حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران روز دوشنبه، نخستین سفر اروپایی خود را با حضور در ایتالیا آغاز خواهد کرد؛ حضوری که امروز به فرانسه ختم خواهد شد. نخستین تور رییس‌جمهور در روزهایی که تحریم‌های هسته‌ای از میان برداشته شده و ایران به بازگشت به صحنه سیاست بین‌الملل و احیای اقتصاد خود در داخل می‌اندیشد. سفری که در آن روحانی هم از همکاری‌های اقتصادی در روزهای عادی شدن رابطه ایران و قاره سبز سخن گفته و هم از مشارکت‌های سیاسی که می‌تواند به حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای منتهی شود.
قلم، در خصوص این سفر ایلنا با فریدون مجلسی، تحلیلگر مسائل اروپا گفت‌وگویی داشته که مشروح آن در ادامه می‌آید.
اروپایی‌ها اول برای همکاری با ایران پیشقدم شدند
روز دوشنبه شاهد نخستین سفر اروپایی رییس‌جمهور به ایتالیا و سپس فرانسه بودیم. دلیل انجام سفر به این کشور‌ها آن هم زمانی که این نخستین سفر آقای روحانی به اروپا است، چیست؟
به هر حال منظور از گشودن گره کور تحریم و رها شدن از قیدهای محدود کننده آن بازگشت ایران به جامعه بین‌المللی در حد و اندازه‌ای در شأن کشوری بزرگ و بالقوه ثروتمند بوده است. اکنون آن مرحله طی شده است. در واقع این کشورهای اروپایی بودند که با پیشقدم شدن و اعزام مقام‌های خود به ایران یادآور شدند که برخیزید که تعامل نیاز به آشنایی‌های انسانی دارد.
سفر آقای روحانی را می‌توان باید پس دادن دیپلماتیک دانست. ایتالیا آخرین کشور اتحادیه اروپا بود که ایران را مشمول تحریم کرد و پیش از آن بیشترین روابط اقتصادی اروپای را با ایران داشت. ذوب آهن فولاد مبارکه یادگار بسیار خوبی از صنعت ایتالیا در ایران است و در روابط نفتی نیز نخستین بار قرارداد ۷۵-۲۵ را جایگزین ۵۰-۵۰ کرد و حتی قربانی هم داد.
فراموش نکنید که فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی که در مذاکرات ۵+۱ نقش بسیار سازنده داشت و در دو نوبت خواندن اعلامیه نهایی نیز همراه با آقای ظریف خبر خوب نهایی شدن توافق را ابلاغ کرد قبل از آن وزیر امور خارجه ایتالیا بود.
یعنی ایتالیا به نوعی و غیر مستقیم در مذاکرات بزرگان با ایران مشارکت داشت. اکنون زمان توسعه اقتصادی و صنعتی فرارسیده است و ایتالیا که زمینه‌های شناخته شده و مناسبی دارد باید نقش مناسبی داشته باشد.
مقصد بعدی رئیس جمهور فرانسه است که گذشته از تأثیر عمیق فرهنگی در ایران در صنایع ما نیز خصوصاً در صنعت اتومبیل پژو و رنو و هواپیمای اروپایی ایرباس هم پیشینه دارد و هم زمینه. همکاری‌های ایران و فرانسه هم از امکانات بالا برخوردار است.
سفر به اروپا بدون رفع تحریم، می‌توانست رنگ گردش قاجاری داشته باشد
می‌توان گفت که پرونده هسته‌ای تا این اندازه بر رابطه سیاسی ما با کشورهای اروپایی تاثیر گذاشته بود که سفر رییس جمهور باید پس از توافق صورت می‌گرفت؟
طبیعی است که پرونده هسته‌ای تأثیر داشته است. به عبارت دیگر، بدون رفع تحریم دیدار فقط می‌توانست رنگ گردشی قاجاری داشته باشد. این سفر قرار بود در ماه آبان انجام شود، که به دلیل انفجارهای تروریستی در پاریس عملاً امکان‌پذیر نبود و به تعویق افتاد. اکنون زمان حتی بهتری است، زیرا مرحله نهایی تأیید سازمان انرژی اتمی و اعلام پایان محدودیت‌ها را هم پشت سر گذاشته‌ایم.
