عصر ایران؛ سحر طاعتی ــ در روزهای پایانی اسفند ماه گذشته مرکز موسیقی حوزه هنری اثری با عنوان “شمس جان” را منتشر کرد که خوانش حکایت “پادشاه و کنیزک” از دفتر نخست مثنوی معنوی است.این آلبوم به آهنگسازی عماد توحیدی، روایت عبدالجبار کاکایی و آواز داوود آزاد رویکردی تازه در ارائه شعر حکمی و تعلیمی فارسی است که در مثنوی معنوی با مهارت و صناعت داستان پردازی مولانا در مرتبه بلندی قرار دارد و از متون کم و بیش مشابه خویش مانند حدیقه الحقیقه سنایی، مثنویات عطار، مخزن الاسرار نظامی و … پیشی گرفته است.
عماد توحیدی در مورد در مورد جایگاه مثنوی معنوی در فرهنگ ایرانی و لزوم توجه به آن در آثار هنری خصوصاً موسیقی گفت: “در آثار بجا مانده از سنّت تعلیمی ادبیات مکتوب ما مثنوی معنوی دُردانه ای بی همتاست.مولانا بدلیل انس با قرآن و احادیث و روایات و بطور کلّی علوم دینی و از سویی تسلّط بر ادبیات و عرفان و فلسفه و مردم شناسی، در مثنوی فرم و محتوایی والا را توأمان به مخاطب خود ارائه میدهد.سنّت عرفانی او تکامل یافته اندیشه های سنایی و عطار و بایزید و حلّاج است و این پیشرو بودن در بطن همین حکایت نیز دیده میشود.مولانا ظرایف معانی و مضامین عرفانی و دقایق ساختاری داستان پردازی را با چیره دستی جنون آمیزی در حکایات مثنوی پیاده کرده است. طبعاً متنی که معنی و صناعت را چنین ماهرانه در هم آمیخته برای موسیقیدان جذاب است و موسیقی نسبت به هنرهای دیگر قابلیّت بیشتری برای تجلّی زیباشناسانه اندیشه های طرح شده در مثنوی را دارد.”
عبدالجبار کاکایی به عنوان راوی حکایت در این مورد گفت:
”آموزه های مثنوی مولانا هم از جهت متن و هم روش و الگوسازی در انتقال مفاهیم حکمی بخصوص مباحث اخلاقی ،گستره تاثیرگذاری وسیعی دارد.چنانچه می دانیم مولانا مباحث پیچیده علمی را با روش و مشرب ذوقی خاص خودش ارائه می کند و غالباً مردم نیز در پذیرش مفاهیم، شیوه های ذوقی را طالبند. استفاده از آیات و روایات و گاه کاربرد نظام استدلالات عقلی ،علی رغم نفی غالب آنها و پرداختن از زاویه های متنوع به مباحث مهمی چون جبر و اختیار، این شش دفتر را در جایگاهی ارجمند بین ایرانیان قرار داده است.از آنجا که سر رشته مباحث حکمی مولانا گاهی به وجد و شور و ذوق می انجامد و دقت بسیاری در انتخاب کلمات و تعابیر بکار رفته در اشعار از سوی مولانا و بعضاً اصحاب او صورت گرفته است این گنجینه بسیار مستعد پیوند با موسیقی است.”
داوود آزاد خواننده “شمس جان”نیز در مورد جایگاه مثنوی در فرهنگ ایرانی و لزوم توجه به آن در موسیقی گفت: “مثنوی معنوی در بین آثار مکتوب در حوزه شعر فارسی یک استثناست و با هیچ ضابطه و مقیاسی نمیتوان آن را با دیگر آثار مشابه سنجید.جلوه های بسیاری از فرهنگ ایرانی و اسلامی در تصاویر بی همتای ابیات مثنوی دیده میشوند و جهان معنایی مولانا در حکایات مثنوی لبریز از هیجان و حرکت و تکاپوست.مثنوی با “بشنو از نی” آغاز میشود و اینکه مولانا برای بیان رمزگرایانه جدایی انسان از اصل و مبداء خویش از یک ساز سخن میگوید به دلبستگی های حسّی او به موسیقی برمیگردد.در کنار ارزشهای معنایی اشعار، وجود روح موسیقی در ذات مثنوی میتواند نقشی الهام بخش برای اهالی موسیقی داشته باشد.”
