بسیاری از اقوام آنها، تجربه مهاجرت غیرقانونی را داشتند. دو خواهر شیوا مدت‌ها بود که در سوئیس و بلژیک زندگی می‌کردند و برادر کوچک‌تر شیوا هم چندماهی بود که در ترکیه مترصد فرصت برای پیوستن به خواهرانش بود. آنها هم برای اینکه بتوانند از کار فصلی، بی‌پولی و تلخ‌کامی نجات پیدا کنند، زندگی‌شان را فروختند و در یک چمدان کردند تا خوشبختی را به بچه‌هایشان هدیه بدهند. اما هیچکس فکرش را هم نمی‌کرد که چهار نفر از آن پنج نفرِ پُر‌امید، سه ماه بعد در تابوت‌های سرد بازگردند.خانواده ایران‌نژاد فکرش را هم نمی‌کردند، آن‌قدر زود به استقبال برادر و زن‌برادر بیایند. آنها آمدند و عزیزانشان را به سردشت بردند. اما نه با تاج گل بر گردن و نه وقتی که آرتین را قلمدوش می‌کردند. خبری از آرتین نبود و آنها بنرهایی در دست داشتند که به جسدهای بی‌جان خوشامد می‌گفت و سراغ آرتین کوچک را می‌گرفت.
روایت یک رؤیای نیمه‌تمام
ساعت ۹:۳۰ شب فرودگاه امام خمینی مثل هیچ وقت دیگری نیست. صحنه شبیه یک نمایش است. سالن تازه روشن شده و پرده‌ها کنار می‌رود تا بازیگران یک تراژدی را اجرا کنند. روی صندلی‌ها تک‌وتوک آدم نشسته و به مانیتور پروازها نگاه می‌کنند. انگار در فرودگاه گرد مرگ پاشیده‌اند. مطابق تابلوی اعلانات، پرواز پاریس-تهران رأس ساعت ۲۲:۴۰ به زمین می‌نشیند. از دور می‌شود خانواده ایران‌نژاد را از هیبت‌شان شناخت. از شلوارهای محلی و لباس‌های سیاه و چشمان بهت‌زده و غمگینی که به سمت پروازهای ورودی می‌آیند. بدون گل و دوربین‌های روشن… با دست‌های خالی که پشت‌سرشان گره شده و چشم‌هایی که دقیقا نمی‌دانند کجا باید جنازه عزیزانشان را تحویل بگیرند.علی برادر ارشد رسول است. او به همراه عموزاده‌ها و چند نفر از دوستان خانوادگی برای این استقبال آمده است. می‌گوید کم‌کم از همشهریانش که ساکن تهران هستند، به جمع ملحق می‌شوند. جنازه‌ها که به تهران برسد، مستقیم سوار آمبولانس می‌شوند و به سردشت می‌روند تا روز بعد، چهار‌نفری را که به وطن رسیده‌اند، تحویل خاک دهند. علی عصبی است و مستقیم به چشم‌هایم نگاه نمی‌کند.چرا رفتند؟ این سؤال را من می‌پرسم و او می‌گوید: «کار نبود. شهرهای مرزی وضعیت بدی دارند. سردشت هم سال‌هاست اوضاعش خراب است. رسول کارگر بود. برای کارگر یک روز کار هست و یک روز نیست. خواهرزن‌هایش همین‌طور قاچاقی رفته بودند. خانواده همسرش پیشنهاد دادند تا رسول جمع کند و برود.یک خانه داشت، انتهای سردشت. فروخت ۱۱۵ میلیون تومان. ما هم تاجایی که می‌شد هرچه داشتیم فروختیم و پول کردیم تا رسول برود پی خوشبختی‌اش و بعد پول‌هایمان را پس بدهد. جان به لبش رسیده بود. این یکی، دو ساله خیلی از جوان‌های سردشت دل کندند و رفتند».از علی می‌پرسم شما موافق رفتنش بودید؟ می‌گوید: «نه. می‌گفتیم خطر دارد. بچه کوچک داری و نرو. اما رسول دیگر طاقت نداشت. می‌خواست برود زندگی بسازد. رسول، خانمش را خیلی دوست داشت و می‌خواست خانوادهاش راضی باشند. می‌خواستند به انگلستان بروند، چون هم فرانسه سخت اقامت می‌دهد و هم ارزش پول انگلستان بیشتر است».
