کارشناسان حوزه خرما اعتقاد دارند که بروز پدیده کرم چوب خوار در نخلستان‌های خوزستان ناشی از عواملی مانند تغییرات اقلیمی، خشکسالی پی در پی، شوری حقابه نخیلات، طولانی بودن فاصله زمان در آبیاری‌ها و همچنین از بین رفتن دشمنان طبیعی این آفت در استان است.
ستاد مدیریت بحران برای مقابله با آفت چوب خوار وارد عمل شود
با وجود مستندات و شواهد موجود از خسارات وارده به نخلستان‌های خوزستان اما گویی موضوع مقابله با آفت چوب خوار در این استان از اهمیت لازم برخوردار نشده و مطالعات و پایش‌های مربوط به آسیب‌های احتمالی در مراحل اولیه باقی مانده است.
رییس کمیته خرمای اتاق بازرگانی اهواز در این خصوص بیان کرد: آفت چوب خوار معمولا میوه خرما، دانه گرده و میوه در انبار را مورد حمله قرار می‌دهد اما خطرناک‌ترین نوع آنها، چوب خواری است که تنه درخت را تضعیف کرده و باعث از بین رفتن نخل می‌شود.
موسی موسوی با بیان اینکه پیش از این نسبت به بروز این آفت در خوزستان هشدار داده شده بود ادامه‌داد: گونه‌های درخت خرما در خوزستان به ۲ نوع فونیکس و واشنگتن تقسیم می‌شوند که برآوردها حاکی از ابتلای هر ۲ نوع این درختان به چوب خوارها است.
وی افزود: در راستای پیشگیری از گسترش این آفت از واحد گیاه پزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز خواسته شده تا ابعاد مختلف خسارات‌بار چوب خوارها را مورد بررسی قرار دهد؛ این درحالی است که بخش‌هایی از نخیلات موجود در این دانشگاه که همواره از آنها مراقبت دقیقی صورت می‌گیرد نیز به این آفت مبتلا شده‌اند.
این محقق حوزه خرما با بیان اینکه مقابله با چوب خوارها درخوزستان نیازمند بسیج عمومی در بین دستگاه‌های اجرایی مرتبط است گفت: از مدیریت ارشد خوزستان خواسته می‌شود تا زمینه ورود ستاد مدیریت بحران استان برای مبارزه با آفت چوب خوار را فراهم کند.
موسوی پایش میزان آلودگی و حمله این آفت به‌منظور مشخص شدن میزان خسارات را ضروری دانست و اضافه‌کرد: مبارزه با چوب خوارها نیازمند یک برنامه جامع برای پیشگیری از ابتلای دیگر نخیلات است و در این زمینه ارایه آموزش‌های لازم به نخلداران از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
وی با بیان اینکه مدیریت باغات، رعایت بهداشت نخلستان‌ها وهمچنین تقویت تغذیه درختان موضوعاتی هستند که باید مورد توجه نخلداران و متولیان حوزه کشاورزی خوزستان قرار گیرند ادامه‌داد: در این راستا هرس درختان نخل و حذف دم برگ‌های خشک می‌تواند موثر باشد.
موسوی خاطرنشان‌کرد: بقایای دم برگ‌ها و لیف‌های خشک شده درخت نخل باعث تجمع آفت چوب خوار خواهد شد که در نهایت منجر به نفوذ آنها به تنه درخت نخل می‌شود؛ این درحالی است که از زمان بروز این آفت در نخلستان‌های خوزستان، پدیده خشکیدگی برگ نخیلات خوزستان شتاب بیشتری پیدا کرده است.
رییس کمیته خرمای اتاق بازرگانی اهواز حمایت دولت از کشاورزان و اختصاص تسهیلات بدون عوض و یا کم بهره برای مقابله با این آفت را ضروری خواند و بر استفاده از تجربیات ستاد مدیریت بحران استان بوشهر در این رابطه تاکید کرد.
