«تابناک با تو»؛ موضوعات بسیاری در مورد ویروس جدید کرونا که به‌شدت و به‌سرعت در دنیا گسترش یافته وجود دارد، اما یک چیز قطعی است؛ بیماری COVID-۱۹ که ناشی از عملکرد این ویروس است می‌تواند مثل یک توفان کل بدن را درنوردد.
یک اپیدمیولوژیست برجسته در دانشگاه هنگ‌کنگ چندی پیش هشدار داد که COVID-۱۹ درصورت کنترل نشدن، می‌تواند ۶۰ درصد کره زمین را آلوده کند. اما وقتی بدن از طریق این ویروس عفونی می‌شود، واقعا چه اتفاقی برای آن می‌افتد؟ این ویروس به‌قدری از نظر ژنتیک شبیه به SARS است که عنوان SARS-CoV-۲ برای آن انتخاب شده است؛ بنابراین ترکیب پژوهش‌ها درباره این شیوع جدید با آموزه‌های پیشین درباره سارس و مرس می‌تواند مفید باشد. در ادامه نگاهی اجمالی داریم به برخی از اعضای حیاتی بدن که با ویروس جدید درگیر می‌شود.
ریه‌ها
گاردین، COVID-۱۹ در بیشتر بیماران از ریه آغاز و به همان ریه هم ختم می‌شود، زیرا این بیماری مانند آنفلوآنزا یک بیماری تنفسی است. ویروس‌های کرونا معمولا هنگامی گسترش می‌یابند که یک شخص آلوده سرفه یا عطسه کند. در این وضعیت، ترشحات ریوی می‌توانند این ویروس را به هر کسی که در نزدیکی فرد آلوده قرار دارد، منتقل کنند. این بیماری معمولا با تب و سرفه آغاز می‌شود و تبدیل به ذات‌الریه یا شرایط بدتری خواهد شد.
پس از شیوع سارس، سازمان بهداشت جهانی گزارش داد که این بیماری معمولا در ۳ مرحله به ریه‌ها حمله می‌کند: تکثیر ویروسی، بیش‌فعالی سیستم ایمنی و تخریب ریوی. البته همه بیماران این سه مرحله را پشت سر نگذاشتند. به همین ترتیب، براساس آخرین اطلاعات، بیماری COVID-۱۹ علائم خفیف‌تری را در ۸۲ درصد از موارد نشان داده است، درحالی‌که این علائم در بقیه بیماران، شدید یا بحرانی هستند.
متیو بی‌فریمن، دانشیار دانشکده پزشکی دانشگاه مریلند می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد ویروس جدید کرونا از الگو‌های دیگر SARS پیروی می‌کند.» در روز‌های ابتدایی عفونت، این ویروس به‌سرعت به سلول‌های ریه انسان حمله می‌کند. سلول‌های ریه در ۲ گروه طبقه‌بندی می‌شوند: آن‌هایی که ماده مخاطی را می‌سازند و آن‌هایی که دارای زائده‌هایی شبیه مو به نام مژه هستند. مخاط به محافظت از بافت ریه در برابر عوامل بیماری‌زا کمک و تلاش می‌کند اندام تنفسی شما خشک نشود. سلول‌های مژه دار اطراف مخاط به حرکت درمی‌آیند و چیز‌هایی مانند گرده یا ویروس را پاک می‌کنند.
فریمن می‌گوید که سارس تمایل شدیدی به آلوده کردن و از بین‌بردن سلول‌های مژه‌دار داشت که به این ترتیب راه‌های هوایی ریه بیمار را می‌بست و آنها را با مایعات و ذرات دیگر پر می‌کرد. فرض او این است که همین اتفاق در مورد ویروس کرونای جدید هم رخ می‌دهد. چراکه نخستین مطالعات در مورد COVID-۱۹ نشان داده است که بسیاری از بیمارانی که هر دو ریه آنها مبتلا به ذات‌الریه شده علائمی مانند تنگی نفس داشته‌اند. مرحله دوم زمانی است که سیستم ایمنی بدن دچار اختلال می‌شود. بدن ما با آغاز حمله ویروسی، با آبدار‌کردن ریه‌ها به‌وسیله سلول‌های ایمنی، شروع به مبارزه با بیماری می‌کند و آسیب‌ها را محو و بافت ریه را ترمیم می‌کند.