به گفته آنها خانواده ایران‌نژاد تنها قربانیان تراژدی کانال مانش نبودند. روزی که آنها دل به دریا می‌زنند و تصمیم می‌گیرند از فرانسه به مقصد نهایی‌شان یعنی انگلستان بروند، با ۱۸ نفر دیگر سوار بر قایق می‌شوند که اکثریت آنها ایرانی، سوری و عراقی بودند.آنها پول جلیقه نجات را هم پرداخته بودند و برای هر مسافر، قاچاق‌بر مبلغی بالغ‌بر هشت هزار دلار گرفته بود. اما خبری از جلیقه نجات نبود. یکی از مسافران قایق که ایرانی بوده، تقبل می‌کند که به‌جای سکان‌دار قایق بنشیند و بعد قایقی که ظرفیتش تنها ۱۲ نفر بوده راهی مقصد می‌شود و به‌دلیل بالا‌بودن تعداد مسافران غرق می‌شود. اول آرتین و شیوا و آنیتا و آرمین می‌افتند و بعد پدر که می‌بیند زندگی‌اش در آب است، خودش را به آب می‌زند و از غم سکته می‌کند. دو سردشتی دیگر به غیر از آرتین جنازه‌شان دیگر پیدا نمی‌شود. شورش سوری ۳۸ساله و یوسف خضری هم مسافران دیگر این قایق بودند که مثل آرتین دریا جنازه‌شان را پس نمی‌دهد و حالا آنها باخبر شده‌اند که عملیات جست‌وجو مدتی است که متوقف شده.علی می‌گوید برادر شیوا هم چهار ماهی بود که در ترکیه منتظر مساعد‌شدن اوضاع برای رفتن بود که حالا با مرگ اعضای خانوادهاش به ایران برگشته است.
ماجرای بازگشت اجساد
در تماسی که در ابتدای وقوع این حادثه، خبرنگار روزنامه «شرق» با خانواده ایران‌نژاد گرفت، مشخص شد به آنها گفته‌اند که هزینه انتقال اجساد عزیزانشان به ایران حدود ۳۰۰ میلیون تومان می‌شود؛ خبری که باعث شد جمعی از سازمان‌های مردم‌نهاد از یک‌سو و وزارت خارجه هم از سوی دیگر داوطلب انتقال پیکرها به ایران شوند. به گفته علی ایران‌نژاد، هزینه رساندن اجساد از دانکرک به پاریس و تابوت و کفن را وزارت مسکن و شهرسازی و سفارت ایران در فرانسه متقبل می‌شوند و هزینه انتقال اجساد تا ایران را هواپیمایی ایران‌ایر تقبل می‌کند و رسول و خانوادهاش بدون آرتین میهمان افتخاری ایران‌ایر می‌شوند.علی هنوز هم از رسانه‌های داخلی گله‌مند است. هیوکار، پسر‌عموی علی، عکسی از صفحه یک رسانه‌های فرانسوی نشان می‌دهد و می‌گوید: «اما عزیزان ما عکس یک هیچ‌کدام از روزنامه‌های داخلی نشدند و اینجا هم کسی از خبرنگاران نیست…».۴۸ ساعت پیش از آمدن اجساد به ایران، به خانواده‌شان خبر می‌دهند که خودشان را آماده کنند و باید خودشان آمبولانس را خبر کنند. آنها برای بردن چهار جسد، دو آمبولانس می‌گیرند و شش میلیون تومان پرداخت می‌کنند. می‌گویند که نمی‌خواهند اجساد به بهشت زهرا برود و شبانه به سردشت منتقل می‌شوند و آنجا مطابق آیین اهل سنت تغسیل و تکفین شده و سپس به خاک سپرده می‌شوند.
