گروه جامعه: سال ۹۹ را شاید بتوان عجیب ترین سال دهه پایانی قرن ۱۴ دانست؛ سالی که سایه سنگین ویروس کرونا همه معادلات زندگی و مراودات اجتماعی و اقتصادی مان را دستخوش تغییرات جدی کرد و سالی غافلگیرکننده برای خیلی ها بود. اما همین سال عجیب در کنار خبرهای تلخش خبرهای خوب و امیدوارکننده هم کم نداشت.سازمان بهزیستی کشور و حوزه کودکان و نوجوانان این سازمان آبستن بسیاری از این خبرهای خوب و اتفاقات سازنده بود. در اولین روزهای سال جدید سراغ مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور رفتیم تا پیگیر اتفاقات این حوزه باشیم.گفت و گوی ما با «سعید بابایی» با مرور تلخ ترین، شیرین ترین و مهم ترین خبر آغاز شد.
مهم‌ترین خبرحوزه کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی در سالی که گذشت چه بود؟
مهم‌ترین خبر حوزه امور کودکان و نوجوانان در سالی که گذشت، تصویب سند تأسیس سازمان تعلیم و تربیت کودک بود که بر اساس آن مسئولیت حوزه مهدهای کودک از سازمان بهزیستی به وزارت آموزش‌وپرورش انتقال یافت. امیدواریم این سازمان با قوت و قدرت بیشتر تشکیل شود و مدیران خوبی بر آن گمارده شوند تا شاهد وضعیت مطلوب‌تری برای کودکان این سرزمین باشیم.
سال کرونایی و رشد ۵ تا ۱۰ درصدی فرزندخواندگی
***شیرین‌ترین اتفاق حوزه کودکان و نوجوانان بهزیستی در سال ۹۹ چه بود؟
شیرین‌ترین خبر در این حوزه راه‌اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی بود. این سامانه برای ثبت‌نام سریع‌تر، تشکیل پرونده به‌صورت اینترنتی و کمتر شدن رفت‌وآمدها راه‌اندازی شد تا علاوه بر سرعت بخشیدن به روند فرزندخواندگی جلوی عدم شفافیت و سفارش‌های فرزندخواندگی هم گرفته شود. چون فرزندانی که قابلیت سپرده شدن به خانواده‌ها را داشته باشند کم است و در حال حاضر تعداد خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی بیشتر از تعداد فرزندان بی‌سرپرست واجد شرایط است. به همین دلیل معتقدیم نوبت در این حوزه حق‌الناس است و اگر رعایت نشود تبعات مادی و معنوی به دنبال خواهد داشت. این سامانه می‌تواند بخش زیادی از رعایت این حق شهروندی را سبب‌ساز باشد. البته خبر خوش دیگر اینکه راه‌اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی در سال گذشته منجر به رشد متقاضیان فرزندخواندگی شد. مقایسه آمار فرزندخواندگی ۶ ماه اول سال ۹۹ نسبت به ۶ ماه اول سال ۹۸ رشد ۵ تا ۱۰ درصدی را نشان می‌دهد. خبر شیرین دیگر این بود که در ایام کرونا خوشبختانه هیچ‌یک از کودکان و نوجوانان دارای سرپرست غیرموثر تحت پوشش سازمان بهزیستی در مراکز شبه خانواده و شیرخوارگاه‌ها صدمه نخوردند و به‌سلامت هستند. همچنین مربیان زیادی نیز علیرغم مبتلا شدن به کرونا به‌سلامت از این بیماری گذشتند. تنها یکی از همکاران ما به رحمت خدا رفتند که ان‌شاءالله قرین رحمت واسعه الهی باشند.
کرونا به ۴شیرخوارگاه راه پیدا کرد/ یک مورد هم فوتی در مراکز نگهداری کودکان نداشتیم
***کرونا به شیرخوارگاه‌های کشور راه پیدا کرد؟
ما در کشور ۳۳ شیرخوارگاه داریم. کرونا تنها به ۴ شیرخوارگاه راه پیدا کرد اما خوشبختانه سبب آسیب به کودکان و مربیان نشد. از زمان ورود کرونا به کشور دستورالعمل‌های خاص مقابله با این ویروس به شیرخوارگاه‌ها و مراکز شبه خانواده ابلاغ شد تا خدای‌نکرده شاهد ابتلای کودکان و شیرخوارگان مراکز به کرونا نباشیم. این کودکان نزد سازمان بهزیستی امانت هستند. باوجود مراقبت‌ها کرونا به بعضی از مراکز شبه خانواده ما ورود کرد اما خوشبختانه حتی یک مورد فوتی از میان کودکان و نوجوانان این مراکز نداشتیم.
***چند کودک در شیرخوارگاه‌های کل کشور نگهداری می‌شوند؟
به‌طور متوسط حدود هزار کودک در شیرخوارگاه‌ها نگهداری می‌شوند که تعدادی از آن‌ها پس از اطمینان از وضعیت خانواده آن‌ها، بازپیوند می‌شوند و برخی نیز پس از دریافت حکم قضایی به فرزندخواندگی می‌روند.
