مهندس اسماعیل فرزانگان با اشاره به اجرای طرح‌های پایلوت «طراحی و اجرای سامانه‌های هشدار و پاسخ سریع زمین‌لرزه در کشور» تصریح کرد: این قبیل سامانه‌ها باید در زمان بحران از حداکثر کارایی برخوردار باشند و بتوانند در زمان رویداد زمین‌لرزه‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن اطلاعات مورد نیاز مدیریت بحران را ارائه دهند. از این‌رو در صدد همکاری با شرکت‌های معتبر دنیا در زمینه انتقال فناوری ساخت دستگاه‌های شتاب‌نگار هستیم.
آفتاب به نقل از وی با بیان این که کشور ایران در غرب آسیا دارای بزرگترین شبکه شتاب‌نگاری ثبت زمین لرزه است، افزود: در ایران یکهزار و ۱۰۰ دستگاه شتاب‌نگار نصب شده و در این میان تنها کشور ترکیه با بیش از ۵۰۰ ایستگاه شتاب‌نگاری در این عرصه فعال است.
رییس شبکه ملی شتاب‌نگاری کشور از ثبت حدود ۱۱ هزار رکورد زمین لرزه از سال ۱۳۵۲ تاکنون خبر داد و اظهار داشت: صدها فارغ التحصیل در رشته‌های علمی مانند مهندسی زلزله و زلزله شناسی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری با استفاده از این داده‌ها فارغ‌التحصیل شده‌اند.
فرزانگان، اساس و پایه علم مهندسی زلزله را داده‌های «شتاب‌نگاشتی» دانست و ادامه داد: زمانی که زلزله رخ می‌دهد حرکت زمین مانند هر حرکت دیگری دارای شتاب، سرعت و جابجایی است و شتاب وارده به ساختمان‌ها عامل اصلی تخریب آنها است و بدیهی است بزرگای یک زمین لرزه بدون در نظر گرفتن پارامترهای دیگری از آن مانند شتاب و محتوای فرکانسی معیار درستی برای بیان میزان تخریب ناشی از آن نیست.
استفاده از ثانیه‌های طلایی در زمان وقوع زلزله
وی، ثبت شتاب زلزله را توسط دستگاهی به نام شتاب‌نگار ذکر کرد و گفت: اهمیت دستگاه‌های شتاب‌نگار این است که این دستگاه در نزدیکترین نقطه به کانون زمین لرزه نصب می‌شود و قادر به ثبت زلزله‌های بزرگ است. از این رو داده‌های به دست آمده از دستگاه‌های شتاب‌نگار از دقیق‌ترین داده‌ها به خصوص در حوزه نزدیک کانون زمین لرزه محسوب می‌شود.
فرزانگان، دستگاه‌های شتاب‌نگار را مهمترین ابزار سامانه‌های هشدار پیش‌هنگام و پاسخ سریع ذکر کرد و اظهار داشت: در سامانه‌های هشدار پیش هنگام، اصل کلی استفاده از اختلاف سرعت سیر امواج زلزله و سرعت انتقال داده‌های مرتبط با استفاده از رادیو و سایر سامانه‌های ارتباطی است؛ چرا که سرعت سیر امواج مخرب زمین لرزه بسیار کمتر از سرعت انتقال داده‌ها است.
وی اضافه کرد: به عنوان مثال در استفاده از امواج رادیویی این سرعت به ۳۰۰ هزار کیلومتر در ثانیه نیز می‌رسد. حال هر چقدر فاصله بین رسیدن امواج اولیه و امواج ثانویه زمین لرزه تا ایستگاه شتاب‌نگاری زیادتر باشد، زمان هشدار برای شهر هدف زمین لرزه بیشتر خواهد بود به طوری که سیستم هشدار پیش هنگام قادر خواهد بود در فاصله‌ای بین چند ثانیه تا چند ده ثانیه شریان‌های حیاتی آسیب پذیر که می‌توانند در صورت رویداد زمین لرزه‌های بزرگ خسارات زیادی را ایجاد کنند، از مدار خارج کند.
