یکی از اماکن زیبا و مهم تاریخی تهران باغ نگارستان است که به عنوان بزرگترین باغ قاجاری، رویداد‌های مختلفی را به چشم دیده است؛ از قتل صدراعظم کاردان ایران تا عروسی ناصرالدین شاه. این باغ همچنین در طول نیم قرن، محل تحصیل و تدریس بسیاری از نامداران و شخصیت‌های علمی، ادبی و هنری کشور بوده است.
باغ باصفای نگارستان که در زمان خود هم عظمت و اهمیت بالایی داشته یکی از بنا‌های قدیمی و تاریخی تهران است که بیش از دو قرن از عمر آن می‌گذرد. به دلیل وجود نقاشی‌ها و نگاره‌های متعددی از فتحعلی‌شاه و درباریان او در ساختمان‌های مختلف، این باغ به نگارستان شهرت یافت.
این مکان، در سال ۱۲۲۲ هجری قمری، به عنوان یک اقامتگاه تابستانی، به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته‌شد. معماری باغ موزه نگارستان، به سبک عمارت کلاه‌فرنگی طراحی شده‌است و ساختمان‌های دلگشا و تالار قلمدان این باغ، بسیار زیبا و چشم‌نواز ساخته شده‌اند.
این باغ، شامل ۶۴ اتاق، ۴ تالار و یک کتابخانه بزرگ است که به طور کلی ۶۰۰ متر زیربنا را در برمی‌گیرد. تالار‌های موجود در ساختمان‌ها با آینه‌کاری، نقش و نگار‌های طلایی و چلچراغ‌های بسیار باارزش تزئین شده‌است. باغ نگارستان یکی از بی‌نظیرترین اماکن دیدنی تهران به شمار می‌آید. این باغ زیبا و منحصر به فرد جایی است که با گذراندن ساعتی در آن، از شلوغی‌های پایتخت و آلودگی هوا دور می‌شوید.
باغ نگارستان از مهم‌ترین و بزرگترین باغ‌های قاجاری محسوب می‌شود که در سال‌های ۱۲۲۸-۱۲۲۲ هجری قمری با هدف ایجاد یک مرکز ییلاقی-حکومتی در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد.
این قصر باغ در روزگار اولیه خود دارای وسعت زیادی بود و به‌دلیل حوادث سیاسی مهمی که در قرن ۱۳ هجری قمری روی داد، به‌ویژه قتل منشی و وزیر بزرگ و کاردان این دوره میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
عمارت‌های باشکوه
باغ نگارستان در طی زمان در معرض تخریب‌های بسیاری قرار گرفته است. وسعت اولیه آن ۴۳ هزار و ۲۰۰ متر مربع بود که در حال حاضر کمی بیشتز از ۱۱ هزار مترمربع از آن باقی مانده است.
در این قصر باغ، عمارت‌ها و تالار‌های باشکوهی، چون عمارت دلگشا، تالار سلام، تالار قلمدان و چندین حوض‌خانه بر پا شده بود. در سمت شمال این قصر تالار سلام به‌همراه اتاق‌هایی جای داشته و به آئین‌های رسمی اختصاص داشته است. روی دیوار‌های این تالار نقاشی شاه، شاهزادگان، بزرگان، امرا، سفرا و حکام نقش بسته بود.
در وسط باغ حیات خلوت و ساختمان‌های یک طبقه، در قسمت جنوبی حیات تالار مصور و در جبهه شمال غربی نیز حمامی با ستون‌های سنگی حجاری شده و منقش با سنگ‌های مرمر قرار داشت که گفته می‌شود قائم مقام فراهانی در این حمام به قتل رسید. این حمام سرسره نامیده می‌شد.
کشیک خانه و محل سکونت نگهبانان و خدمه نیز در ورودی باغ واقع بود. تنها بنای قاجاری باقی مانده از باغ نگارستان حوض‌خانه است که اکنون به موزه هنر‌های ملی تبدیل شده و در آن نقاشی‌های باارزشی از هنرمندان معاصر نگهداری می‌شود.
کاربری‌های باغ نگارستان
باغ نگارستان تا زمان محمدشاه و ناصرالدین شاه جزو املاک و خانه‌های سلطنتی محسوب می‌شد. از این زمان کم کم توجه به آن کم شد و با توسعه تهران قدیم در عهد ناصری، این باغ در داخل حصار جدید شهر قرار گرفت. بعد‌ها با احداث ییلاقات جدید در شمیران و اطراف تهران، شاه کمتر برای ییلاق به نگارستان می‌رفت و از آن زمان به بعد بیشتر به ادارات دولتی اختصاص داده شد.
در سال ۱۳۰۴ هجری قمری به‌مدت یک سال، باغ نگارستان محل وزارت عدلیه ناصری بود. بعد از آن که مظفرالدین شاه به اروپا سفر کرد و با مدارس و موسسه‌های علمی دول غربی آشنا شد؛ دستور ساخت مدرسه فلاحت را به شخصی بلژیکی به نام داشر صادر کرد.