تلخ ترین خبر؛تعطیلی مهدهای کودک و بیکاری هزاران مربی
***تلخ‌ترین خبر حوزه کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی در سال ۹۹ چه بود؟
تلخ‌ترین خبر، شیوع کرونا و آسیب دیدن طیف عظیمی از بهره‌برداران یعنی مؤسسان و مربیان مهدهای کودک و همچنین جدا شدن حوزه مهدهای کودک از پیکره سازمان بهزیستی بود. شاید برخی گمان می‌کنند مهدهای کودک همان چند مهدکودک بالای شهر کلان‌شهرها هستند، اما احتمالاً امروز بر همگان آشکارشده است که بیش از ۷ هزار مهدکودک در مناطق روستایی و حدود ۲ هزار مهدکودک در مناطق حاشیه شهری دایر بودند که باعث خدمت‌رسانی به کودکان مناطق کم برخوردار بودند که امیدواریم این خدمات توسط سازمان جدید تداوم و ارتقاء یابد.
***در سال کرونایی چند درصد مهدهای کودک تعطیل شدند؟
بستگی به استان داشت. استان‌هایی مثل مازندران و گیلان که شرایط قرمز طولانی‌تری داشتند، بر اساس مصوبه ستاد استانی کرونا تعطیلی طولانی‌تری را تجربه کردند. در ماه‌های اول ورود کرونا به کشور بیش از ۵۰ درصد مهدهای کودک به‌طور موقت تعطیل شدند.
تسهیلات مشاغل آسیب دیده کرونا به کار مهدهای کودک نیامد
***برای پیشگیری از ورشکستی و یا تعطیلی مهدهای کودک تسهیلاتی برای آن‌ها در نظر گرفته شد؟
با پیگیری‌های سازمان بهزیستی مهدهای کودک در زمره مشاغل بسیار آسیب‌دیده ناشی از کرونا قرار گرفت و مدیران مهدها می‌توانستند در قالب تسهیلاتی که برای مشاغل آسیب‌دیده در نظر گرفته شد از تسهیلات استفاده کنند. البته به دلیل تعطیلی‌های مکرر و عدم توان اقتصادی برای پرداخت اقساط، مدیران مهدهای کودک استقبال زیادی از این تسهیلات که بخش قابل‌توجهی از آن فقط باید برای پرداخت حقوق پرسنل هزینه می‌شد، نداشتند. مشاغلی مانند مهدهای کودک برای ادامه حیات نیاز به حمایت جدی‌تر تسهیلاتی و حتی تسهیلات بلاعوض دارند. از طرف دیگر ملک بسیاری از مهدهایی که وارد مرحله تعطیلی موقت شده‌اند استیجاری بود و افزایش قیمت اجاره‌ها آن‌ها را به‌جایی رساند که فعالیت خود را متوقف کنند.
***واگذاری مهدهای کودک به آموزش‌وپرورش به کجا رسید و در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
پس از تصویب دستورالعمل سازمان تعلیم و تربیت کودک عملاً اداره مهدهای کودک به وزارت آموزش‌وپرورش انتقال‌یافته است. سازمان بهزیستی آمادگی دارد تا تمامی اطلاعات موردنیاز این حوزه و تجربیات مدیریتی در سراسر کشور را به سازمان جدید منتقل نماید.
سال ۹۹ بیش از ۱۷۰۰ کودک فرزندخوانده شدند
***یکی از مهم‌ترین موضوعات حوزه کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی در حوزه فرزندخواندگی است. آماری از فرزندخواندگی در سالی که گذشت دارید؟
آمار دقیق فرزندخواندگی سال گذشته در فروردین‌ماه ۱۴۰۰ و پس از نهایی شدن احکام قضایی مشخص می‌شود اما خوشبختانه چیزی که تا بدین جای کار مشخص است امسال نیز بیش از ۱۷۰۰ کودک به فرزندخواندگی رفتند که نشان می‌دهد کرونا نتوانست سرعت قطار فرزند پذیری را کند کند.
رشد فرزندپذیری کودکان بیمار و دارای معلولیت بهزیستی در سالی که گذشت
***مهم‌ترین اتفاقی که سال گذشته در حوزه فرزندخواندگی افتاد چه بود؟
مهم‌ترین اتفاق در حوزه فرزندخواندگی علاوه بر راه‌اندازی سامانه فرزندخواندگی، رشد تعداد فرزند پذیری خانواده‌ها برای کودکان دارای شرایط خاص بود که امیدوارم این رشد برای سال‌های آتی نیز ادامه پیدا کند. آمار سال ۱۳۹۹ هنوز نهایی نشده است اما فقط در ۶ ماه ابتدایی سال و علیرغم اینکه امسال مردم با کرونا و تبعات اقتصادی و اجتماعی آن درگیر بودند بیش از ۲۰۰ کودک دارای معلولیت و همچنین کودکانی با بیماری‌های صعب‌العلاج به فرزندخواندگی پذیرفته شدند.
