سال گذشته تاکنون حدود ۹۶۳ هزار مترمکعب لایروبی در رودخانه کارون انجام شده است. تلاش می‌شود در حدود عرض ۶۰ متر که دستگاه کاترساکشن عملکرد مطلوبی دارد و عمقی که بخش مهندسی رودخانه سازمان آب و برق اعلام می‌کند، کار لایروبی را در رودخانه کارون انجام دهیم.
وی با بیان اینکه وجود سازه‌های مختلف روی رودخانه کارون یکی از مهم‌ترین عوامل ترسیب (ته‌نشینی) در این رودخانه است، افزود: رژیم و قدرت جریان در رودخانه کارون و وجود سازه‌های مختلف روی آن به شکلی است که هر میزان لایروبی در کارون انجام شود، مجددا رسوب‌گذاری رخ خواهد داد و همواره در این رودخانه، شدت رسوب‌گذاری بالا است.
امکان رهاسازی بیشتر آب در کارون وجود ندارد
فراز رابعی معاون مطالعات پایه و طرح‌های جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان نیز با بیان اینکه ۵۸ درصد از مخازن سدهای استان خوزستان خالی است، گفت: امسال یکی از خشک‌ترین و کم‌آب‌ترین سال‌های طول دوره آماری است و به این دلیل دبی رودخانه کارون مانند سال‌های گذشته نخواهد بود و کارون کم آب‌تر از همیشه به چشم خواهد آمد.وی افزود: برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده برای دبی رودخانه کارون در مقطع اهواز با توجه به شرایط خشکسالی، عبور حدود ۲۰۰ مترمکعب بر ثانیه آب از این رودخانه است و اکنون نیز دبی رودخانه کارون در مقطع اهواز همین میزان است.
معاون مطالعات پایه و طرح‌های جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان تصریح کرد: شرایط فعلی در خوزستان، شرایط خشکسالی است و امکان رهاسازی بیشتر آب در رودخانه کارون وجود ندارد.رابعی با بیان اینکه در زمستان و بهار بارندگی موثری برای بهبود وضعیت ذخایر آبی خوزستان نداشتیم، گفت: در حال حاضر شرایط مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده است و اگر همه مصرف‌کنندگان به برنامه‌ریزی انجام‌شده متعهد باشند، دبی کارون کمتر از وضعیت فعلی نخواهد شد.وی افزود: برداشت غیرمجاز در بالادست قطعا باعث کاهش دبی رودخانه کارون در مقطع اهواز خواهد شد زیرا شرایط در کارون در حدی است که عدم تعهد به برنامه‌ریزی‌ها برای برداشت آب، مشکلات بسیاری برای کارون به وجود خواهد آورد.
با وضعیت فعلی نمی‌توان اسم کارون را رودخانه گذاشت
“وقتی از کنار کارون می‌گذرم له‌له کارون خرابم می‌کند”؛ این را شهروندی می‌گفت که در میان رودخانه قدم می‌زد.
چشم‌انداز رودخانه‌ای مثل کارون می‌تواند نمای شهر را زیبا و حال مردمش را خوب کند؛ البته رودخانه‌ای که در آن آب باشد نه کارونِ این روزهای اهواز که خاک‌راهی برای پیاده‌روی مردم شده است و خشک‌تر از همیشه در ذوق می‌زند. انگار اگر کارون نبود، بهتر بود تا اینکه دل آدم به خشکی‌اش خون باشد.
ابراهیم نوشادی شهردار اهواز در این خصوص اظهار کرد: شهرهایی که رودخانه از میان‌شان عبور می‌کند، همه زیبایی‌شان به همان رودخانه است و رودخانه می‌تواند شرایط بسیار خاص و ویژه‌ای برای شهر رقم بزند. عبور کارون از میان اهواز نیز یک فرصت طلایی است اما به هر شکلی تاکنون ممکن نبوده است که از این فرصت خدادادی در اهواز استفاده کنیم.
وی افزود: ناهماهنگی میان دستگاه‌های متولی، وجود قوانین و مقررات متعدد و عدم مدیریت واحد شهری باعث شده است که نتوانیم از ظرفیت طلایی رودخانه کارون در اهواز استفاده کنیم. بحث انتقال آب کارون و ریزش فاضلاب در رودخانه نیز معضلات بسیاری برای این رودخانه به وجود آورده‌اند.نوشادی گفت: با وضعیت فعلی نمی‌توان اسم کارون را رودخانه گذاشت؛ رودخانه با آب معنا پیدا می‌کند و وقتی رودخانه‌ای بدون آب باشد، معنا و زیبایی خود را از دست می‌دهد. اینکه دبی رودخانه پایین است، بوی بد فاضلاب در اطراف کارون به شدت به مشام می‌رسد و اینکه یک رودخانه پر از فاضلاب درون یک شهر باشد، اصلا روی خوشی ندارد.
