قلم از همدان- یخچال میرفتاح بنایی به شکل گنبد و از آجر ساخته شده و در مسیر بلوار ملایر به بروجرد قرار دارد؛ ارتفاع بنا از کف تا گنبد ۱۲ متر و از سطح تا منبع ذخیره یخ چهار متر بوده و دارای دو ورودی است که یکی به شکل دهلیز و مخصوص ریزش و تخلیه یخ است و دیگری که محل رفت‌وآمد محسوب می شود با پلکانی به قسمت انتهایی یخدان و محل برداشت یخ منتهی می‌شود.
یخچال میرفتاح در ملایر ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۲۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید اما فروردین‌ماه ۱۳۹۸ به‌علت شدت بارش‌های آن روزها فرو ریخت.
نیمه فروردین همان سال بود که مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان با بیان اینکه برای بازسازی یخچال میرفتاح ملایر اقدام خواهیم کرد، گفت: بنای تاریخی یخچال میرفتاح به‌طور کامل ویران شده و فقط یک لایه از بن و دیواره این اثر تاریخی در دید و منظر عمومی قرار دارد اما بنا با مرمت نه! بلکه با بازسازی کامل، همان فرم و شکل اصلی و تاریخی خود را باز خواهد یافت.
دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۸ بود که علی مالمیر بار دیگر با بیان اینکه قسمت اعظم گنبد یخچال میرفتاح بر اثر وقوع سیل ملایر فرو ریخته است، افزود: خسارت واردشده به این بنا بیشتر از ۵۰۰ میلیون تومان برآورد می‌شود.
قبل از حادثه فروردین‌ماه مشکلی در بافت گنبد مانند ناپایداری، تَرَک یا تغییر شکلی که در اثر آسیب باشد، مشاهده نشده بود و احتمال ریزش بنا را نمی‌دادیم
وی در این راستا اظهار کرد: قبل از حادثه فروردین‌ماه مشکلی در بافت گنبد مانند ناپایداری، تَرَک یا تغییر شکلی که در اثر آسیب باشد، مشاهده نشده بود و احتمال ریزش بنا را نمی‌دادیم که بخواهیم براساس آن اقدام مرمتی خاصی انجام دهیم.
اما حال از این ماجرا قریب به دو سال و نیم می گذرد! این درحالی است که مهرماه سال گذشته بحث های اعتباری در این بین مطرح شد به نوعی که رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان ملایر عنوان کرد: از سال گذشته تاکنون از محل مدیریت بحران و یا اعتبارات استانی برای مرمت یخدان میرفتاح اعتبار خاصی در نظر گرفته نشده است.
برای مرمت یخدان میرفتاح افزون بر ۷۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است
ابراهیم جلیلی با بیان اینکه برای مرمت یخدان میرفتاح افزون بر ۷۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است، عنوان کرد: ۳۰۰ میلیون تومان آن از محل اعتبارات متوازن و از سوی فرمانداری ملایر تأمین شده و نیاز است تا اعتبارات استانی و از محل مدیریت بحران نیز به این امر اختصاص داده شود.
وی با اشاره به اینکه با اعتبار ۳۰۰ میلیون تومانی مذکور، اقداماتی چون آواربرداری، خرید مصالح و برداشتن لایه‌های الحاقی و غیره را در پیش گرفتیم، افزود: هم اکنون برای ادامه روند مرمت یخدان میرفتاح نیازمند اعتبارات استانی و اعتباراتی از محل مدیریت بحران هستیم.
