قلمنا، بر اساس آنچه سازمان محیط زیست اعلام کرده است، در کرمانشاه ۴۸ گونه پستاندار، ۱۸۰ گونه پرنده، ۳۳ گونه ماهی، ۳۵ گونه خزنده دوزیست و هزار و ۲۰۰ گونه گیاهی وجود دارد که در میان آنها ۲ گونه مارمولک و هفت نوع ماهی تنها در بخش محدودی از این استان زندگی می کنند و تاکنون هیچ نمونه‌ای از آنها در دیگر نقاط جهان مشاهده نشده است.
این حیوانات که به شدت در معرض انقراض هست را محققان دانشگاه های رازی و گیلان کشف و برای نخستین بار به جهان معرفی کرده‌اند.
نمونه ای از جکوی کرمانشاهی (عکس دریافتی)
سوسمارها
سوسمار «جکوی کرمانشاهی» که یکی از منحصر به فردترین سوسمارهای شناخته شده جهان محسوب می‌شود در صدر جانواران منحصر به فرد کرمانشاه است.
این حیوان که توسط «نصرالله رستگار پویانی» یکی از محققان دانشگاه رازی در محدوده جاده میانراهان کشف شده است، در غارها و شکاف صخره ها زندگی می کند و معمولا شب‌ها دیده می‌شود.
این گونه سوسمار نادر و بسیار قدیمی که حدود شش تا هشت سانتی‌متر طول دارد، سالی حداکثر یک الی دو عدد تخم می‌گذارد و بر اساس برآوردهای کارشناسان سازمان محیط زیست جمعیت آنها حدود ۱۵ عدد است.
تصویر یک لاسرتای کوهستانی (عکس دریافتی)
ستگارپور محقق دانشگاه رازی علاوه بر جکو یک گونه سوسمار نادر دیگر تحت عنوان «لاسرتای کوهستانی» را در روستای سیاه دره در شمال شرق استان کرمانشاه کشف و برای نخستین بار به جهان معرفی کرده است.
این گونه نادر نیز که تعداد محدودی از آن موجود است بین ۶ تا ۱۰ سانتی متر طول دارد، زیر زمینی و در شکاف سنگ‌ها مخفی می شود و از حشرات و عنکبوت‌ها تغذیه می کند.
ماهی ها
علاوه بر این سوسمارها هفت نوع ماهی کوچک نیز تاکنون در رودخانه‌های کرمانشاه کشف شده‌اند که تنها منحصر به این استان هستند.
این ماهی ها که توسط «سید حامد موسوی ثابت» عضو هیات علمی دانشگاه گیلان و یک تیم بین المللی کشف شده‌اند عمدتا در شرق استان و رودخانه های گاماسیاب و سیمره پیدا می‌شوند.
تصویر یکی از گربه ماهی های کشف شده که به نام علی دایی نام گذاری شده است( عکس دریافتی)
این محقق که به همراه یک تیم بین المللی تا کنون ۲۵ گونه ماهی را در ایران شناسایی کرده است، در این رابطه به گفت: ماهی های «کرمانشاه هنسیس»، «ساسانی دوست» و پنج گونه گربه ماهی کوچک تا کنون در این استان شناسایی شده است.
موسوی ثابت با اشاره به اینکه این پنج نمونه گربه ماهی به تازگی شناسایی شده اند، گفت: یکی از انواع این گربه ماهی ها را با توجه به زحماتی که علی دایی برای کمک به زلزله زدگان کرمانشاه انجام داد به نام فوتبالیست نام گذاری شد.
وی توضیح داد: همچنین علاوه بر این گونه ها دیگر ماهی‌های نادر بومی ایران همچون ماهی «ابن سینا» و ماهی «کور» نیز در رودخانه های کرمانشاه مشاهده می شوند.
خطر انقراض سوسمارها
به گفته کارشناسان محیط زیست این ۹ گونه منحصر به فرد کرمانشاهی به شدت در معرض انقراض هستند و نیاز به اجرای برنامه های جدی حفاظتی دارند.
رستگار پویانی در این رابطه گفته است: مهمترین عاملی که منجر به آسیب این گونه ها می شود در آستانه تخریب قرار گرفتن زیستگاه اصلی آنان است.
وی گفت: برخی از عوامل آسیب زننده همچون چرای مفرط دام، سم پاشی‌های بی رویه محصولات کشاورزی و کشتزارها، وجود معادن شن و ماسه، تخریب بستر رودخانه، ساختمان در اختیار انسان ها هستند.
این عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه جکوی انگشت برگی کرمانشاهی را از پرمخاطره ترین گونه‌های در حال انقراض معرفی کرد و افزود: برای پرورش در محیط بسته این گونه باید حداقل چهار یا پنج عدد از آن را داشته باشیم که در شرایط فعلی این موضوع عملی نیست.
تیغ خشکشالی بر گلوی ماهی ها
به عقیده محقق حوزه شیلات که ماهی های منحصر به فرد کرمانشاه را کشف کرده، خشکسالی این آبزیان را تا سر حد انقراض برده است.
موسوی ثابت همچنین صید بی رویه، برداشت بیش از حد از آب رودخانه ها و ورود فاضلاب های صنعتی، شهری و کشاورزی به رودخانه ها را نیز از دیگر تهدید های ماهی های منحصر به فرد در کرمانشاه دانست.
او معتقد است که برای حفاظت از ماهی های منحصر به فرد کرمانشاه باید منطقه حفاظت شده ماهی را در این استان و در اطراف رودخانه های سیمره و گاماسیاب ایجاد کرد.
وی توضیح داد: این رودخانه ها از نظر تنوع ماهی های بومی ایران بی نظر هستند به نحوی که ما در یک محدوده ۲۰۰ متری از یکی از این رودخانه ها بیش از ۱۰ نوع ماهی نادر را پیدا کردیم.
این محقق حوزه شیلات عنوان کرد که برای حفاظت از ماهی های منحصر به فرد ایران و کرمانشاه باید علاوه بر حفظ و تکثیر آنها برنامه های ویژه ای نیز برای حفاظت از رودخانه ها اجرا شود.
تلاش برای دور نگه داشتن انسان
آنطور که از شواهد پیداست سازمان محیط زیست تاکنون برنامه مدونی برای حفاظت و تکثیر این گونه های در معرض انقراض اعلام نکرده است اما دور نگه داشتن انسان از محیط زندگی آنان را یکی از راهکارهای اساسی برای حفاظت از آنان می داند.
«فریدون یاوری» که از سال ۹۶ تا ابتدای دی ماه مدیریت اداره کل حفاظت از محیط زیست استان کرمانشاه را بر عهده داشت چندی پیش در این رابطه به خبرنگار گفت: جمعیت برخی از این گونه ها از تعداد انگشتان دست نیز کمتر است و صورت اطلاع رسانی در رابطه به محل زندگی آنها قطعا حیاطشان در خطر خواهد افتاد.
وی توضیح داد: تجربه نشان می دهد که در صورت اطلاع رسانی در رابطه گونه های خاصی جانوی و گیاهی سودجویان و برخی از افراد ناآگاه به آنان آسیب وارد می کنند.
وی تاکید کرد: یکی از بهترین راه ها برای حفظ حیاط وحش جلوگیری از ورود انسان به آن منطقه است؛ در مناطقی که انسان کمتر پای گذاشته است بکرتر هستند و شاهد تنوع زیستی غنی تری هستیم.
دیگر حیوانات در معرض انقراض کرمانشاه
علاوه بر این جانوران که منحصر به طبیعت استان کرمانشاه هستند، گونه های نادر و در معرض انقراض بسیاری نیز در این استان به ثبت رسیده اند که از جمعه آنها می توان به شوکا، پلنگ ایرانی، گربه وحشی، گربه جنگلی، شاه روباه، مار دم عنکبوتی، سوسمار خاردم بین النحرین، شاه کبری خوزستانی، چاقلوق، عقاب ماهی خوار، شاهین، عقاب ۲ برادر، پی پت گلو سرخ و کرکس مصری اشاره کرد.
سه منطقه حفاظت شده در این استان شامل منطقه حفاظت شده بیستون که ۵۴ هزار هکتار است، بوزین و مرخیل در پاوه ۲۳ هزارهکتار و قلاجه هم حدود ۴۳ هزار هکتار است، وجود دارد.
یک پناهگاه حیات وحش بیستون نیز در منطقه ورمنجه در جاده سنندج و در مجموع چهار منطقه شکار و تیراندازی ممنوع به مساحت۱۶۱ هزار هکتار در استان کرمانشاه وجود دارد.
کرمانشاه ۲ میلیون و ۴۹۹ هزار هکتار مساحت دارد که ۷۰ درصد آن را عرصه‌های منابع طبیعی با بیش از ۵۲۷ هزار هکتار جنگل و یک میلیون و ۱۹۲ هزار هکتار مرتع تشکیل داده است.
