مصطفی مرزبان در جلسه ای که با حضور فرماندار شهرستان تفرش و شهردار برگزار شد، گفت: ارزش و ویژگی خاص این مجموعه در بکر و دست نخورده بودن آن است که با توجه به عظمت و معماری خاص آن قابلیت معرفی برای ثبت جهانی شدن را نیز دارد که در همین راستا پرونده آن در حال تکمیل و ارسال به وزارتخانه و در مرحله اول برای ثبت ملی و پس از آن اقدام برای ثبت جهانی است.
مدیر کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی با اشاره به اینکه تصاویر، پلان، نقشه، عکس، نقشه برداری محوطه، سه بعدی این دستکند زیر زمینی تکمیل شده است گفت: در محوطه باستانی ترخوران دو مرحله کاوش و باستان شناسی انجام شد و در هفته گذشته برای بازدید عموم گشوده شد.
وی تصریح کرد: محوطه باستانی زیر زمینی در زیر بافت امروزی شهر تفرش باحدود ۲۰۰ هکتار وسعت یکی از وسیع‌ترین محوطه‌های زیرزمینی در ایران محسوب می‌شود. این دستکند زیرزمینی با استناد به داده‌های باستان‌شناسی در دوره سلجوقی ساخته شده و تا دوره صفوی مورد استفاده قرار گرفته است.
مرزبان با بیان این که این اثر به زودی در فهرست آثار تاریخی ملی ثبت خواهد شد، اظهار کرد: مطالعه این مجموعه بشری به دلیل دارا بودن ظرفیت‌های استثنایی همچون معماری پیچیده، ارتباط آن با قنات و داشتن فضاهای در قالب پایاب و تنوع و چند طبقه بودن فضاها بسیار با اهمیت است.
مدیر کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی با اشاره به این که مجموعه دستکند زیرزمینی ترخوران تفرش سه تا هشت متر در زیر زمین عمق دارد، افزود: این مجموعه در سال ۹۶ به طور اتفاقی کشف و در همان زمان برنامه پاک‌سازی و شناسایی آن انجام شد و تا کنون دو فصل کاوش در آن صورت گرفته است.
باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی مرتبط با این یافته، معتقدند که معماری این مجموعه عظیم تنها بخشی کوچکی از این شهر زیرزمینی بوده که بسیار عظیم است و این مساله فوریت و ضرورت ادامه کاوش در نقاط باقیمانده برای نمایان شدن بخش‌های دیگر این مجموعه را می رساند.
