گروه جامعه: اوایل بهار سال گذشته و در هفته‌های اول شیوع ویروس کرونا، صنایع فناوری به فکر راه اندازی شبکه اجتماعی صدا محور افتادند و این سرآغاز رونمایی از اپلیکیشن موبایل کلاب هاوس بود. این اپلیکیشن که سالن‌هایی برای گفتگوی شفاهی در اختیار کاربران قرار می‌دهد هنوز در نسخه اولیه است و تنها در اختیار دارندگان سیستم عامل iOS است. تا همین چند هفته پیش تنها چند هزار کاربر در این شبکه اجتماعی حضور داشتند، اما ورود برخی شخصیت‌های سیلیکون ولی و صحبت درباره این شبکه اجتماعی در توییتر سبب مطرح شدن هرچه بیشتر این اپلیکیشن در جهان شد.
کلاب هاوس چیست؟
دستورالعمل اولیه این شبکه اجتماعی اجازه ضبط مکالمات شکل گرفته در سالن‌ها (روم‌ها) را نمی‌دهد و در نتیجه مکالمات به صورت زنده و تنها یک بار قابل شنیدن هستند و هر روم دارای یک عنوان است. افراد به عنوان شنونده وارد روم‌ها می‌شوند و هر روم می‌تواند یک یا تعداد بیشتری «مادریتور» (مدیر) داشته باشد و این مدیران هستند که قادرند افرادی که می‌توانند در روم صحبت کنند را انتخاب کنند. هر فرد یک کلید دست دارد که با فشردن این کلید از مادریتور درخواست می‌کند به او اجازه صحبت بدهد.یکی از ویژگی‌های این شبکه اجتماعی این است که افراد غالبا با اسم حقیقی خود وارد این شبکه می‌شوند. اپلیکیشن از هر فرد می‌خواهد اسم واقعی خود را اعلام کند.
هر کاربر تنها با دعوت نامه کاربران قبلی قادر به ورود به این شبکه اجتماعی است و تعداد دعوت نامه‌ها نیز محدود است و همین مساله سبب شده آگهی فروش دعوت نامه‌های این شبکه اجتماعی از سایت جهانی «ای بی» تا سایت ایرانی «دیوار» دیده شود. (اواخر اسفند قیمت یک دعوت نامه کلاب هاوس در دیوار بیش از ۳۰۰ هزار تومان و در ای بی نزدیک به چهار صد دلار بود)در ماه فوریه (بهمن) ارزش سهام کلاب هاوس به صد میلیون دلار رسید. با اینکه کاربران تنها با دعوت نامه قادر به استفاده از این شبکه بودند، تعداد کاربران به ده میلیون یوزر رسید. این تعداد در مقایسه با توییتر و تیک توک که به ترتیب سیصد میلیون و یک میلیارد کاربر دارند ناچیز است، اما هنوز هم عدد قابل توجهی است.ایلان ماسک و مارک زوکربرگ نقش مستقیمی در معرفی این اپلیکیشن به جهان داشتند. حضور این دو نفر در یک روم کلاب هاوسی عملا موجی از کاربران را به سمت این شبکه اجتماعی سوق داد.
یادداشت نیویورکر درباره کلاب هاوس
نیویورکر در یادداشتی درباره این شبکه اجتماعی نوشته: مانند دیگر پلتفورم‌های مشابه، کلاب هاوس نیز یک شمشیر دولبه است. از طرفی می‌تواند بستری برای آزادی بیان باشد و از سوی دیگر نردبانی برای صاحبان قدرت و ثروت در جهان.این رسانه در ادامه یادداشت خود به مقاله جان دورهام پیتر استاد مطالعات انگلیسی و فیلم و رسانه دانشگاه ییل که در سال ۱۹۹۹ درباب «تاریخ ایده ارتباطات: صحبت بر خط» اشاره کرده و نوشت: پیتر در این مقاله جوامع غنی را جوامعی خوانده بود که ارتباطات بینافردی در آن‌ها از طریق شبکه‌هایی نظیر ایمیل و تلفن شکل می‌گیرد، تعریفی درباره کلاب هاوس ارائه کرده است.او در مقاله سال ۱۹۹۹ خود درباره شبکه‌های اجتماعی زمانه خود نوشته بود: در جوامع غنی‌تر مرز‌های بین ارتباطات جمعی و مکالمات فردی سیال است.