اثبات ناقل بودن چوب خوارها در ایجاد خشکیدگی برگ درخت خرما
در چندسال اخیر تولید خرما در خوزستان به‌همان اندازه که در صادرات کاهش داشته با افت متعددی همراه بوده که از مهمترین دلایل آن شوری حقابه نخلستان‌ها (در پی خشکسالی چندسال اخیر) و ایجاد تنش در درختان نخل است؛ این تنش باعث شده تا فرآیند تولید خرما در برخی نخلستان‌های خوزستان با پدیده خشکیدگی “برگ درختان” روبه‌رو شود.
رییس بخش فناوری و مدیریت تولید پژوهشکده خرما و میوه‌های گرمسیری خوزستان گفت: رابطه آفت چوب خوار جدا از خساراتی که وارد می‌کند در خشکیدگی برگ درختان نخل نیز به اثبات رسیده است که این موضوع بیش از پیش نشان دهنده اهمیت مقابله با آن در استان خوزستان است.
سارا ضرغامی از وجود سه گونه آفت چوب‌خوار به‌عنوان آفات خسارت‌زا در خوزستان خبر داد و افزود: مشاهدات میدانی از وضعیت نخلستان‌های آبادان، خرمشهر، شادگان و ماهشهر حاکی از شرایط نگران کننده و نامساعد نخیلات مبتلا به این آفت در خوزستان است.
وی با بیان اینکه خوزستان در مقایسه با اقدام پیشگیرانه و مبارزه با آفت چوب خوار نسبت به استان بوشهر فاصله زیادی دارد اضافه کرد: لازم است در خوزستان اقدام فوری و علاج بخش انجام شود تا از گسترش آلودگی این آفت جلوگیری شود.
رییس بخش فناوری و مدیریت تولید پژوهشکده خرما و میوه‌های گرمسیری در خوزستان با بیان اینکه با کمک مدیریت حفظ نباتات استان برخی فعالیت‌های پژوهشی در این حوزه آغاز شده افزود: توسعه این فعالیت‌ها نیازمند اختصاص بودجه پژوهشی لازم است تا با جدیت بیشتری ابعاد خسارت بار این آفت در خوزستان مورد بررسی قرار گیرد.
وی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی شرایط و رفتار تازه‌تری از عملکرد آفت چوب خوار در خوزستان را نشان می‌دهد ادامه داد: بررسی اولیه نشان می‌دهد که افزایش جمعیت این آفت در نخلستان‌ها از بهمن آغاز می‌شود و اوج این تجمع در ماه‌های تیر و مرداد خواهد بود.
ضرغامی افزود: بر این اساس تعیین زمان مناسب و کاربردی برای مقابله با آفت چوب خوار باید بر اساس تحقیقات علمی مورد بررسی دقیق قرار گیرد تا این مبارزه با اثربخشی لازم در نخلستان‌های خوزستان انجام شود.
اعتباری برای مقابله با چوب‌خوارها وجود ندارد
نبود برنامه کنترلی ، تداوم شرایط نامطلوب اقلیمی و رویکرد فاصله زیاد در آبیاری نخلستان‌های خوزستان، موجب خواهد شد تا آلودگی ناشی از آفت چوب خوار در استان خسارات بیشتری را در پی داشته باشد بنابراین باید از طریق پروژه‌های پژوهشی و تحقیقاتی ضمن برآورد خسارت و حجم آلودگی، راهکارهای تعیین شده برابر با ضوابط ستاد مدیریت بحران در مقابله با این آفت بررسی شود.
برابر مصوبه هیات وزیران در سال ۱۳۶۴ طبق ماده ۱۶ قانون حفاظت نباتات، آفات عمومی به پنج دسته و آفات قرنطینه‌ای به هفت دسته تقسیم می‌شوند که شیوع آفات در نخلستان‌ها شامل آفات عمومی، همگانی و اختصاصی هستند.
