ماه رمضانِ امسال به دلیل شیوع کرونا در سرتاسر جهان شرایط ویژه ای دارد. اینکه احکام روزه همانند سالهای قبل است یا تغییر کرده است سوالی است که برخی از مراجع عظام تقلید در طول چند روز گذشته به آن پاسخ داده‌اند.
متن فتاوی برخی از مراجع عظام تقلید در رابطه با احکام روزه در زمان شیوع کرونا بدین شرح است:
آیت الله العظمی سیستانی
حضرت آیت الله العظمی سیستانی به استفتایی درباره روزه ماه مبارک رمضان در سایه شیوع ویروس کرونا در جهان پاسخ گفتند.
بسم الله الرحمن الرحیم
دفتر حضرت الله العظمی سیستانی مد ظله العالی
سلام علیکم
ماه مبارک رمضان در حالی نزدیک می‌شود که ویروس کرونا همچنان در حال انتشار در مناطق مختلف جهان است و پزشکان برای کاستن از احتمال ابتلا به این ویروس، نوشیدن آب در دوره‌های زمانی نزدیک به هم را توصیه می‌کنند زیرا کمبود آب در بدن موجب کاهش توان دفاعی بدن می‌شود و در صورت خشک بودن حلق و ورود ویروس به آن، امکان انتقال ویروس مذکور به دستگاه تنفسی نیز وجود دارد، اما نوشیدن آب باعث انتقال ویروس به معده می شود و به از بین بردن آن کمک می کند، بدین ترتیب آیا با توجه به دلیل گفته شده، فریضه روزه در سال جاری بر مسلمانان ساقط می‌گردد؟
پاسخ:
وجوب روزه ماه مبارک رمضان یک تکلیف فردی است و هرکس که شرایط وجوب آن را داشته باشد باید فارغ از اینکه برای دیگران واجب باشد یا خیر، روزه بگیرد واگر فرد مسلمان بیم آن داشته باشد که روزه گرفتن ولو با اتخاذ همه تدابیر احتیاطی، باعث ابتلایش به کرونا می شود، وجوب هر روزی که می ترسد در صورت روزه گرفتن به این بیماری مبتلا می شود، از او ساقط می گردد.
اما اگر بتواند درجه احتمال ابتلا به بیماری را کم کند تا آنچا که از نظر عقلا دیگر احتمال ابتلا مورد اعتنا نباشد- ولو از طریق ماندن در خانه و عدم اختلاط نزدیک با دیگران، استفاده از ماسک و دستکش های پزشکی و رعایت موارد ضد عفونی مکرر و نظیر آن – و موجب مشقت شدید و غیرقابل تحملی نیز نباشد، وجوب روزه از او ساقط نمی شود..
اما درباره آنچه گفته شد که پزشکان نوشیدن مکرر آب را در فاصله زمانی نزدیک به هم جهت جلوگیری از کمبود آب بدن و خشکی حلق توصیه می کنند – به این دلیل که احتمال ابتلای به ویروس کرونا را مرتفع می کند – این امر مانع وجوب روزه نمی شود، غیر از کسانی که به آن رسیده باشند و در صورت روزه گرفتن، ترس ابتلای به بیماری وجود داشته باشد و هیچ راهی برای کاهش احتمال آن هم وجود نداشته باشد – ولو با ماندن در منزل و اتخاذ سایر راههای احتیاطی پیشرفته- اما افراد دیگر غیر از چنین فردی باید روزه بگیرند.
البته چه بسا بتوان با مصرف سبزیجات و میوه های سرشار از آب پیش از سحر، کمبود آب بدن ناشی از روزه داری را جبران کرد همچنانکه می توان با جویدن آدامس بدون قند، جلوی خشکی حلق را گرفت- البته به شرطی که ذرات آن در دهان جدا نشده، وارد حلق نشود_ بنابراین جویدن آدامس باعث افزایش ترشح بزاق دهان می شود و مانعی از آن در صورت روزه داری وجود ندارد.
بنابرین کسانی که می‌توانند کار خود را در ماه رمضان رها کرده و در منزل باقی بمانند و از ابتلا به بیماری مذکور در امان باشند، وجوب روزه از آنان ساقط نمی‌شود اما افرادی که نمی‌توانند کار خود را رها کنند- بنا به هر دلیلی- و از ابتلا به ویروس در صورت ترک نوشیدن آب در بازه‌های زمانی در روز بیم دارند و نمی‌توانند اقدامات دیگر برای در امان ماندن از ابتلا به کرونا را اتخاذ کنند، روزه بر آنان واجب نیست، هر چند مجاز به روزه‌خواری در ملا عام هم نیستند.