آمادگی ۴ موسسه برای حمایت از فرزندپذیری کودکان خاص
یکی دیگر از اتفاقات خوب حوزه فرزندخواندگی فرهنگ‌سازی توسط فعالان این حوزه است. در ماه‌های آخر سال هم‌زمان ۴ موسسه برای ورود به حوزه فرزندخواندگی و فرهنگ‌سازی برای ترویج این اقدام خیرخواهانه در کشور و حمایت مالی از خانواده‌های فرزند پذیر اعلام آمادگی کرده‌اند. امیدواریم در سال جدید با حضور و فعالیت موسسه‌های خیریه در حوزه فرزندخواندگی تعداد کودکان شیرخوارگاه‌ها به‌ویژه کودکان خاص به حداقل خود برسد.
مردم کشور ما در فرزند پذیری کودکان خاص کارنامه قابل قبولی دارند. بد نیست بدانید در ۵ سال گذشته، حدود ۱۴۰۰ کودک دارای معلولیت و یا بیماری خاص در سراسر کشور توسط خانواده‌های نیکوکار به فرزندخواندگی پذیرفته‌شده‌اند. از این آمار ۶۰۲ کودک معلول بودند و ۷۹۷ کودک دارای بیماری خاص. معلولیت‌ها هم انواع مختلفی دارند. از ناشنوایی و نابینایی تا معلولیت ذهنی و جسمی.
***در سال جدید برای بهبود پروسه فرزندخواندگی و کاهش مشکلات موجود چه برنامه‌ای دارید؟
تکمیل سامانه فرزندخواندگی، تسهیل فرزند پذیری هم‌وطنان خارج از کشور از طریق رایزنی با وزارت امور خارجه و وزارت دادگستری و قوه قضائی، برگزاری دوره‌های فرزند پروری برای پذیرفته‌شدگان مرحله نهایی فرزند پذیری، برگزاری دوره‌های همسان‌سازی متصدیان فرزندخواندگی در استان‌ها از برنامه‌هایی است که در دستور کار سازمان بهزیستی قرارگرفته است تا با اجرای آن در سال جدید شاهد سرعت گرفتن بیش‌ازپیش پروسه فرزندخواندگی باشیم.
***مهدهای کودک و مسئولیت‌های مرتبط با آن‌یکی از مهم‌ترین وظایف دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی به‌حساب می‌آمد. بعد از سبک شدن بار دفتر امور کودکان و نوجوانان ، قرار است تمرکز این معاونت برچه حوزه‌هایی باشد؟
همکاران ما در سراسر کشور بیش‌ازپیش در حوزه شبه خانواده به فعالیت خواهند پرداخت. مسئولیت سنگین دفتر امور کودکان و نوجوانان در حوزه شبه خانواده باقوت بیشتر دنبال می‌شود. این فعالیت‌ها در حوزه فرزندخواندگی و فرزندان بالای ۱۸ سال سازمان و همچنین ارتقاء وضعیت فرزندان تحت حمایت سازمان در خانواده‌ها و ارتقاء وضعیت مراکز شبه خانواده از برنامه‌های این دفتر در سال ۱۴۰۰ است.
توسعه مراکز شبه خانواده فضیلت نیست/ بهترین محل نگهداری کودک، خانواده است
***چند مرکز شبه خانواده زیر نظر سازمان بهزیستی فعالیت می‌کند؟ در سال ۹۹ و باوجود کرونا و مشکلات اقتصادی شاهد افزایش این مراکز بودیم؟
حدود ۶۵۰ مرکز. البته گسترش این مراکز فضیلت نیست. امیدواریم روزی تعداد مراکز شبه خانواده ما به صفر برسد. بهترین محل نگهداری کودکان، خانواده زیستی خودشان است و امیدواریم هیچ کودک و نوجوانی از خانواده زیستی خودش جدا نشود. اگر هم جدا شد باز بهترین جا برای نگهداری آن‌ها خانواده جایگزین است چه به‌صورت امین موقت و چه به‌صورت فرزندخواندگی. بنابراین مراکز شبه خانواده آخرین محل نگهداری امن از کودکان دارای سرپرست غیرموثر (بی‌سرپرست و بد سرپرست) هستند.
یک نقد منصفانه؛ضرورت نظارت بیشتر بر مراکز غیردولتی
***اگر بخواهید به‌عنوان مسئول، نقد منصفانه‌ای بر عملکرد سازمان بهزیستی در حوزه کودکان و نوجوانان داشته باشید آن نقد چه خواهد بود؟
سازمان برای نگهداری کودکان دارای سرپرست غیرموثر، زیاد به بخش غیردولتی اتکا کرده است. باید استانداردهای نظارتی و حمایتی بر بخش غیردولتی افزوده شود که در حال طی کردن این مسیر هستیم.