متولیان حوزه کشاورزی خوزستان از آفت کرم چوب‌خوار به عنوان آفت اختصاصی یاد می‌کنند که وظیفه مقابله با آن را بر عهده کشاورزان می‌دانند این درحالی است که در استان بوشهر به عنوان جبهه اول مبارزه با آن، ستاد مدیریت بحران آن استان وارد عمل شده و در قالب آفات همگانی با چوب‌خوارها در حال مبارزه است.
در این بین ماده ۲۰ قانون حفاظت نباتات صراحت دارد که “در صورت حمله آفات و بیماری‌های پیش‌بینی نشده که هزینه آن در بودجه منظور نگردیده نیز وزارت کشاورزی مکلف به مبارزه فوری است و دولت اعتبارات لازم را تامین خواهد کرد”.
این درحالی است که مدیر حفظ نباتات سازمان جهادکشاورزی خوزستان اعتقاد دارد که آفت چوب‌خوار به واسطه شرایط اقلیمی و تضعیف نخلستان‌ها بروز پیدا کرده و مشمول ماده ۲۰ قانون حفاظت نباتات کشور نیست.
مدیر حفظ نباتات سازمان جهادکشاورزی خوزستان با بیان اینکه برابر با همین قانون، آفات شامل سه دسته حشرات، بیماری و علف‌های هرز هستند گفت: باتوجه به اینکه مبارزه با آفات عمومی و قرنطینه‌ای بر عهده دولت است، این نوع آفات هم‌اکنون شامل موش‌ها و ملخ‌ها هستند که فهرست مربوط به آنها (آفات عمومی و قرنطینه‌ای) هر سال از سوی شورای سازمان حفظ نباتات تهیه و برای اختصاص منابع مالی لازم به مجلس شورای اسلامی ارایه می‌شود.
محسن حسنی افزود: آفات قرنطینه‌ای در بین نخلستان‌ها شامل “سوسک حنایی خرما” است که استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و فارس را دربرگرفته است و از این گونه آفت در خوزستان موردی گزارش نشده است.
وی مبارزه با آفت چوب‌خوار در خوزستان را بر عهده کشاورزان و نخلداران دانست و گفت: در سال‌های اخیر به واسطه خشکسالی، گرد و غبار و شوری حقابه نخیلات، جمعیت این آفت و خسارات مربوط به آن در نخلستان‌های خوزستان رو به رشد گزارش شده و در طبقه بندی صورت گرفته در پارسال از آفت درجه ۲ دربین آفات اختصاصی به آفت درجه یک تبدیل شده است.
حسنی، سطح زیر کشت نخیلات در خوزستان را ۴۶ هزار هکتار بیان کرد و افزود: بر اساس برآورد اولیه میزان ابتلای نخلستان‌های موجود خوزستان به آفت چوب‌دار به هفت هزار هکتار رسیده است و علاوه بر این بین طغیان این آفت با ایجاد عارضه خشکیدگی برگ درختان نخل ارتباط مستقیمی وجود دارد.
وی مبارزه با آفت چوب‌خوار را هزینه بر دانست و گفت: در این رابطه منابع مالی محدودی وجود دارد که بخشی از آن صرف هزینه تحقیقاتی اولیه شده و برای مبارزه جدی با آن منابع مالی ویژه ای نیاز است.
مبارزه با آفت چوب خوار بدون اختصاص یارانه دولتی به نخلداران غیرممکن است
یکی از الزامات مربوط به مقابله با آفت چوب‌خوار اختصاص منابع دولتی است اما با توجه به اینکه این آفت در خوزستان برخلاف استان بوشهر برای دستگاه‌های اجرایی شکل جدی پیدا نکرده، می‌توان گفت که نخلداران مجبورند خود با این آفت مقابله کنند.