روشن است که روزه ماه رمضان از مهم ترین فریضه‌های شرعی است و تنها در صورت وجود عذر واقعی، ترک روزه جایز است و هر فردی نسبت به وضعیت خود آگاه تر است که آیا عذر واقعی برای ترک روزه دارد یا خیر.
آیت‌الله العظمی وحید خراسانی
متن پرسش و پاسخ مطرح شده بدین شرح است:
سؤال:
با توجه به شیوع بیماری کرونا در این روزها، اگر خدای ناکرده این وضعیت ادامه داشته باشد، حکم روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان امسال چیست؟
جواب:
کسی که می‌داند روزه برای او ضرر ندارد اگرچه پزشک بگوید ضرر دارد، باید روزه بگیرد. و کسی که یقین یا گمان به ضرر مورد اعتنا یا ترس آن را که منشاء عقلایی [علت بجایی] داشته باشد دارد اگر چه پزشک بگوید ضرر ندارد نباید روزه بگیرد و اگر هم روزه بگیرد صحیح نیست مگر اینکه روزه برای او ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد که در این صورت روزه اش صحیح است.
اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر قابل اعتنا دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود چنانچه احتمال او عقلایی باشد[احتمال بجا] نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد باطل است مگر در صورتی که ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد.
آیت الله العظمی شبیری زنجانی
متن استفتاء به شرح زیر است:
سؤال
با توجه به شیوع ویروس خطرناک کرونا و گفته‌های پزشکان مبنی بر تقویت بدن برای جلوگیری از اثر کردن ویروس، آیا در ماه رمضان امسال می‌شود روزه نگرفت؟
جواب
اگر بنا به گفته پزشکان متخصص، روزه گرفتن برای فردی، احتمال ابتلای او به این بیماری و آسیب دیدن وی را افزایش دهد، نباید روزه بگیرد و این مسأله در رساله عملیه هم آمده است. البته نباید مرتکب تظاهر به روزه‌خواری شده و به ماه مبارک بی‌احترامی کند.
همچنین اگر با تغییر شرایط؛ مثلاً با ماندن در منزل، تحرک کمتر، رعایت نکات بهداشتی و مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تقویتی، بتواند احتمال متعارف ضرر را دفع کند و ایجاد چنین شرایطی موجب مشقت شدید نشود، باید چنین کند و روزه بگیرد.
آیت الله العظمی صانعی
متن پرسش ها و پاسخ های این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است:
س۱- اگر به تشخیص گروه بزرگی از پزشکان متخصص یا وزارت بهداشت، روزه موجب تشدید بیماری ناشی از ویروس کرونا شود؟
س۲- اگر به تشخیص گروه بزرگی از پزشکان متخصص یا وزارت بهداشت، روزه موجب افزایش احتمال ابتلا به بیماری کرونا و خوف زیان شود؟
س۳- اگر مکلفی به دلیل تشدید بیماری و یا خوف ابتلا به بیماری، روزه نگیرد، حکم روزه های نگرفته در این شرایط چیست؟
س۴- اگر از نظر پزشکان و یا وزرات بهداشت، روزه موجب تشدید بمیاری و یا افزایش احتمال گرفتن بیماری باشد، ولی فرد چنین باوری نداشته باشد، آیا می تواند از نظر پزشکان تمرد کند؟
س۵- آیا حکومت ها می توانند، در چنین شرایطی به کلی گرفتن روزه را منع کند یا تابع تشخیص مکلف و فتوای مرجع تقلید است؟
پاسخ:
۱-۳: فارغ از مفروض سؤال به طور کلی چنانچه مکلف احتمال عقلائی بدهد روزه گرفتن موجب تشدید بیماری و یا احتمال بیمار شدن می‌گردد روزه بر او واجب نمی‌باشد و ناگفته نماند که احتمال ضرر بلکه خوف از آن در نگرفتن روزه کفایت می‌کند و لکن چنانچه تا سال آینده بیماری بهبود یابد یا احتمال بیمار شدن از بین برود باید روزه‌های نگرفته را قضا نماید.
۴- همان گونه که در روایات آمده معیار خود انسان و احتمال خودش می‌باشد. لکن باید دانست نظر پزشکان محترم و وزارت بهداشت، پدید آورنده احتمال است و باید توجه داشت که اگر پزشک روزه گرفتن را مضر بداند اما خود شخص فکر کند مضر نمی‌باشد، اعتماد نمودن به نظر پزشک لازم است چون قطعاً پزشک همه جوانب بیماری را از حیث فعلی و آینده مورد توجه قرار می‌دهد و کار تخصصی او می‌باشد و علی‌القاعده ایجاد احتمال می‌نماید. و باید توجه داشت جواز شرعی افطار به هر جهتی نباید موجب تظاهر به روزه خواری گردد که تظاهر به آن خود معصیت و گناهی است که شرعاً دارای مجازات است.