با ادامه خشکسالی در خوزستان، قطعا کارون خشک‌تر می‌شود
دکتر مهدی قمشی عضو هیات علمی گروه آب دانشگاه شهید چمران اهواز نیز درباره خشک شدن رودخانه کارون گفت: سال گذشته علیرغم اینکه در آغاز سال، بارندگی‌هایی نرمال داشتیم اما با توجه به مشکلی که در تامین انرژی در زمستان به وجود آمد، بخشی از آب سدهای خوزستان به منظور تامین برق و به امید بارش‌های فروردین‌ماه سال بعد رهاسازی شد.
وی افزود: متاسفانه سال بعد، بارش‌ها نرمال نبود و عدم رخداد بارش‌های مورد نظر باعث شد که اکنون سدهای خوزستان ظرفیت خالی بسیاری داشته باشند و وضعیت رودخانه‌ای مثل کارون نیز به این شکل، خشک به نظر بیاید.عضو هیات علمی گروه آب دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: با توجه به محدودیت منابع آبی موجود، مصرف آب در بالادست اهواز بسیار زیاد است و با توجه به جیره بندی پیش بینی شده، رها سازی آب نیز بسیار محدود شده است و همه این مسایل در کنار هم باعث به وجود آمدن وضعیت فعلی رودخانه کارون در مقطع اهواز شده است.
وی تصریح کرد: پیش‌بینی‌های اقلیمی، سال آینده را نیز سالی خشک پیش‌بینی کرده‌اند و با این شرایط، جیره‌بندی آب ادامه خواهد داشت و مسئولان نیز بسیار بااحتیاط در حال رهاسازی آب هستند تا بخش‌های اصلی استفاده‌کننده از آب یعنی آب شرب، آب کشاورزی و آب صنعت، در سال آینده نیز دچار مشکل نشوند.قمشی افزود: اگر روند خشکسالی‌ها در خوزستان ادامه داشته باشد، قطعا رودخانه کارون از وضعی که اکنون دچار آن است، خشک‌تر خواهد شد و این مساله، یک هشدار است.
وی تصریح کرد: بر اساس سیگنال‌های دریافتی از پیش‌بینی‌های اقلیمی به نظر می‌رسد که سال آینده نیز سال نرمالی از نظر بارش نخواهد بود و این مساله، قطعا اثر جدی روی وضعیت کارون خواهد گذاشت.عضو هیات علمی گروه آب دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه طرح‌های انتقال آب در بالادست رودخانه کارون و در سرشاخه قرار دارند، گفت: همه این طرح‌ها در زیرحوضه‌هایی قرار دارند که بیشترین و پایدارترین آب کارون از آن زیرحوضه‌ها تامین می‌شود. وقتی این طرح‌ها در بالادست قرار دارند، یعنی آب مورد نظر بخش‌های مختلف از این زیرشاخه‌ها تامین و باقی‌مانده آب به سمت کارون در خوزستان و اهواز می‌آید.
وی افزود: سالانه حدود ۱.۳ میلیارد مترمکعب آب از سرشاخه‌های کارون و دز منتقل می‌شود و اگر چیزی باقی ماند به سمت حوضه کارون می‌آید. البته رشد مصرف آب در حوضه کارون یعنی استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد باعث شده که کمبود آبی که در رودخانه کارون در استان خوزستان با آن مواجه هستیم سالانه به حدود ۴ میلیارد مترمکعب در مقایسه با سابقه تاریخی کارون برسد.قمشی گفت: اینکه سالانه در مقایسه با سابقه تاریخی کارون، ۴ میلیارد مترمکعب آب کمتر وارد این رودخانه می‌شود، شرایطی به وجود آورده که کارون در مقطع اهواز به سمت خشکی برود و وضعیت به شکلی شود که اکنون در اهواز مشاهده می‌کنیم.
کارون، جانِ اهواز است؛ جان‌مان را نگیرید”. این را یکی از مردم شهر می‌گفت؛ چند کلمه حرف حساب و البته جمله‌ای که خبر از روزهای ناخوش‌تر پیش رو می‌دهد.شاید باید منتظر حال و روزی تشنه‌تر برای کارون باشیم و این رودخانه بزرگ را خشک‌تر از همیشه تصور کنیم؛ هر چند که حال فعلی کارون هم مثل ماهی تازه صیدشده کف قایق است که دست و پا می‌زند و جان می‌کند.
