وزارت خارجه آلمان و فرانسه اعلام کردند که کشورهای اروپایی ابزار حمایت از مبادلات تجاری “اینستکس” با ایران را منحل می‌کنند، زیرا این کشور “به دلایل سیاسی و به طور سیستماتیک مانع اینستکس برای انجام وظایف خود” شده است.
۱۰ کشور اروپایی یعنی آلمان، فنلاند، بلژیک، دانمارک، فرانسه، هلند، نروژ، اسپانیا، سوئد و بریتانیا این سازوکار را در ژانویه سال ۲۰۱۹ برای دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران و به منظور تسهیل تجارت بین اروپا و این کشور، به ویژه در زمینه کالاهای بشردوستانه ایجاد کردند.
این کانال اما در عمل اما نتوانست به اهداف خود عمل کند. ۱۴ ماه پس از تاسیس آن اروپا تنها موفق شد یک مبادله تجاری و تراکنش مالی انجام دهد؛ مبادله‌ای که طی آن محموله‌ای از اقلام پزشکی از اروپا به ایران صادر شد.
به گفته وزارت‌خارجه فرانسه، جمهوری اسلامی پس از آن “به طور مداوم و عامدانه پیشنهادات بیشتر برای معاملات بین بریتانیا، نروژ، اتحادیه اروپا و ایران را مسدود کرد.
کشورهای سهیم گفته‌اند ممانعت ایران به دلیل یک عزم سیاسی برای جلوگیری از استفاده از اینستکس به هر قیمتی بوده است.
آنها همچنین گفته‌اند: «در مقابل امتناع مداوم ایران از همکاری با این شرکت، سهامداران اینستکس به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر مبنایی برای ادامه اینستکس وجود ندارد. این تصمیم مستقل از عوامل دیگر و به دلایل صرفا اقتصادی گرفته شده است».
علی علیزاده، دبیر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس پیشتر اعلام کرده بود که “کانال چین” جای “کانال اینستکس اروپا” را می‌گیرد و «فروش نفت ایران و بازگشت پول آن به کشور به راحتی صورت می‌گیرد.»
اروپا با راه‌اندازی ساز و کار مالی ویژه خود قصد داشت از پرداخت مستقیم پول در مبادلات شرکت‌های اروپایی و ایرانی جلوگیری کند، به این ترتیب که ارزش این مبادلات در اینستکس ثبت شود و اتحادیه اروپا طرف صادرکننده و واردکننده باشد.
واکنش ایران به تعطیلی اینستکس
سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به سؤال خبرنگاران در خصوص تصمیم کشورهای سهامدار اینستکس برای تعطیلی این سامانه اظهار داشت: دولت‌های اروپایی پس از خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از برجام، متعهد شده بودند که با اتخاذ راهکارهای ضروری، استمرار منافع اقتصادی ایران از تعهدات رفع تحریمی برجام را محقق سازند. یکی از سازوکارهایی که اروپایی‌ها خود برای انجام این تعهد مطرح کردند، تاسیس اینستکس به عنوان یک کانال مالی برای تسهیل تجارت بین ایران و اروپا بود.
ناصر کنعانی گفت: جمهوری اسلامی ایران اگرچه هرگز به این سازوکار تکیه نکرده و دل نبسته بود، اما در کمال حسن نیت، از هیچ همکاری مقتضی برای فعالیت این کانال دریغ نکرد.اما متاسفانه دولت‌های اروپایی در کنار بی عملی در خصوص سایر تعهدات خود، در راه اندازی موثر ایستکس نیز ناکام بودند و اقدامات لازم و ضروری برای فعالسازی آن در قالب انجام تعهدات اروپا ذیل برجام را انجام ندادند.
وی افزود: جمهوری اسلامی ایران هیچگاه به اینستکس دل نبسته بود و تجارت بین‌المللی خود را از سایر کانال‌های مالی و بانکی بین‌المللی انجام داده است، مقصر جلوه دادن ایران در بیانیه تعطیلی اینستکس، تلاشی واهی برای سرپوش گذاشتن بر ناکامی مطلق اروپا در حداقل توانایی برای استقلال مالی از آمریکاست.