کمی بعد این مدرسه در باغ نگارستان دایر شد. در سال ۱۳۲۹ هجری قمری مدرسه صنایع مستظرفه نیز به سرپرستی نقاش معروف قاجار، محمد غفاری کمال الملک، در این محل تأسیس شد.
زمان احمد شاه قاجار نگارستان به وزارت صنایع مستظرفه واگذار شد و قسمت‌های جنوبی در نزدیکی در ورودی باغ با کشیدن دیوار، به مدرسه صنایع مستظرفه که تحت نظر کمال الملک اداره می‌شد، تعلق گرفت. قسمت‌های شمالی، شامل حیات و تالار سلام، به مدرسه علمیه و بعد‌ها دانش‌سرای عالی تبدیل شد و با خراب کردن ساختمان‌های قدیم، بنا‌های جدید و در محل مدرسه کمال الملک، وزارت فرهنگ را برپا کردند.
تربیت معلم برای مدارس جدید ایران
در سال ۱۳۰۷ خورشیدی اعتمادالدوله قراگوزلو، وزیر فرهنگ ایران، باغ نگارستان را به‌عنوان محل دائمی دارالمعلمین عالی در نظر گرفت. سپس نقشه ساختمان یک مدرسه عالی با رعایت سبک معماری ایرانی-قاجاری و اصول مدرسه‌سازی توسط نیکلای مارکوف (معمار پناهنده روسی) در ضلع شمالی باغ نگارستان اجرا شد.
در سال ۱۳۱۱ شمسی دارالمعلمین عالی، با تغییر نام خود به دانش‌سرای عالی، به تربیت معلم برای مدارس جدید ایران پرداخت.
در سال ۱۳۱۳ خورشیدی قانون تأسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصویب شد و از سال ۱۳۲۵ خورشیدی به بعد، برخی از دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزی دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال ۱۳۳۵ خورشیدی، نگارستان به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه جغرافیا، مؤسسه زبان‌های خارجی و کلاس‌های دروس عمومی دانشکده ادبیات و دانشکده علوم اجتماعی اختصاص یافت. در سال ۱۳۳۷ خورشیدی، به همت دکتر غلامحسین صدیقی، به مؤسسه تحقیقات علوم اجتماعی و تعاون واگذار شد.
این باغ در سال ۱۳۹۲ پس از مرمت و بازسازی، به‌عنوان یکی از موزه‌های دانشگاهی کشور تحت مدیریت دانشگاه تهران قرار گرفت. این باغ، موزه تاریخ علم نیز شناخته می‌شود و در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
سردیس‌های مشاهیر در باغ نامداران
در طول بیش از نیم قرن، افراد نامی و معروف زیادی در باغ نگارستان به تحصیل و تدریس پرداخته‌اند. تعداد زیادی از شخصیت‌های علمی، ادبی و هنری کشور، چون ملک‌الشعرای بهار، کاظم عصار، علی اکبر دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر، علی نقی وزیری، جلال همایی، سعید نفیسی، ابراهیم پورداود، غلامحسین صدیقی، پرویز خانلری، محمد معین، محمد ابراهیم باستانی پاریزی، علی محمد کاردان و محمود حسابی از جمله این افراد هستند. در گوشه‌ای از باغ و در جلوی کتابخانه می‌توانید سردیس برخی از مشاهیر بزرگ ایرانی را ببینید.
قتلگاه سیاستمدار شهیر قاجار
در طول زمان این باغ ماجرا‌های مختلفی را به چشم دیده است. در سال ۱۲۴۹ هجری قمری، جشن ولیعهدی محمد میرزا و در سال ۱۲۴۹ هجری قمری، تاج‌گذاری وی در این باغ برگزار شد. مراسم عروسی ناصرالدین شاه نیز در سال ۱۲۵۸ در همین مکان برپا شد.
اما آنطور که می‌گویند، مهم‌ترین رویداد سیاسی روی داده در باغ نگارستان، قتل قائم مقام فراهانی سیاستمدار شهیر عصر قاجار است.
مسیر دسترسی
باغ نگارستان در شمال میدان بهارستان و در نزدیکی مجلس شورای اسلامی قرار دارد. محدوده امروزی این باغ از سمت غرب به خیابان صفی‌علی‌شاه و از شرق به خیابان دانشسرا منتهی می‌شود. از جنوب نیز به میدان بهارستان و از شمال به خیابان شریعتمدار محدود است.
دسترسی به باغ نگارستان با استفاده از مترو بسیار راحت و سریع است. کافی است که در ایستگاه بهارستان در خط دو پیاده شوید و با چند دقیقه پیاده‌روی به ورودی غربی باغ نگارستان در خیابان دانش سرا یا ورودی شمالی آن در خیابان شریعتمدار خواهید رسید.
منبع: همشهری آنلاین