سرنوشت این بنا چیست؟
اما به راستی سرنوشت این بنا چیست و آیا استان همدان که دستانش از به ثبت رساندن یکی از آثار ملموس تاریخی و فرهنگی اش سال ها خالی مانده، این مسیر را ادامه می دهد یا هم چنان باید شاهد از بین رفتن این آثار باشیم؟
با این تفاسیر، در این خصوص برآن شدیم تا وضعیت فعلی یخچال میرفتاح را از علی مالمیر؛ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان جویا شویم و در ادامه به بررسی تاثیرات ثبت جهانی بر توسعه اقتصادی بپردازیم که در این زمینه نیز متن گفتگوی قلم با مرتضی خاکسار؛ استاد دانشگاه و کارشناس ارشد امور گردشگری، نویسنده و مترجم کتاب‌هایی چون «گردشگری ایران و ترکیه در مسیر ابریشم»، «خلاقیت در مدیریت سازمان و واحدهای کسب‌وکار»، «مدیریت مراکز و سازمان‌های فرهنگی و اجتماعی»، «توریسم و توسعه اقتصادی» و «مدیریت گردشگری پایدار» انجام شد را می خوانید:
علی مالمیر در گفتگو با خبرنگار قلم در خصوص وضعیت گردشگری و خسارت های وارده به بدنه آن به خصوص در طول شیوع ویروس کرونا و لزوم برنامه ریزی هایی در این راستا، عنوان کرد: صنعت گردشگری بسیار تحت تاثیر قرار گرفت و دچار آسیب شد و وضعیت های غیرقابل پیش بینی در این روزها، موجب شده تا نتوانیم پیش بینی هایی برای ادامه روند در پیش گرفته و با ابتکار عمل وارد کار شویم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در ادامه به وضعیت تخریب های صورت گرفته در یخچال میرفتاح ملایر اشاره کرد و گفت: در طول سال ها همواره بناهای تاریخی با آسیب ها و استهلاک هایی روبرو می شوند اما در پی بارندگی ها شاهد تخریب جدی بنای یخچال میرفتاح و آسیب های بسیار بر آن بودیم.
این بنا در پی و سازه دچار مشکل اساسی است
وی در این راستا تصریح کرد: این پروژه یک مشاور در سطح ملی برای آسیب شناسی بنا و یک مشاور بومی برای استحکام بخشی و طرح های مرمتی بنا دارد.
مالمیر عنوان کرد: این بنا در پی و سازه دچار مشکل اساسی است؛ بدین سان حل این مشکل، زمانبری و اعتبارات مورد نیاز را به سه برابر می کند اما با این حال، سعی شد تا کار را محکم و اصولی در پیش بگیریم و هم اکنون پروژه در مرحله تکمیل پی و سازه است.
این درحالی است که به اذعان کارشناسان و متخصصین مربوطه، ثبت جهانی آثار تاریخی و فرهنگی می تواند یکی از دستاوردهای مهم این دیار کهن محسوب شود که چشم‌اندازی متکی به توسعه پایدار را به روی استان همدان باز کند اما حال، یک بنای تاریخی به آن عظمت که از رسیدن به ثبت جهانی دور نبود، چند سالی است با این وضعیت روبرو شده است.
مرتضی خاکسار در گفتگو با خبرنگار قلم با بیان اینکه ثبت آثار ملی در یونسکو با خود اثرات بسیار مثبتی به همراه دارد، عنوان کرد: تبعات مفید این اتفاق برای هر کشور کاملاً ملموس است، چراکه از یک سو، صبغه تاریخی و فرهنگی آن کشور به جهانیان معرفی می شود و این امر می تواند روی رونق اقتصاد گردشگری اثر بگذارد و از سویی، می توان از اعتبارات مناسبی برای حفظ و نگهداری این آثار کمک گرفت.
نویسنده کتاب «گردشگری ایران و ترکیه در مسیر ابریشم» با اشاره به اینکه هر چه میزان آثار ملموس و غیرملموس کشورها در یونسکو بیشتر شود، می توان شناسنامه تاریخی و فرهنگی خود را بهتر و مناسب تر عرضه نمود، عنوان کرد: با ورود اسم و عنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی در لیست یونسکو، خود به خود آن آثار جهانی شده در لیست گردشگری دنیا قرار می گیرد و این امر دستاوردهای اقتصادی به همراه دارد.
در کنار این آثار می توان اشتغالزایی و درآمدزایی از عرصه های گردشگری، صنایع دستی، محصولات کشاورزی و غیره را نیز شاهد بود
خاکسار با بیان اینکه در کنار این آثار می توان اشتغالزایی و درآمدزایی از عرصه های گردشگری، صنایع دستی، محصولات کشاورزی و غیره را نیز شاهد بود، گفت: این آثار می توانند درآمدهای خالص و درآمدهای ناخالص ارزی را بالا ببرند و نباید از این مهم غافل بود.