رییس شبکه ملی شتاب‌نگاری کشور، با اشاره به تجربیات سایر کشورها در راه اندازی این سامانه‌ها، گفت: در شهر استانبول با راه اندازی این سامانه‌ها حدود ۱۰۰ دستگاه شتاب‌نگار در ایستگاه‌های گاز مستقر کرده‌اند تا به محض تشخیص زلزله، سیستم گاز رسانی را قطع کند تا از انفجار و آتش سوزی و تلفات انسانی جلوگیری شود؛ چرا که یکی از اصلی‌ترین خطراتی که متعاقب رویداد زلزله ممکن است اتفاق بیفتد آتش سوزی و انفجار خطوط گاز است.
راه اندازی پایلوت سامانه‌های هشدار و پاسخ سریع در تهران
وی، سامانه‌های هشدار پیش هنگام و پاسخ سریع را مهمترین ابزار مدیریت بحران توصیف کرد و یادآور شد: اهمیت این سامانه‌ها به قدری است که امروزه کشورهای لرزه خیز و پیشرفته جهان قدم‌های بسیار مهمی را در طراحی و اجرای آنها در شهرها و مناطق مهم و پرجمعیت برداشته‌اند. در کشور ما نیز ضرورت راه اندازی این قبیل سامانه‌ها در شهرهایی مانند تهران، تبریز، مشهد و سایر شهرهای لرزه خیز اجتناب ناپذیر است.
وی با اشاره به اجرای طرح پایلوت سامانه هشدار سریع زلزله در گسل مشا در شمال تهران توسط شهرداری تهران و طرح پایلوت سامانه پاسخ سریع زمین لرزه با استفاده از ۲۰ ایستگاه شتاب‌نگاری در شهر تهران توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفت: با تکمیل این سامانه‌ها قادر هستیم تا نسبت به هشدارهای به موقع برای قطع شریان‌های حیاتی و تهیه نقشه‌های خسارت برای مدیریت بحران در شهر تهران اقدام کنیم.
فرزانگان خاطرنشان کرد: این سامانه‌ها باید به گونه‌ای مورد بهره‌برداری قرار گیرند که در زمان وقوع زلزله از کار نیفتند و سیستم‌های ارتباطی و سرور آن در زمان وقوع زلزله از مدار خارج نشود.
این محقق تصریح کرد: در اجرای پایلوت سامانه‌های هشدار و پاسخ سریع زمین‌لرزه تمامی امکانات مورد نیاز راه اندازی این سامانه‌ها مانند زیر ساخت‌های ارتباطی و نرم افزارهای مورد نیاز ارزیابی و امکان سنجی شد ولی قاعدتا این قبیل سامانه‌ها می‌بایست در زمان بحران از حداکثر کارایی برخوردار باشند و بتوانند در زمان رویداد زمین لرزه‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن اطلاعات مورد نیاز مدیریت بحران را ارائه دهند.
ضریب ایمنی بالا شرط استفاده از دستگاه‌های شتاب‌نگار
فرزانگان در خصوص بهره‌برداری از دستگاه‌های شتاب‌نگار ساخته شده در کشور توضیح داد: سنسورهای دستگاه‌های شتاب‌نگار باید از دقت و کارآیی بسیار بالایی برخوردار باشند و آزمایش‌های متعددی را برای ارزیابی کیفیت پشت سر گذاشته و تاییدیه‌های آزمایشگاه‌های معتبر ملی و بین المللی را کسب کنند تا بتوان به دقت داده‌های بدست آمده از آنها تکیه کرد.
وی ادامه داد: بی تردید این دستگاه‌ها باید قادر باشند در شرایط مختلف آب و هوایی و بسیار سخت به فعالیت خود ادامه دهند ازاین رو ضروری است هرشتاب‌نگاری قبل از به کار گرفته شدن در شبکه‌های شتاب‌نگاری و سامانه‌های هشدار و پاسخ باید به دقت ارزیابی و آزمایش شود.
رییس شبکه ملی شتاب‌نگاری کشور با بیان این که در حال حاضر ایران وارد کننده دستگاه‌های شتاب نگار است، افزود: در صدد هستیم با شرکت‌های معتبر دنیا در زمینه انتقال تکنولوژی ساخت دستگاه‌های شتاب‌نگار همکاری کنیم و در این مسیر این مرکز آمادگی همکاری با سایر مراکز تحقیقاتی که در حوزه زلزله فعال هستند، دارد.