عماد توحیدی در مورد رویکرد موسیقایی نوین این آلبوم گفت:”از سالها قبل قصد داشتم در زمانی مقتضی روایت حکایتی از مثنوی را در ترکیب با موسیقی تجربه کنم.میدانید که ما در کنار داشتن سنت “شاهنامه خوانی” در فرهنگ عامه سرزمین خود “مثنوی خوانی” هم داشته ایم. تصمیم گرفتم که رویکردی دوگانه در ارائه این اثر داشته باشم.موسیقی در شمس جان هم بعنوان بستری برای خوانش روایت و هم در پی ارائه مستقل تصاویر و جلوه های نمایشی روایت است.آثار بسیاری در حافظه همه ما هست که گوینده ای شعری را میخواند و موسیقی بدون رابطه دال و مدلولی بعنوان یک عنصر زینتی زیر صدای شعرخوان بکار رفته است.رویکرد موسیقایی در این آلبوم برای دوری جستن از این کاربرد تکراری و مستعمل بود.برای رسیدن به این هدف نیاز جدّی به راوی و خواننده باتجربه و حس مداری بود که در بستر معنایی و نمایشی توأمان عمل کنند و از اقبال بلند من عبدالجبار کاکایی عزیز و داوود آزاد گرامی هر دو به بهترین وجه نقش ارجمند خود را در این اثر ایفا کردند. در اینجا لازم است به حمایتهای همیشگی مجموعه فرهیخته مرکز موسیقی حوزه هنری نیز اشاره کنم که از سال ٧٣ که نخستین همکاریهای من با این مجموعه شکل گرفت تا به امروز همواره حامی صدیق تولید و انتشار آثار من بوده است.”
داوود آزاد خواننده این اثر نیز در مورد شمس جان و رویکرد موسیقایی آن گفت:” حکایت پادشاه و کنیزک شأنی شامخ در بین حکایات مثنوی دارد.این حکایت هم دارای لحظات عاطفی و عاشقانه است و هم موقعیتهای وجدآور و هلهله آور! ابیات مولانا آنجا که حتی زبان به اندرزگویی میگشاید، ضرباهنگی سحرآمیز و سرشار از اسرار دارد و مجموع این عاطفه ورزی، وجد پرهیاهو و سحر و سّر با هنر و اندیشه عماد توحیدی در موسیقی شمس جان شنیده میشود.نظام چند نوایی طراحی شده این اثر حوادث و فضاهای کیفی مختلف روایت را پوشش میدهد و من در خواندن اثر تلاش کردم در انس با این نظام روحانی، اجرایی دل و جان سپرده ارائه کنم.”
عبدالجبار کاکایی نیز در مورد رویکرد همنشینی شعر و موسیقی در این اثر گفت:”این تجربه برای من بسیار شیرین بود زیرا تلاش کردم موسیقی روایت متن را از خود متن استخراج کنم و به طبیعی ترین شکل ممکن در فضای موسیقایی خاص ارائه روایت قرار گیرم. موسیقی دلپذیر عماد عزیز با خلق خلاقانه فضاسازیهای ملهم از سنن موسیقایی قرن هفتم و همچنین ایجاد بزنگاههای عاطفی با نشانه های ملودیک و افکتیو، شنیدن حکایت را برای مخاطب جذاب و گوارا کرده است.او تفکیک بخشهای مربوط به روایت، آوازها و تصنیف ها را با جزئیات طراحی کرد و بدرستی سیر موسیقایی تبدیل خیال، رویا و توهّم به هوشیاری و آگاهی را هدایت کرد.اجرای دلنشین و گرم داوود آزاد نیز در کیفیت حسّی و هنری والایی ارائه شد و لحن وجد آور و همگون او با فحوای مطلوب مولانا بسیار شنیدنی است.
بیشتر بدانید:
