خبرنگار ، دوره نوجوانی با تغییراتی همراه است و بیشتر افرادی که درگیر اعتیاد هستند، از دوران نوجوانی مصرف مواد را آغاز کرده‌اند. دانش‌آموزان در معرض خطرات زیادی هستند که سلامت جسمی و روانی آنان را تهدید می‌کند. یکی از عوامل خطرساز که از رشد و بالندگی دانش‌آموزان جلوگیری می‌کند، رشد بی‌رویه سوءمصرف مواد مخدر سنتی و صنعتی در بین نوجوانان و جوانان است.
در حقیقت پایین آمدن سن وقوع جرم در کشور نیازمند توجه ویژه به قشر نوجوان جامعه است که آموزش نوجوانان در پیشگیری و مبارزه با اعتیاد، باید از موضوعات مهم مدارس باشد، یک آموزش استاندارد و هدفمند در زمینه پیشگیری از اعتیاد باید از مقاطع قبل از متوسطه آغاز شود به گونه‌ای که مربیان مربوطه بحث پیشگیری از اعتیاد و مبارزه با مواد مخدر را به دانش آموزان آموزش دهند و آنها را با خطرات احتمالی که در کمین آنهاست، آشنا کنند. علاوه بر این، آموزش مهارت‌های زندگی باید مورد توجه مربیان آموزشی قرار گیرد. در واقع می‌توان گفت اگر این آموزش‌ها همزمان با هم صورت بگیرد، می‌توان به میزان قابل توجهی دانش‌آموزان را در برابر اعتیاد واکسینه کرد.
کنجکاوی نوجوان و گرایش به سمت مصرف دخانیات
سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ، در خصوص دلایل شیوع اعتیاد در نوجوانان، می‌گوید: بخشی از این عوامل وابسته به کنجکاوی سنین نوجوانی است و معمولاً کنجکاوی یکی از دلایل مهم برای ورود افراد نوجوان به چرخه مصرف مواد مخدر و دخانیات است. بخشی هم مربوط به ابراز وجود و خودنمایی دوران نوجوانی است که قصد پوشاندن خلاءهای عاطفی خود را دارند و به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند.
وی تاکید می‌کند: ارتباط با دوستان و تأثیرپذیری از آنها در یادگیری و روی آوردن به مصرف مواد دخانی معمولاً در بین نوجوانان و جوانان وجود دارد. البته نمی‌توان منکر اختلالات روانی و افسردگی بعضی از نوجوانان شد که به این دلیل به مواد مخدر پناه می‌برند. بخش دیگر وابسته به چگونگی فضای درون خانه بوده و اگر مواد در خانواده در دسترس باشد به طور طبیعی در چنین شرایطی احتمال گرایش فرزندان به مواد مخدر افزایش می‌یابد.
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران می‌افزاید: بروز این مسئله تا حدودی به بی‌توجهی خانواده هم وابسته است و در واقع بخش مهمی از مشکلات مانند خشونت‌ها و مشاجره‌ها و درگیر بودن عضوی از خانواده (پدر یا مادر) به مواد مخدر می‌تواند در گرایش فرزند به اعتیاد مؤثر باشد. از سوی دیگر وقتی که نوجوان درگیر اعتیاد می‌شود عوارض اعتیاد تنها برای خود او نیست و خانواده و جامعه نیز تحت تأثیر مواد مخدر قرار می‌گیرد.
به گفته موسوی چلک، وقتی نوجوانی به سمت مواد مخدر گرایش پیدا می‌کند در حقیقت نیروی انسانی یک اجتماع به هدر می‌رود. از یک طرف باید هزینه‌ای برای ترک مواد مخدر و هزینه‌ای برای بررسی‌های قضائی و انتظامی این افراد پرداخته شود و از سوی دیگر خود نوجوان معتاد، دیگران را درگیر مواد مخدر می‌کند و در حقیقت جوان یک جامعه با مصرف مواد مخدر از بین می‌رود.