وی در ادامه صحبت های خود با بیان اینکه تمامی این روند مذکور می تواند از سویی توسعه اقتصادی و از سویی توسعه پایدار را موجب شود، اظهار کرد: با ورود یک اثر تاریخی و فرهنگی به لیست یونسکو، ظرفیت های بازدید از آن به عنوان یک اثر استاندارد و معیار به جهانیان معرفی می شود، از تخریب زیست محیطی آن محدوده ممانعت به عمل می آید، در امر بازدید، مرمت و مقاوم سازی و اقدامات دیگر، مشکلی نباید برای آن آثار ایجاد شود و همه این ها می تواند به توسعه پایدار کمک کند.
ورود نام یک اثر در لیست جهانی یونسکو تبادلات فرهنگی، تبادلات ارزی، تبادلات گردشگری و غیره را به همراه دارد
این پژوهشگر اقتصاد گردشگری در این راستا یادآور شد: ورود نام یک اثر در لیست جهانی یونسکو تبادلات فرهنگی، تبادلات ارزی، تبادلات گردشگری و غیره را به همراه دارد و این روند می تواند به ویژه در دل شهرستان های کوچک توسعه اقتصادی بسیار مناسبی را رقم بزند.
مترجم کتاب «مدیریت گردشگری پایدار» در بخش پایانی این گفتگو تشریح کرد: همان طور که بحث سیل در نوروزهای سال های گذشته روی کاهش گردشگری داخلی و بین المللی اثرات ملموس و بسیاری داشت حال نیز در جهت معکوس این روند، ورود یکی از آثار تاریخی و فرهنگی در لیست یونسکو می تواند اثرات بسیاری در جذب گردشگران داخلی و خارجی داشته باشد و همین مقبولیت در سطح جامعه جهانی موجب توسعه اقتصادی و توسعه پایدار خواهد شد.
رقابت شدید و رایزنی‌های پیچیده‌ای برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو وجود دارد؛ تا جایی که بسیاری از کشورها با ظرفیت میراث جهانی از قافله عقب می‌مانند و برخی کشورها حاضرند هزینه سنگینی برای این ثبت بپردازند اما به راستی مزیت ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو چیست که در این مسیر برخی کشورها چنین وارد کار می شوند؟
باید دانست که هرگاه اثری ثبت جهانی شود خود به خود به لیست مقاصد گردشگری داخلی و بین المللی نیز افزوده می شود و قطعاً ورود گردشگر می تواند فواید مالی زیادی داشته باشد؛ حفاظت از این آثار در زمان جنگ به عنوان مکان‌های امن و معرفی حرفه‌ای و شایسته آثار به زبان‌های مختلف در کشورهای جهان که زمینه ساز شکل‌گیری مقاصد گردشگری مهم دنیا را موجب شده معمولاً در اقتصاد کشورها نقش بسزایی دارد و از جمله نتایج مثبت و مهمی است که از این اتفاق مهم جهانی حاصل شده است.
این روند، می‌تواند منابع مالی مهمی را برای محوطه و نیز برای اقتصاد محلی به ارمغان آورند
دیگر آنکه ثبت محوطه در فهرست میراث جهانی سبب می‌شود افراد بیش‌تری آن را بشناسند و از ارزش‌های آن آگاهی یابند و به همین ترتیب، فعالیت‌های گردشگری در محوطه نیز افزایش می‌یابد.
زمانی که چنین فعالیت‌هایی با در نظر گرفتن اصول استوار گردشگری بخوبی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی شوند می‌توانند منابع مالی مهمی را برای محوطه و نیز برای اقتصاد محلی به ارمغان آورند اما حال با این منوال، شاهدیم که همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین علی رغم آن که موقعیت های بسیاری برای به ثبت جهانی رساندن این آثار داشته است، یک به یک این موقعیت ها را از دست می دهد.
یخچال میرفتاح نمونه ای از این آثار است که در پی بارش های فروردین ماه ۹۸ دچار آسیب شده اما آسیب های اصلی بعدی را بی توجهی و نبود اعتبارات لازم و عدم تزریق به موقع این اعتبارات به این بنا وارد کرده است بنایی که می توانست با خود آثار اقتصادی بسیاری به همراه داشته باشد اما امروز به مخروبه ای بدل شده که در سکوت چند ساله فرو رفته و ادامه این سکوت نیز نامعلوم است!
