یک بخش مهم و کلیدی از قانون کار مربوط به شرایط اشتغال و قراردادهای کاری است. با این وجود، طی یک تا دو دهه اخیر شرایط بازار کار کاملا از اجرای مفاد قانون کار درباره قراردادها خارج شده و روش‌هایی کاملا سلیقه ای و یکطرفه جای اجرای قانون را در این بخش گرفته است.
شرایط قراردادها در مقاطعی آنقدر بد شد که کار به گرفتن امضای سفید از نیروی کار هم کشیده که به تعبیر کارشناسان بدترین نوع قرارداد و استثمار نیروی کار محسوب می شود. اینکه کارفرما تنها با در نظر گرفتن شرایط خود، برنامه ریزی و با سوء استفاده از نیاز به شغل افراد، نیروی متقاضی کار را مجبور کند تا پای برگه ای سفید را چشم بسته امضا و تایید کند.
از سویی در سال‌های اخیر، امضای قراردادهای یکساله، ۶ ماهه، ۹ ماهه و کوتاه مدت زیریکسال در بازار کار ایران حتی از سوی شرکت‌ها و بنگاه های بزرگ به شدت رواج یافته است، همچنین نوع دیگری هم از قرارداد کار وجود دارد که زیر یکماه و در مدت ۲۹ روز به اتمام می رسد.
قراردادهایی که بوی اخراج می‌دهند
متاسفانه این شرایط و ادامه آن، امکان هرگونه برنامه ریزی برای آینده را از نیروی کار گرفته و بازار میلیونی کار ایران در کمترین میزان به لحاظ امنیت شغلی قرار داده است. کارگران معتقدند افت امنیت شغلی و تیره بودن آینده کاری افراد، تاثیرات منفی و بدی را در خانواده ها به همراه خواهد داشت.
ممکن است شما شغلی را در بازار بحران زده کار ایران پیدا کنید اما صندلی آن آنقدر لرزان باشد که ترجیح دهید همچنان بیکار بمانید تا اینکه وارد فضایی شوید که می دانید خیلی زود طعم تلخ بیکاری را خواهید چشید.
متاسفانه امروز قراردادهای کاری بسیاری در بازار کار ایران وجود دارد که کارفرما بدون دلیل و تنها شاید برای ایجاد نشدن سابقه کار برای افراد، از تمدید آنها با وجود شایستگی و توان افراد خودداری می کند.
بنابراین در شرایط فعلی بازار کار ایران، تعجبی ندارد که حتی کارخانه ها و بنگاه هایی که دست کم دو تا سه دهه از شکل گیری آنها می گذرد و با وجود دائمی بودن ماهیت کارشان، اقدام به امضای قراردادهای ماهیانه و یا فصلی کنند.
وزیر کار اخیرا تعداد شاغلان در بازار کار کشور را ۲۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر اعلام کرده و گفته است: از این تعداد ۱۵ میلیون نفر بیمه شده و دارای شناسه بیمه ای هستند و ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر نیز در بخش غیررسمی اقتصاد فعالیت دارند؛ بنابراین اگر ۹۵ درصد قراردادهای کاری موقت باشد، باید گفت بیش از ۲۱ میلیون و ۳۰۰ هزار قرارداد کاری در معرض اتمام زودهنگام و بیکاری شاغلان قرار دارد.
هرچند جا به جایی و تغییر شغل در تمامی بازارهای کاری جهان رخ می دهد و حتی در برخی مواقع شاغلانی کارشان را از دست می دهند و توسط کارفرما اخراج می شوند اما موقت بودن ۹۵ درصد قراردادهای کاری در ایران، مسئله مهمی است که امنیت شغلی میلیون‌ها نفر را تهدید می کند. اگر شرایط بازار کار منطقی و ایده آل باشد، نهایتا باید ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار قرارداد کار موقت و غیردائم باشد.
حالا مدتی است مقامات دولتی و وزارت کار می گویند می خواهند جلوی اینگونه قراردادها را بگیرند و عنوان می شود امضای قرارداد سفید در بازار کار ممنوع است، اما همچنان این رویه از سوی برخی کارفرمایان دنبال می شود.
آیا واقعا اوضاع کاری بنگاه‌ها بد است؟
کارشناسان بازار کار عقیده دارند هرچند شرایط کسب و کار و فعالیت‌های اقتصادی در سال‌های اخیر با چالش‌ها و مسائل فراوانی مواجه شده و ریسک سرمایه گذاری به دلیل تغییرات ناگهانی قوانین و همچنین سیاست‌های دولت ها بالا بوده است اما آنقدرها هم شرایط کارفرمایان بد نبوده و نیست که ۹۵ درصد بازار کار به شرایط موقت کشانده شود.
مقامات کارگری می گویند قبول داریم که کارفرمایان با مسائل و چالش‌های فراوانی برای تامین مالی و نقدینگی واحدها مواجه اند و طی سال‌های اخیر در جریان اجرای فاز اول نادرست و شتابزده هدفمندی یارانه ها، هزینه های اداره بنگاه چند برابر شده، اما اتفاقا شرایط نامناسب فعالیت‌های اقتصادی، برای برخی نیز سود داشته و برخی رشته ها توانسته اند درآمدهای خوبی هم داشته باشند.
نمی توان اینگونه گفت و پذیرفت که کل اقتصاد ایران در شرایط اضطرار و نابودی قرار دارد و تنها یک تلنگر باقی مانده تا همه قراردادهای کاری میلیون‌ها شاغل در بازار کار موقت و نهایتا یکساله شود. کارشناسان مطرح می کنند یکی از دلایل افت شدید بهره وری نیروی کار در ایران، وضعیت نامناسب حقوق و دستمزد و نابسامانی قراردادهای کاری است.
اینکه افراد نمی دانند آیا ماه بعد هم شغل دارند و یا نه، نه هرگز به نفع کارفرما است و نه کارگر. دست کم افراد باید ثباتی در وضعیت قراردادهای کاری خود داشته باشند تا از طریق آن بتوانند برای آینده خود برنامه ریزی کنند. جوانانی که از آینده نزدیک شغلی خود نیز اطمینانی ندارند، چگونه می توانند به ازدواج و تشکیل خانواده فکر کنند؟
فشار کارفرمایان به دولت و تهدید تعطیلی کار
رحمت الله پورموسی با بیان اینکه اقتصاد ایران بیمار است، گفت: دلیل آن هم این است که به نیروی انسانی به عنوان بزرگترین سرمایه کشور توجهی نمی شود. قراردادها در بسیاری از کشورها نهایتا در بدترین شرایط تا ۵ سال به صورت موقت می ماند و پس از آن تکلیف نیروی کار برای ادامه فعالیت مشخص می شود.
دبیرکل کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور اظهارداشت: همچنین در کشورهایی که بازار کار در آنها از وضعیت مناسبی برخوردار است، نهایتا ۲۰ درصد کل بازار کار به صورت قرارداد موقت اداره می شود اما این میزان در ایران به ۹۵ درصد رسیده است.
پورموسی ادامه داد: متاسفانه دستمزدها در ایران شرایط مناسبی ندارد و در بین کشورهای عضو سازمان جهانی کار رتبه ۱۳۸ است. وضعیت ما خوب نیست و با این شرایط هم نمی توان بهره وری نیروی کار را ارتقا داد. باید پرسید کارگری که روحیه کار ندارند، چگونه می تواند بهره وری ایجاد کند؟
این مقام مسئول کارگری کشور افزود: شرایط نامناسب کسب و کار باعث شده است تا مسئولان و تصمیم گیران به اصطلاح دست به عصا حرکت کنند و این نگرانی را دارند که در صورت فشار به کارفرمایان، شرایط بدتر شود. در واقع نوعی تهدید از سوی کارفرمایان بعضا مطرح می‌شود که اگر به آنها فشار بیاورند کارخانه را تعطیل و نیروها را بیکار می کنند!
مهر، وی با اشاره به اینکه دستورالعمل شماره ۴۰ درباره ممنوعیت امضای قراردادهای زیر یکسال در مشاغل با ماهیت مستمر تنها یک هفته دوام آورد، گفت: ما نمی گوییم به کارفرمایان فشار وارد شود بلکه می گوییم صورت مسئله را پاک نکنند و یک دستورالعمل برای حمایت از کارفرمایان بدهند نه اینکه یک ابلاغیه مناسب را فورا لغو کنند.