اگر کار به شکل درستی انجام شود، این روند التهابی کاملاً تعدیل و فقط به مناطق آلوده محدود می‌شود. اما گاهی اوقات سیستم ایمنی شما دچار اختلال می‌شود و سلول‌های ایمنی هر چیزی که سر راهشان باشد، ازجمله بافت‌های سالم را از بین می‌برند. فریمن می‌گوید: «به این ترتیب شما به جای اینکه آسیب کمتری ببینید، بیشتر دچار آسیب می‌شوید. حتی ذرات بیشتری ریه‌ها را می‌بندند و ذات‌الریه شدیدتر می‌شود.» در مرحله سوم، آسیب ریه ادامه پیدا می‌کند که می‌تواند منجر به نارسایی ریوی شود. حتی اگر مرگ اتفاق نیفتد، بعضی از بیماران دچار آسیب دائمی ریوی می‌شوند.
معده
در زمان شیوع سارس و مرس، حدود یک‌چهارم بیماران اسهال داشتند. اسهال یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ویروس‌های کروناست. اما فریمن می‌گوید: «هنوز مشخص نیست که آیا علائم دستگاه گوارش، با توجه به اینکه اسهال و درد شکم در بیماران مبتلا به COVID-۱۹ نادر بوده است، مهم است یا نه؟ اما چرا یک ویروس تنفسی، در کل، برای روده مزاحمت ایجاد نمی‌کند؟»
وقتی هر ویروسی وارد بدن شما می‌شود، با ورودی‌های مناسب خود، یعنی پروتئین‌های موجود در خارج از سلول‌ها (گیرنده‌ها) به‌دنبال سلول‌های انسانی می‌گردد. اگر این ویروس یک گیرنده سازگار پیدا کند، می‌تواند به آن حمله کند. بعضی از ویروس‌ها در انتخاب ورودی محتاط و برخی دیگر بی‌پرواتر هستند. آنا ساک – فونگ لوک، معاون پژوهش‌های بالینی در دانشکده پزشکی دانشگاه میشیگان و رئیس سابق انجمن مطالعات بیماری‌های کبدی آمریکا می‌گوید: «آنها به‌راحتی می‌توانند در همه انواع سلول نفوذ کنند. هر دو ویروس مربوط به بیماری‌های سارس و مرس می‌توانند به سلول‌های روده بزرگ و کوچک شما دسترسی داشته باشند و به‌نظر می‌رسد که در روده‌ها عفونت ایجاد می‌شود.»، اما فریمن می‌گوید که ما هنوز نمی‌دانیم که ویروس جدید کرونا هم همین کار را انجام می‌دهد یا نه؟ پژوهشگران بر این باورند که COVID-۱۹ از همان گیرنده‌ای که سارس استفاده می‌کند، وارد می‌شود و این ورودی می‌تواند در ریه‌ها و روده کوچک یافت شود.
اختلال در سیستم ایمنی
ویروس‌های کرونا همچنین می‌توانند مشکلاتی در سایر سیستم‌های بدن از طریق بیش‌فعالی سیستم ایمنی ایجاد کنند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ نشان داد که ۹۲ درصد از بیماران مبتلا به مرس حداقل یک علامت از ویروس کرونا را در خارج از ریه‌ها داشتند. در حقیقت، علائم یک حمله رعدآسا به کل بدن به وسیله هر سه ویروس کرونا مشاهده شده است: افزایش آنزیم‌های کبدی، کاهش گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها و فشار خون پایین. در موارد نادری هم بیماران دچار آسیب حاد کلیه و ایست قلبی شده‌اند.
آنگلا راسموس، ویروس‌شناس و پژوهشگر دانشکده سلامت عمومی دانشگاه میلمن در کلمبیا می‌گوید: «اما این حمله گسترده لزوماً نشانه‌ای از گسترش ویروس در بدن نیست. این حمله ممکن است یک توفان سایتوکین (cytokine storm) باشد. توفان سایتوکین یک واکنش ایمنی شدید است که در آن بدن خیلی سریع سایتوکین‌ها را وارد خون می‌کند. سایتوکین‌ها، پروتئین‌هایی هستند که به‌وسیله سیستم ایمنی بدن به‌عنوان چراغهای هشداردهنده مورد استفاده قرار می‌گیرند. آنها سلول‌های ایمنی بدن را به محل عفونت هدایت می‌کنند. سلول‌های ایمنی سپس بافت‌های عفونی را نابود می‌کنند تا سایر قسمت‌های بدن را نجات دهند.
راسموس می‌گوید: «انسان‌ها به سیستم ایمنی خود تکیه می‌کنند تا هنگام تهدید، خونسردی خود را حفظ کنند. اما در عفونت ویروس کرونا، هنگامی که سیستم ایمنی بدن بدون هیچ قاعده‌ای سایتوکین‌ها را در ریه‌ها رها می‌کند، این تخریب در همه بدن دیده می‌شود. در واقع بدن شما به‌جای اینکه از یک اسلحه برای شلیک استفاده کند، از یک موشک‌انداز بهره می‌گیرد.»