۵- حکومت نمی‌تواند روزه که امساک و نخوردن است حکم و دستور به نگرفتن آن نماید قطع نظر از اینکه دستور ترک روزه امری غیر قابل اجرا و بی‌فایده است.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی
در متن استفتاء از این مرجع تقلید آمده است: با توجه به شیوع بیماری کرونا چند سوال وجود دارد: بالا بردن سطح ایمنی بدن در مبتلا نشدن و همچنین در درمان این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرف دیگر به توصیه پزشکان باید در طول روز مکرر مایعات مصرف کرد. در این شرایط تکلیف مردم و کادر درمان برای روزه ماه مبارک رمضان چیست.
آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به این استفتاء گفت: انسان نمی‌تواند به این دلیل، روزه را بخورد و باید در ماه رمضان روزه بگیرد، البته می‌تواند در فاصله افطار تا سحر از غذاهای مقوی استفاده کند تا از ضعف شدید بدن در طول روز جلوگیری نماید. اما کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، همچنین اگر یقین ندارد اما احتمال قابل توجهی می‌دهد که روزه برای او ضرر دارد، خواه این احتمال از تجربه شخصی حاصل شده باشد یا از گفته طبیب.
همچنین برخی از علما در جواب عنوان کردند:
آیت‌الله سید محمدجواد علوی بروجردی
ایشان در پاسخ به سئوالی، نظر خود را در مورد حکم روزه در شرایط شیوع ویروس کرونا عنوان کرد.
در متن سئوال آمده است: با توجه به شیوع ویروس کرونا و گفته‌های پزشکان مبنی بر تقویت بدن برای جلوگیری از تاثیر ویروس با توجه به اینکه روزه گرفتن موجب تضعیف بدن و کم شدن ایمنی در برابر این بیماری می‌شود. آیا می‌شود در این شرایط روزه نگرفت؟
وی در پاسخ به این سئوال بیان کرده است: نسبت به کسانی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای بوده و گرفتن روزه بر اساس نظر کارشناسان پزشکی امکان ابتلاء آنان را به کرونا افزایش می‌دهد و یا کسانی که دردوران نقاهت بعد از این بیماری به سر می‌برند و روزه به مقاومت بدن صدمه می‌زند واجب نیست، و در مجموع معیار نظر کارشناسان پزشکی و درنهایت تشخیص فرد مکلف است و این عبادت با خوف ضرر به معنی احتمال عقلایی ضرر بدنی ساقط می‌شود.
وی افزوده است: ولی نسبت به افراد سالم – در فرض سوال – بنا بر نظر بعضی از همین کارشناسان روزه و امساک نه تنها مقاومت بدن را کم نمی‌کند، بلکه آن را افزایش می‌دهد؛ فلذا وجهی برای عدم وجوب روزه نیست، مگر در افراد خاص با تشخیص پزشک و خوف ضرر.
آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی
آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی در پاسخ به سوال جمعی از مومنان که از وی سئوال کرده بودند: «با توجه به شیوع ویروس کرونا و اینکه برخی از مسوولین پزشکی گفته‌اند چنانچه افراد در هر چند دقیقه مقداری آب بنوشند از ابتلاء به آن محفوظ می مانند حال در این صورت بفرمایید تکلیف مومنین نسبت به روزه ماه مبارک رمضان در صورت وجود این ویروس چیست؟» پاسخ داد.
در پاسخ آیت الله فاضل لنکرانی آمده‌است: « کسانی که مریض هستند و روزه موجب شدت مرض یا تاخیر در سلامتی آنان شود، روزه بر آنان واجب نیست و باید در زمان دیگر روزه بگیرند.»
« کسانی که سالم هستند اما احتمال عقلائی مریض شدن به سبب روزه را می‌دهند در این صورت روزه بر آنان واجب نیست و بطلان آن هم بعید نیست. در برخی روایات وارد شده‌است الصَّائِمُ إِذَا خَافَ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنَ الرَّمَدِ أَفْطَرَ (روزه دار چنانچه خوف درد چشم به سبب روزه داشته باشد باید افطار کند)».
«چنانچه اهل خبره در امور پزشکی لازم ببینند که هر انسانی برای عدم ابتلا به ویروس کرونا در هر چند دقیقه یک بار مقداری آب بنوشند، در این صورت هم وجوب روزه ساقط می شود مگر آنکه در اثر ماندن در خانه از ابتلاء به آن مصون بمانند که در این صورت ماندن در خانه واجب می شود الا اینکه به جهت کار اهم لازم شود که از خانه خارج شوند.»
جماران