در ۵ ماه ۱۰۰۰ نفر مهاجرت کردند
کمال حسین‌پور، نماینده مردم سردشت در مجلس، در تاریخ ۱۰ آبان در گفت‌وگویی از مهاجرت بیش از هزار جوان سردشتی در پنج ماه اخیر خبر داده بود. به گفته حسین‌پور، این موضوع از حدود پنج ماه پیش در سردشت شروع شده است؛ تا جایی که تاکنون بیش از هزار نفر از مردان و زنان جوان سردشتی از کشور مهاجرت کرده‌اند. بیشتر این مهاجران را مردان و حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد را افرادی تشکیل داده‌اند که به‌صورت خانوادگی اقدام به مهاجرت کرده‌اند.او با بیان اینکه در شهرک صنعتی شهرستان سردشت حتی دو کارخانه صنعتی هم فعال نیستند و میزان فعالیت صنعتی در این شهر صِفر است، ادامه داد: از نظر کشاورزی نیز این شهرستان دارای پوشش جنگلی است که باعث می‌شود مردم امکان کشاورزی نداشته باشند. نماینده مردم سردشت و پیرانشهر عنوان کرده است: جوانان از یک سن به بعد باید مستقل شوند و تشکیل خانواده بدهند و برای تأمین معاش خانواده و تشکیل زندگی به کار نیاز دارند؛ در‌حالی‌که سردشت نه صنعت دارد و نه کشاورزی و هیچ شغلی وجود ندارد.اینها همه در حالی است که سردشت اولین شهر شیمیایی جهان بوده و در‌حال‌حاضر هم چهار هزار جانباز شیمیایی در آن زندگی می‌کنند، اما به اشتغال و معیشت مردم این شهر کمترین توجهی نشده است.عثمان مزین، وکیل دادگستری، در گفت‌وگو با «شرق» در پاسخ به این پرسش که دلیل این حجم از مهاجرت که در ماه‌های اخیر اتفاق افتاده چیست، می‌گوید: «سردشت شهری مرزی و کشاورزی آن کاملا سنتی است و غالب درآمد مردم به مرز وابسته است؛ اما در چند سال اخیر، با بستن بازارچه‌های مرزی، عملا مردم از این درآمد بی‌بهره شده‌اند.
چند معبر غیررسمی وجود داشت که مردم سردشت در مسیرهای بسیار خطرناک، کالایی را حمل‌ونقل می‌کردند و به کولبری مشغول بودند و حالا شاهد سخت‌گیری‌های مأموران به کولبران در این مناطق هستیم؛ بنابراین مردم درآمد معابر غیررسمی را از دست داده‌اند. متأسفانه در سردشت بی‌کاری فزاینده‌ای وجود دارد. سرانه درآمد بسیار پایین است و مردم چاره‌ای جز کارهای فصلی در مزارع شهرهای دیگر مثل کرمانشاه و همدان یا کار فصلی در تهران و بردن بار به سیستان‌و‌بلوچستان ندارند.این وضعیت در سردشت در دو سال اخیر شدید شده و بالطبع خیلی از افراد از سال گذشته شروع به مهاجرت کردند و افراد زیادی در راه هستند؛ افرادی منتظر تعیین وضعیت هستند و خیلی‌ها هم تصمیم قطعی برای رفتن گرفته‌اند. از مرداد تا امروز نزدیک به هزار نفر که غالبا جوان و مرد هستند، راهی اروپا شدند».او در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر خانواده ایران‌نژاد درباره مرگ عزیزانشان چگونه می‌توانند پیگیری حقوقی داشته باشند، گفت: «متأسفانه دولت‌ها در کشورهای جهان سوم، مسئولیتی در قبال تأمین معیشت، مسکن، آموزش رایگان و حداقل قوت‌لایموت ندارند و بنابراین وقتی دولت مسئولیتی ندارد و خود را نسبت به شهروندان پاسخ‌گو نمی‌داند، بالطبع اگر شهروندی راه مهاجرت در پیش بگیرد، دولت از خود سلب مسئولیت می‌کند.اما از حیث قواعد و مسئولیت‌های دولت، باید این مسئله بررسی شود که چرا بر شهروندان چنان عرصه تنگ می‌شود که حاضر می‌شوند وطن خود را ترک کنند. دولت از این حیث که نیازهای آنها را مورد توجه قرار نداده و به‌طور غیرمستقیم عامل کوچ این افراد شده است، مسئولیت دارد».