کبد
وقتی یک ویروس کرونا از سیستم تنفسی گسترش می‌یابد، کبد شما به‌عنوان یکی از اعضای بدن درگیر می‌شود. پزشکان نشانه‌هایی از آسیب کبدی را در سارس، مرس و COVID-۱۹ خفیف مشاهده کرده‌اند، اگرچه موارد شدیدتر منجر به آسیب شدید کبدی و حتی نارسایی کبدی شده است. در این صورت چه اتفاقی می‌افتد؟
لاک می‌گوید: هنگامی که یک ویروس وارد گردش خون شما می‌شود، می‌تواند به تمام نقاط بدن شما تسری یابد. کبد یک اندام پر از عروق است که ویروس به راحتی می‌تواند وارد آن شود. کبد بسیار دقیق عمل می‌کند تا از کارکرد مناسب بدن شما مطمئن شود. وظیفه اصلی آن پردازش خون پس از عبور از معده، سم‌زدایی و ایجاد مواد مغذی برای بدن است. این اندام همچنین صفرا تولید می‌کند که باعث می‌شود به روده کوچک شما در تجزیه چربی‌ها کمک کند. کبد همچنین شامل آنزیم‌هایی است که واکنش‌های شیمیایی داخل بدن را تسریع می‌کند.
کلیه
کلیه‌ها هم در این وضعیت درگیر می‌شوند. ویروس جدید کرونا می‌تواند به کلیه آسیب بزند. این ممکن است یک ویژگی نادر از بیماری باشد، اما موردی کشنده است. کلیه‌ها مثل کبد به‌عنوان تصفیه‌کننده خون عمل می‌کنند. هر کلیه از ۸۰۰ هزار واحد تقطیر میکروسکوپی تشکیل شده که نفرون نام دارد. نفرون‌ها از ۲ جزء اصلی تشکیل شده‌اند. یک صافی برای تصفیه خون و لوله‌های کوچک که مواد مناسب را به بدن شما می‌رساند یا مواد زائد را به شکل ادرار وارد مثانه می‌کند. به‌نظر می‌رسد این لوله‌های کلیوی هستند که بیشتر تحت‌تأثیر ویروس کرونا قرار می‌گیرند.
بارداری و ویروس کرونا
این طنز تلخی است که در عصر توییتر و درحالی‌که غرق در اطلاعات انبوه هستیم درباره ویروس کرونا اطلاعات بسیار محدودی داریم. مجلات تخصصی پزشکی چند پژوهش درباره شیوع این ویروس منتشر کرده‌اند و رسانه‌ها هر پیشرفتی را گزارش می‌کنند. بر این اساس، اطلاعات ما در مورد انتقال ویروس جدید از مادر به جنین هم محدود است. پزشکان یک بیمارستان در ووهان گزارش داده‌اند که ۲ نوزاد متولد شدند که نتیجه تست کرونای آنها مثبت بود. تست یکی از این دو، درست ۳۰ ساعت پس از تولد مثبت شده بود.
طبعاً این خبر نگران‌کننده از سوی رسانه‌ها پخش شده است و با توجه به آن، این سؤال را ایجاد می‌کند که آیا زنان باردار می‌توانند جنین خود را در رحم آلوده کنند یا اینکه آیا این بیماری می‌تواند هنگام تولد یا از طریق شیر مادر منتقل شود یا نه؟ با این حال، با وجود موارد بی‌شماری که مربوط به زنان باردار است، انتقال از مادر به جنین در بیماری‌های سارس و مرس مشاهده نشده است. علاوه بر این، روش‌های دیگری هم وجود دارد که یک نوزاد می‌تواند مبتلا به این ویروس جدید شود؛ مانند تولد در بیمارستانی که بیماران آلوده در آن بستری هستند.
در واقع، یک مطالعه جدید که در مجله Lancet منتشر شد، شواهد مقدماتی را مبنی بر اینکه این ویروس از مادر به کودک منتقل نمی‌شود، ارائه می‌دهد. پژوهشگران ۹ زن را در ووهان مشاهده کردند که مبتلا به COVID-۱۹ بودند. برخی از آنها عوارض بارداری داشتند، اما همه نوزادان، زنده متولد شدند و هیچ شواهدی دال بر انتقال عفونت در آنها دیده نشد. با این حال، این مطالعه به‌طور کامل، امکان انتقال در دوران بارداری را رد نمی‌کند.
منبع: روزنامه همشهری