سفر به اروپا موجب تعادل‌بخشی سیاسی می‌شود
اهمیت سیاسی و اقتصادی این سفر‌ها در روزهای پسابرجام چیست؟
از هر دو سو اهمیت دارد. هم از سوی غرب که نمی‌خواهد ایران را در برابر رقبای شرقی از دست بدهد و هم از سمت ایران که به مصلحت نیست روابط خود را به چین و روسیه محدود کند. در واقع گشایش رابطه با غرب که تکنولوژی برتری دارد، برای ما نوعی تعادل سیاسی برقرار می‌کند، به تکنولوژی برتری دست می‌یابیم.
رقیبی مانند چین موجب می‌شود غربی‌ها در صدور صورت‌حساب‌های خودشان آگاه باشند که رقیبی آماده در نوبت ایستاده است. پیام دیگر اینگونه سفر‌ها یعنی بازگشت به جامعه بین‌المللی مستلزم رعایت و احترام به موازینی است که از وارد آمدن زیان‌های بیشتر مالی و حیثیتی به ایران نیز پیش‌گیری می‌کند.
رابطه ایران و اروپا در همه این سال‌ها متاثر از رابطه ایران با امریکا بوده است. آیا می‌توان انتظار داشت که اروپا اندک اندک از امریکا فاصله بگیرد؟
دلیلی ندارد اروپا از آمریکا فاصله بگیرد. اروپا و آمریکا ضمن رقابت‌های داخلی در یک حوزه فرهنگی و تمدنی قرار دارند. اروپا و آمریکا به خاطر ایران از یکدیگر فاصله نخواهند گرفت، اما برعکس آن ممکن است، یعنی رعایت اتحاد استراتژیک خودشان را خواهند کرد. ما نیز باید در ستیزه‌جویی‌های خودمان تجدید نظر کنیم.
امید اروپا به تثبیت خاورمیانه با بازگشت ایران به جامعه بین‌المللی
شرایط منطقه‌ای تا چه اندازه ایران و اروپا را به هم نزدیک کرده است؟
تا زمانی که از ایران تصوری غرب‌ستیزانه و خصمانه داشته باشند طبیعتا مقابله به مثل می‌کنند و کرده‌اند. مذاکرات طولانی و همچنین تروریسم ریشه گرفته از عربستان و ملاحظه ملیت تروریست‌های دو دهه اخیر و منابع مالی آنان که ترکش‌های آن به اروپا نیز اصابت کرده و اکنون آثار آن به صورت امواج پناهندگان به اروپا سرازیر است، آن‌ها را بیشتر به این امید و فکر می‌اندازد که با بازگشت ایران و با همکاری ایران نسبت به تثبیت اوضاع همسایگان خاورمیانه‌ای خود بکوشند تا با توسعه اقتصادی و اجتماعی خاورمیانه آن‌ها نیز همچون ایران و سایر کشورهای منطقه همگی از مزایای اقتصادی آن بیشتر بهره‌مند شوند.
دلیلی برای عدم پیروی اروپا از آمریکا در عدم برجام اجرای نیست
در صورت تهدید برای ادامه اجرای برجام از سوی امریکا، واکنش اروپایی به این مسئله چه خواهد بود؟
آمریکا اگر مایل نبود برجام امضا نمی‌شد. اکنون امضا شده است و مورد تأیید آمریکاست. اگر ایران به تعهدهای خود پایبند باشد، دلیلی بر تهدید وجود ندارد و اگر پایبند نباشد آمریکا و اروپا متفقاً برخورد خواهند کرد. اگر آمریکا بدون دلیل برجام را اجرا نکند، دلیلی ندارد که اروپا از آمریکا پیروی کند.
مهم‌ترین چالش‌های پیش روی روابط ایران و اروپا در روزهای پسابرجام چه مسائلی هستند؟
مهم‌ترین چالش جلوگیری از بهانه جویی‌های اسرائیل و متحدانش عربش است که منافع خود را در زیان و انزوای ایران می‌بینند. شعارهای تهدید‌کننده می‌تواند بهانه به دست آنان بدهد.