معاون سازمان نظام صنفی کشاورزی خوزستان با بیان اینکه تغذیه مناسب درخت و همچنین رعایت بهداشت نخلستان مهمترین عوامل جلوگیری از ابتلای نخیلات به آفت چوب خوار هستند گفت: تحقق این امر مستلزم همکاری دولت است اما در عمل انجام اقدامات برای کشاورزان دشوار و یا حتی غیر ممکن است.
جاسم حزباوی ادامه‌داد: در گذشته دولت برای هرس درختان و انجام اقدامات مرتبط با بهداشت نخیلات به کشاورزان یارانه پرداخت می‌کرد اما این حمایت‌ها چندی است قطع شده و باتوجه به وجود هزینه سنگین در این خصوص، نخلداران فاقد توان لازم برای انجام اقدامات مربوط به بهداشت نخلستان خود هستند.
وی همچنین تغذیه مناسب درخت خرما در پیشگیری از ابتلا به آفت چوب‌خوار را با اهمیت خواند و گفت: نخلداران خوزستان در این زمینه نیز توان مالی لازم را ندارند به این دلیل که کود مورد نیاز درختان از کیسه ای ۵۰۰ هزار ریال به پنج میلیون ریال افزایش یافته و از سوی دیگر آب بهای درختان نخل از هر هکتار ۵۳۰ هزار ریال به ۶ میلیون ریال رسیده است.
وی با بیان اینکه نخلستان‌ها سرمایه ملی محسوب می‌شوند و حمایت دولت در تقویت نخلداران باید مورد توجه قرار گیرد افزود: اعمال راهکارهای کاربردی و پیشگیرانه در مقابله با آفات موجود نخلستان‌های خوزستان امری ضروری است و خواستار تلاش جدی دولت در این خصوص هستیم.
زودهنگام بودن هشدار درباره آفت چوب خوار!
معاون مدیرکل هماهنگی امور اقتصادی استانداری خوزستان به تازگی در اظهار نظری بیان داشته که آفت چوب خوار در خوزستان با مساعد شدن زمینه رشد مشاهده شده و در ردیف آفاتی قرار ندارد که نیازمند ورود ستاد مدیریت بحران به مقابله با آنها باشد.
روح اله شفیعی افزود: “به صدا درآمدن زنگ هشدار برای مقابله با آفت چوب خوار در خوزستان زودهنگام بوده و بعید بنظر می‌رسد که شیوع این آفت در نخلستان‌های استان به مرز هشدار و بحران رسیده باشد.
وی اضافه‌کرد: بنابراین به همان اندازه که زمان صرف شد تا این آفت در طبقه آفات اختصاصی به آفت درجه یک تبدیل شود باید به همان میزان زمان صرف شود تا به جایگاه قبلی خود (آفت درجه ۲) بازگردد.
وی به نشست بررسی ابعاد این آفت در کارگروه تخصصی شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان اشاره کرد و گفت: پیگیری این شورا برای مقابله با آفت چوب خوار از طریق ستاد مدیریت بحران خوزستان غیرضروری است.
ابتلای هفت هزار هکتار نخیلات به آفت چوب خوار
رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اهواز نیز اعتقاد دارد که تداوم شرایط نامطلوب اقلیمی و بی توجهی در تهیه برنامه‌های کنترلی این آفت می‌تواند سطح بیشتری از آلودگی چوب خوارها را به نخلستان‌های خوزستان تحمیل کند و بر توجه جدی ستاد مدیریت بحران خوزستان به خواسته فعالان کشاورزی و تولیدکنندگان خرما در خوزستان به منظور ورود دستگاه‌های متولی در مبارزه با طغیان هرچه بیشتر این آفت بحران ساز تاکید کرد.
شهلا عموری افزود:بررسی اولیه حاکی از ابتلای هفت هزار هکتار از نخلستان‌های خوزستان به آفت چوب خوار است و این درحالی است که کارشناسان این حوزه در مراکز علمی خوزستان نسبت به فراگیر شدن این بحران در آینده نزدیک هشدار جدی داده‌اند.