پیتر درباره کلاب هاوس به نیویورکر گفته: در دهه ۱۹۹۰ اگر در روم‌های شبکه‌های اجتماعی وقت (روم‌های یاهو مسنجر برای مثال) وارد می‌شدید و تنها شنونده بودید، انگ بی عمل بودن می‌خوردید، اما در کلاب هاوس مقوله شنونده بودن مشروعیت پیدا کرده است. شنونده بودن به یک امر دموکراتیک تبدیل شده. این کار نشانه انفعال نیست.این استاد دانشگاه استفاده از واژه «روم» را هم یک انتخاب جذاب خوانده و می‌گوید: طبق تعریف اروین کافمن، مکان‌های خصوصی مناطقی با عایق صدا هستند که تنها اعضا یا مدعوین حق دارند در آن مشارکت کنند.
شبکه‌های اجتماعی در طول زمان تکامل پیدا کرده‌اند. تغییرات اخیر شبکه‌های اجتماعی نشانه بلوغ آنهاست. از نحوه درآمدزایی در شبکه‌های اجتماعی شبیه یوتیوب گرفته تا ممنوعیت‌هایی که برای محتوا‌های مجرمانه در نظر گرفته‌اند نشان دهنده تغییرات مثبت این شبکه‌های اجتماعی است، اما در مورد کلاب هاوس به نظر می‌رسد با یک پلتفورم کاملا شکل گرفته روبه رو هستیم.
این شبکه اجتماعی با استراتژی بازاریابی «فومو» پا به بازار گذاشت. Fear Of Missing Out یا همان فومو بیانگر دلهره و ترس شما نسبت به بی‌خبری یا جا ماندن از آخرین اخبار و اتفاقات و اطلاعاتیه که ممکنه در اطراف شما اتفاق بیفتد؛ مثلا وقتی چند ساعت گوشی خودتان را چک نمی‌کنید ناخودآگاه حس می‌کنید از تمام اتفاقات دنیا جا مانده‌اید.کلاب هاوس به عنوان یک ضد شبکه اجتماعی عمل کرده است. آیین‌نامه این اپلیکیشن، کاربران را از ضبط صدا یا نت برداری مکالمات بدون اجازه منع کرده است و از این رو افراد احساس آزادی بیشتری برای بیان ایده‌هایشان دارند. همین ویژگی در واقع یکی از اصلی‌ترین کارکرد‌های شبکه‌های اجتماعی یعنی جمع آوری داده‌ها برای استفاده‌های تبلیغاتی را با چالش مواجه کرده است.
هر بار استفاده از کلاب هاوس به توصیف آنا وینر ستون نویس نشریه نیویورکر، مانند ورود به یک مهمانی است که بعضی وقت‌ها حوصله سر بر است و با خودتان فکر می‌کنید کاش در خانه مانده بودید و کتاب می‌خواندید، اما کم کم چهره دوستانتان هویدا می‌شود. دیدن آواتار دوستان و آشنا‌ها در کلاب هاوس مانند دیدن چهره‌هایی آشنا در یک سخنرانی هیجان انگیز است.
مواجهه ایران و خاورمیانه با کلاب هاوس
اما مانند همه پدیده‌های نوظهور دیگری، کلاب هاوس نیز در جهان توسعه یافته و در حال توسعه دو معنای متفاوت پیدا کرده است. در خاورمیانه این شبکه اجتماعی بیش از اینکه به یک مهمانی سرگرم کننده شباهت داشته باشد، به گعده‌های روشنفکری شبیه است که کارکرد آن‌ها در گذشته، بسط اندیشه و آزادی بیان بوده است.
بعد از اینکه شهروندان چینی در روم‌های مختلف آزادانه درباره سبک زندگی، سانسور و سیاست‌های شی جی پینگ در کلاب هاوس صحبت کردند، دولت چین این شبکه را فیلتر کرد.
اکونومیست درباره استفاده جهان عرب از کلاب هاوس یادداشتی منتشر کرده و گفته: در دو ماه گذشته این شبکه اجتماعی در خاورمیانه طرفداران زیادی پیدا کرده و اگرچه همه نمی‌توانند از این شبکه استفاده کنند (محدودیت استفاده کاربران آیفون و دعوت نامه)، اما کسانی که می‌توانند به خوبی از آن استفاده کرده‌اند.این نشریه نوشته در منطقه‌ای که رژیم‌ها خصم آزادی بیانند، این شکبه اجتماعی محیطی آزاد برای گفتگو فراهم کرده است. در لبنان روم‌هایی در کلاب هاوس درباره محدود کردن نقش دین در سیاست تشکیل شده و در کویت زنان درباره تعرض جنسی حرف می‌زنند. مقوله‌هایی که پیش از این تابو به حساب می‌آمدند موضوع محوری روم‌ها در خاورمیانه‌اند.