هزینه سنگین اعتیاد برای خانواده و جامعه
وی اضافه می‌کند: معضل اعتیاد برای خانواده و اجتماع هزینه‌های بالایی دارد. علاوه بر این موارد، شیوع اعتیاد بستری برای گرایش اشخاص به ارتکاب جرایم اعتیاد است که می‌تواند زمینه‌های اختلالات روانی در آنها را تقویت کند و به طور طبیعی در چنین شرایطی باید جامعه و خانواده هزینه سنگینی بپردازند.
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران در خصوص ارائه راه حل‌ها به خانواده‌ها برای پیشگیری از اعتیاد فرزندان، اظهار می‌کند: راهکارها بسیار متعدد و متفاوت است نکته اول اینکه باید والدین فرزندان خود را بشناسند و به این نکته آگاه باشند که خشونت، مشاجره لفظی و بی‌تفاوتی آنها نسبت به فرزندان باعث ایجاد و افزایش فاصله بین آنها با نوجوان می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: داشتن مهارت گفت وگو درون خانواده می‌تواند از هر نوع آسیب اجتماعی جلوگیری کند، علاوه بر این موارد دانستن مهارت‌های ارتباطی و مهارت‌های زندگی برای خانواده ضروری است. پدر و مادر باید روانشناسی نوجوان خود و دوستان او را بشناسند. اگر در خانواده کسی مواد مصرف می‌کند این وابستگی به مواد مخدر به نوعی عاملی برای گرایش نوجوان به مصرف مواد بوده و این امر را در خانواده عادی سازی می‌کند و همین عادی سازی می‌تواند عامل محرکی برای تشویق نوجوانان و جوانان به مصرف بیشتر مواد دخانی و مخدرها باشد.
موسوی چلک، اظهار می‌کند: در چنین موقعیتی لازم است والدین انواع مواد و علائم مصرف آن را بشناسند و هنگامی که به هر دلیل دچار شک و تردید درباره مصرف مواد مخدر به وسیله نوجوان خود شده و احساس خطر کردند نسبت به پیشگیری اولیه اقدام کنند. چنانچه فرزندان آنها سمت مواد مخدر رفتند به آنها کمک کنند تا با استفاده از مراکز ارائه خدمات و متخصصان مختلف به مسیر درمان روی آورده و بازگشت به زندگی را ایجاد کنند.
اعتیاد دانش‌آموزی در استان نصف میانگین کشوری است
محسن یار محمدیان دبیر شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ، اظهار می‌کند: شیوع اعتیاد بین دانش‌آموزان استان اصفهان نصف آمار کشوری است، در حال حاضر اصفهان در این زمینه شرایط مساعدتری نسبت به آمارهای کشوری دارد و نرخ شیوع اعتیاد دانش‌آموزان در استان نصف میانگین کشوری است. در طرح یاری گران زندگی بحث بیشتر برای آموزش و پیشگیری‌های اولیه بوده که جزئیات دقیق اجرای این طرح برعهده آموزش و پرورش است و مدارس مشخصی در اجرای این برنامه فعالیت دارند و شیوع ویروس کرونا پیگیری بسیاری از برنامه‌ها را عقب انداخت.
وی می‌افزاید: بخشی از این برنامه‌ها از طریق برنامه شاد دنبال می‌شود و بخشی هم از طریق افرادی آموزش دیده در مدارس صورت می‌گیرد. اما واقعیت این است که در حال حاضر به دلیل همه گیری ویروس کرونا مدارس تعطیل است و میزان موفقیت این بخش‌ها در شرایط فعلی قابل سنجش نیست و این اتفاق یکی از مشکلات در اجرای این برنامه در اپیدمی کرونا است.
افزایش مصرف ماده مخدر گل بین دانش‌آموزان
یار محمدیان تصریح می‌کند: همه گیری بحران کرونا موجب کاهش شیوع مواد مخدر در بین دانش‌آموزان نیز شده است و این اتفاق یک موضوع طبیعی است، در حقیقت وقتی ارتباط افراد با همدیگر کمتر شود احتمال کاهش خلاف و مصرف موادمخدر نیز وجود دارد و دانش‌آموزان هم بی‌تأثیر از این موضوع نیستند که با همه گیری اپیدمی کرونا ارتباط دانش آموزان با همدیگر کمتر شده و این وضعیت بی‌تأثیر در کاهش مصرف نبوده است.