وی با بیان اینکه نباید اجازه داد این آفت به کل نخیلات خوزستان نفوذ کند گفت: برای جلوگیری از سرایت این آفت لازم است سازمان جهادکشاورزی خوزستان به کمک ستاد مدیریت بحران استان وارد عمل شود.
دبیر شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی خوزستان به ظرفیت ماده ۲۰ قانون حفظ نباتات اشاره کرد و افزود: برابر با این قانون باید منابع مالی مربوط به پیشگیری و مبارزه با آفت چوب خوار برای استان خوزستان پیگیری شود.
رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اهواز خرما را یک محصول استراتژیک در خوزستان دانست و گفت: همانگونه که استان بوشهر برای کنترل و مبارزه با این آفت تسهیلات دولتی را برای نخلداران فراهم کرده، انجام اقدامات مشابه در خوزستان نیز ضروری است.
وی با بیان اینکه خوزستان بیشترین سطح زیرکشت خرما در کشور را دارد ادامه داد:با این وجود این استان دومین تولید کننده خرما است که این امر نشان دهنده وجود مشکلات متعدد در نخلستان‌های خوزستان است؛ در غیر این صورت متناسب با سطح زیر کشت، این استان نیز می‌توانست نخستین تولیدکننده خرما باشد.
مقابله ستاد مدیریت بحران با آفت چوب خوار منوط به نظر کارگروه آفات و نباتات است
مدیرکل ستاد مدیریت بحران استان خوزستان نیز در این خصوص با اشاره به اینکه در این ستاد کارگروهی با عنوان آفات و نباتات وجود دارد که ریاست آن بر عهده سازمان جهادکشاورزی است گفت: درخواست شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی خوزستان برای ورود این ستاد به مقابله با آفت چوب خوار به کارگروه آفات و نباتات ارجاع می‌شود.
امید بن‌عباس افزود: در صورتی که بررسی‌ها حاکی از ضرورت ورود ستاد مدیریت بحران استان برای مقابله با این آفت به تایید کارگروه مربوطه برسد، ابزار و ملزومات این اقدام تهیه و تامین خواهد شد.
وی ادامه داد: پیشگیری از سرایت و گسترش این آفت نیز از جمله موضوعاتی است که برابر وظایف ذاتی ستاد مدیریت بحران به آن توجه خواهد شد.
بررسی صورت گرفته نشان می‌دهد که کرم چوب خوار خطرناک‌ترین آفت درخت نخل محسوب می‌شود که بر ۳۵ کشور خرماخیز دنیا تاثیر گذاشته و کشورهایی مانند عراق و امارات متحده عربی برای مبارزه با آن از سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد(فائو) درخواست کمک کرده‌اند.
جبهه نخست مقابله با این آفت در ایران هم‌اکنون استان بوشهر است که خسارات مخربی را به نخلستان‌های این استان وارد کرده تاجایی که مبارزه با آن از طریق ستاد مدیریت بحران این استان دنبال می‌شود. هم اکنون به مرور، نخیلات دیگر استان‌های خرماخیز کشور از جمله خوزستان در حال ابتلا به آفت چوب خوار هستند؛ بنابراین مبارزه با آن ضرورتی انکار ناپذیر است که باید با بسیج عمومی در بین دستگاه‌های اجرایی مربوطه و همچنین تقویت همه جانبه نخلداران، مورد توجه قرار گیرد.
حدود ۴.۵ میلیون اصله نخل بارور و غیربارور خرما در خوزستان وجود دارد.محصول خرمای خوزستان از تنوع خوبی برخوردار است به گونه‌ای که حدود ۷۵ رقم خرما در این استان تولید می‌شود.هم اکنون معیشت ۴۰ هزار نفر خانوار در خوزستان از خرما و فرآورده‌های وابسته به آن تامین می‌شود. سالانه حدود ۱۹۰ هزار تن خرما ، خارک و رطب در خوزستان برداشت می‌شود.