ویژگی متمایز کننده کلاب هاوس در خاورمیانه، امنیتی است که این شبکه اجتماعی برای کاربر ایجاد می‌کند. فرمت صدا محور کلاب هاوس کار را برای سپاه‌های سایبری سخت‌تر کرده است. به همین نسبت بیان آزادانه ایده‌ها با هجوم هیتر‌هایی که در توییتر در کمتر از یک دقیقه علیه شما بسیج می‌شدند همراه نیست.در ایران تنها دو هفته است که این شبکه اجتماعی جایگاهی برای خود پیدا کرده است.حضور ناگهانی محمد جواد ظریف در یک روم کلاب هاوس عملا همه توجه‌ها را به سمت این شبکه معطوف کرد. ظریف با حضور در یک روم توضیحاتی درباره توافق ایران و چین ارائه کرد و به سوال مخاطبانی از طیف‌های مختلف (از مسعود بهنود بی بی سی گرفته تا یاسر جبرائیلی خبرگزاری فارس) پاسخ داد. اتفاقی که پیش از این برای مقامات جمهوری اسلامی در دالان‌های سازمان ملل (نماد همبستگی و یکپارچگی در جهان) هم نیافتاده بود.
نیم نگاهی به گردانندگان روم‌های ایرانی نشان می‌دهد غالب گفتگوهای سیاسی توسط فعالان سیاسی اصلاح طلب اداره می‌شود و همین مساله جریان اصولگرا را در ماه‌های منتهی به انتخابات به تکاپو و نگرانی انداخته است. فعالان اصولگرا به ویژه بعد از گفتگوی آزاد ظریف در رومی که هدایت آن را اصلاح طلبان برعهده داشتند، نسبت به انفعال جریان خود در این شبکه اعتراض کرده‌اند. برخی از آن‌ها حتی معتقدندترند شدن کلاب هاوس تنها دو ماه مانده به انتخابات یک برنامه از پیش طراحی شده شبیه به طراحی آمدنیوز در دی ماه ۹۶ است! به گفته یکی از فعالان سیاسی اصولگرا، گفتگوی صمیمانه و روان ظریف در کلاب هاوس حتی نیرو‌های انقلابی را هم نسبت به مواضع او نرم کرده چه برسد به مردم عادی.
از سوی دیگر مساله تکثر جریان‌هایی که امکان طرح سوال و دریافت پاسخ از سوی مقامات را در کلاب هاوس به دست آورده اند، ویژگی نیست که به سهولت در جمهوری اسلامی قابل دستیابی باشد. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشور مجبور شد به مدت سه ساعت درباره یک موضوع حاکمیتی نظیر سند راهبری ایران و چین به مردم ایران پاسخگو باشد.روم‌های کلاب هاوس شباهت زیادی به کافه‌های روشنفکری ایرانی در سال‌های دهه بیست و گفتگوهای آزاد سیاسی مقابل دانشگاه تهران در جریان انقلاب اسلامی دارد. پاتوق‌هایی که محل گردهمایی و دیدار چهره‌های شاخص ادبی، هنری، سیاسی و روشنفکری ایران بود. در ایران با رشد طبقه متوسط و ظهور جریان‌های روشنفکری، فضا‌های عمومی نظیر کافه اهمیت دوچندانی پیدا کردند. فضا‌های عمومی که از یک منظر چندان هم عمومی نبودند و نوعی وابستگی به جمع لازمه ورود به آن‌ها بود. ویژگی که کلاب هاوس به وضوح از آن برخوردار است.با این حال واضح است که این فضای عمومی آزاد مدت زمان زیادی تحمل نخواهد شد. سرنوشت محتومی که در انتظار همه پلتفورم‌های مشابه دیگری بوده که به این اندازه هم قادر به ایجاد پاسخگویی در مقامات نبودند. به گفته آذری جهرمی امضای ۶ وزیر در مخالفت با فیلترینگ توییتر هم باعث نمی‌شود پایان فیلترینگ این شبکه‌ها در دستور کار نظام قرار بگیرد.