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر استان اصفهان، اظهار می‌کند: در حال حاضر مصرف مخدر گل در بین جوانان تا حدودی بیشتر شده است و خانواده‌ها از مصرف این ماده در بین فرزندان نگران هستند. باید خانواده‌ها افرادی را که با فرزندشان معاشرت دارند را شناخته و مراقب رفتارهای او باشند. زمانی که نوجوان و جوان به خانه می‌آید او را زیر نظر داشته و در صورت مشاهده حالت‌های غیر منطقی فرزند نسبت به این قضیه حساس شوند و با مشاوران مدرسه مشورت کنند.
وی می‌افزاید: خانواده‌ها باید از رفت و آمد زیاد فرزند با همسالان نگران باشند و سعی کنند با ایجاد نشاط بیشتر در محیط خانه ارتباط صمیمی‌تری را با فرزند نوجوان خود برقرار کنند و مهارت‌های زندگی و مهارت «نه گفتن» را به آنها بیاموزند. متأسفانه در حال حاضر جوانان بیشتر به سمت مواد مخدر صنعتی می‌روند، در حالی که در قدیم همه موادمخدر سنتی مصرف می‌کردند.
یار محمدیان، تاکید می‌کند: باید خانواده‌ها توجه کنند که متأسفانه اثرات مخرب مواد صنعتی بسیار بیشتر از مواد سنتی است و جوانان درگیر مصرف این نوع مواد به سمت چند گانگی و مصرف چند نوع مواد با هم گرایش پیدا می‌کنند.
کانون یاری‌گران زندگی در قالب تشکل‌های دانش‌آموزی
مریم ژاله رئیس اداره امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش اصفهان، در گفت‌وگو با خبرنگار ، اظهار می‌کند: در ششمین جلسه ستاد مبارزه با موادمخدر استان کانون یاری‌گران زندگی شکل گرفت، فعالیت این کانون در قالب تشکل‌های دانش‌آموزی و یک تشکل همیارانه در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر مانند خشونت و مصرف دخانیات است. یاری‌گران زندگی یک کلان برنامه در سطح کشوری است و هدف آن توانمندسازی دانش‌آموزان در برابر اعتیاد و رفتارهای پرخطر است که دو رویکرد مشارکت همسالان و پیشگیری جامعه محور را مدنظر دارد.
وی اضافه می‌کند: در واقع این طرح در بحث آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان مخاطرات را شناسایی می‌کند، سپس ایده‌ها و راهکارهای پیشگیرانه به آنها ارائه می‌شود. برای اجرای این برنامه مرحله اول تشکیل کانون ظرفیت سازی، هویت بخشی و شبکه سازی است. در حال حاضر این مرحله به طور کامل در استان در قریب به هزار و ۶۴۰ مدرسه (۳۰ درصد مدارس) اجرا شده است.
وی تصریح می‌کند: بخش عضوگیری در مرحله اول بنا به ظرفیت انجام شده و هر مدرسه یک تسهیل‌گر دارد. مرحله دوم آموزش مهارت‌های ارتقایی است، در واقع در این مرحله می‌خواهیم دانش پیشگیری و تغییر رفتار برای دانش‌آموز داشته باشیم. اجرای این طرح نیز شروع شده و به دلیل فصل امتحانات دی ماه بحث آموزشی شیب ملایم‌تری دارد و بعد از امتحانات زنجیره آموزش این برنامه ادامه پیدا می‌کند.