او درباره اینکه آیا خانواده ایران‌نژاد درباره مسئولیت کشور فرانسه در قبال مرگ خانواده خود می‌توانند دعوای حقوقی داشته باشند نیز گفت: «مسئولیت دولت‌کشورهایی که افراد به آنها مهاجرت می‌کنند و کشورهای مهاجرپذیر هستند، از زمانی شروع می‌شود که مهاجر خود را تحویل می‌دهد و مدارکش را تسلیم کشور مقصد می‌کند .از این حیث شاید نشود دولت فرانسه را به‌صورت آشکار مسئول دانست.اما از این منظر که در جریان خیل عظیم حرکت مهاجران بوده است و باید حداقل تغذیه آنها و سرپناهی برایشان تأمین می‌کرد و سازمان‌های مرتبط را دخیل می‌کرد و از این مسئولیت سر باز زده است و هزینه‌های زندگی این خانواده را به‌قدری تحت فشار قرار داده که ترجیح داده‌اند از طریق دریا به کشور مقصد برسند و در قبال جان افرادی که در خطر از‌بین‌رفتن هستند هیچ احساس مسئولیت نکرده، می‌شود آنها را مقصر دانست».او در پاسخ به این پرسش که آیا خانواده ایران‌نژاد را تشویق به پیگیری حقوقی می‌کنید، گفت: «این مسئله بسیار گسترده است و صرف‌نظر از حق شخصی آن خانواده و اینکه چیزی عاید خانواده ایران‌نژاد می‌شود یا نه، برای اینکه عده زیادی در فکر مهاجرت هستند، باید پیگیری بشود و امیدوار بود که کشورهای در مسیر مهاجران از کشور مبدأ تا کشور مقصد نسبت به جان آنها احساس مسئولیت کنند و از مرگ و در دام قاچاقچی افتادن این افراد جلوگیری شود، من انتظار دارم آنها این مسئله را پیگیری کنند».
در وطن خویش غریب
پرواز رأس ساعت به زمین می‌نشیند، اما خانواده ایران‌نژاد تا تحویل‌گرفتن اجساد راه زیادی در پیش دارند. اول برای ارائه مدارک و تحویل‌گرفتن گواهی فوت و روال اداری به پایانه هوشمند باربری مراجعه می‌کنند. کم‌کم فامیل و آشنایانی که در تهران هستند، می‌رسند و در تماس با خانواده برای استقبال از اجساد، به در شماره پایانه هوشمند می‌روند. بعد از ارائه مدارک از پایانه هوشمند به مرکز قرنطینه انسانی و تحویل مدارک، حوالی ساعت چهار صبح آمبولانس‌ها جلوی در شماره ۲ می‌رسند. علی، هیوکار، سلام و عمر برای تحویل اجساد داخل پایانه می‌شوند. آنهایی که بیرون ایستاده‌اند، بنرها را روی آمبولانس‌ها نصب می‌کنند. عکس خوشحال و بی‌خیال خانواده پنج‌نفره روی آمبولانس نقش می‌بندد. حالا همه‌چیز برای آمدنشان آماده است.روی آمبولانس‌ها به زبان کردی نوشته شده به وطن خوش آمدید. دور تا دور عکس‌ها ابیاتی کردی نوشته است. از یکی از اقوام می‌خواهیم نوشته‌ها را برایمان معنا کنند. ترجمه شعر روی بنر این است: پنج نفر بودیم، رو به سوی غربت، دل به سوی کردستان/ چهار جنازه بی‌روح آمدیم سمت شما/ یکی از ما در غربت بی‌نام‌و‌نشان ماند/ راه غربت سخت و گران بود/ دلمان همیشه سوی یاران بود/ سفر ناتمام ماند و پایان زندگی و بازگشتمان
به سوی سرزمین بود… .
در باز می‌شود و آمبولانس‌ها پشت‌سر هم وارد محوطه می‌شوند. آدم‌ها دور تا دور هم ایستاده‌اند و از سرما می‌لرزند. در دو آمبولانس باز می‌شود؛ شیوا و آنیتا در یک آمبولانس هستند و رسول و آرمین در آمبولانس جلویی. جنازه‌ها داخل تابوت و کاوری مشکی آماده رفتن به سردشت شده‌اند. علی از آنها که تا گرگ‌و‌میش منتظر آمدن خانوادهاش شده‌اند، تشکر می‌کند و می‌گوید چشم به راه آرتین می‌مانند. وقتی که می‌خواهد سوار ماشین شود، از او می‌پرسم چیزی نداری که بگویی؟ اشک‌هایش را پاک می‌کند و می‌گوید: «برو آنجا که تو را منتظرند، قاصدک!
آمبولانس‌ها جلو حرکت می‌کنند و ماشین‌‌های عازم سردشت، یکی‌یکی صحنه را ترک می‌کنند و دقایقی بعد، صحنه برای همیشه تاریک می‌شود.