رئیس اداره امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش اصفهان، می‌افزاید: در بحث آموزش ابتدایی والدین و کارکنان مدارس هم آموزش می‌بینند. سه جلسه آموزش توانمندسازی دانش‌آموز، والدین و کارکنان وجود دارد که دانش‌آموزان کانون‌ها آموزش را دریافت می‌کنند. با وجود اپیدمی کرونا آموزش‌ها به صورت مجازی و در شبکه شاد است. از سوی دیگر با توجه به اینکه آموزش‌های مجازی زمان‌بر و هزینه‌بر است، استقبال والدین در برنامه‌های پرورشی به مراتب کمتر بوده و اولویت بیشتر را به برنامه آموزشی می‌دهند.
ژاله می‌گوید: سومین مرحله انجام پروژه است که دانش‌آموزان از صفر تا ۱۰۰ کار را انجام می‌دهند، چشم‌انداز ما این است که هر مدرسه‌ای یک پروژه کوچک داشته باشد و برای اجرای این پروژه کوچک نیاز به حمایت دارد. با توجه به اینکه طرح یاری‌گران زندگی یک کلان برنامه است انتظار می‌رود همه دستگاه‌ها در این زمینه همکاری لازم را با آموزش و پرورش داشته باشند.
آماری از اعتیاد دانش‌آموزی در استان نداریم
وی تاکید می‌کند: با توجه به اینکه روند اجرای این برنامه به صورت گروهی است اما در شرایط فعلی و با همه‌گیری ویروس کرونا امکان برگزاری دوره‌های آموزشی حضوری و گروهی وجود ندارد. اما مطابق دستورالعمل‌ها اگر ستاد ملی کرونا در مناطقی اجازه برگزاری کلاس حضوری را بدهد این برنامه و برگزاری دوره‌های حضوری در مدارس صورت می‌گیرد. با چشم‌انداز کنونی و وضعیت هشدار این اپیدمی در جامعه این آموزش‌ها و اجرا در فضای مجازی و شبکه شاد است.
رئیس اداره امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش اصفهان، می‌گوید: سیاست و مدیریت آموزش و پرورش بیشتر بر روی پیشگیری اولیه است و در حال حاضر منبع موثقی از آمار اعتیاد دانش‌آموزی استان در دسترس نداریم. فعالیت‌های پژوهش محور در مدارس برای پیشگیری از اعتیاد دانش آموزی در حوزه‌های مختلفی به وسیله اداره پژوهش و اولویت‌های پژوهشی پیگیری می‌شود و در بخش پژوهشی طرح و برنامه‌ها در پیشگیری اولیه است. در محور فرهنگی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در قالب جشنواره‌ها، برنامه‌های فرهنگی و اولویت‌های پژوهشی است و سال گذشته رتبه اول کشوری در جشنواره نوجوان سالم و برتری اول یکی از دانش‌آموزان در سطح کشور در حوزه پژوهش را داشتیم.
توقف اجرای برنامه یاری‌گران زندگی با همه‌گیری کرونا
وی اضافه می‌کند: کلید طرح یاری‌گران زندگی در مدارس از سال گذشته در ۲۰ مدرسه کلید خورد. اما به دلیل اینکه این برنامه پایلوت و برای بار اول اجرا می‌شد برای شناخت طرح و معرفی آن به دانش‌آموزان با تعطیلی‌های پاییز پارسال رو به‌رو شدیم و اجرای این برنامه یک شیب ملایم و کندی را داشت و در نهایت در اسفندماه با همه گیری ویروس کرونا متوقف شد به دلیل اینکه واقعاً با شیوع این بحران تکلیف در آینده نامعلوم بود و کسی پیش‌بینی طولانی بودن این اپیدمی را نداشت.
ژاله اظهار می‌کند: اما امسال به طور جدی‌تر و رسمی‌تر این برنامه پیگیری شده است. دو رکن طرح یاری گران زندگی مشارکت و حمایت جویی است و تلاش بر این بوده تا از ظرفیت‌های اجتماعی خارج از مدرسه هم بتوانیم برای کنترل آسیب‌های اجتماعی کمک بگیریم. به طور یقین وقتی دانش‌آموزان پروژه‌ها را برای حمایت جویی بنویسند به نهادهای فرهنگی و آموزشی برای حمایت مراجعه می‌کنند و انتظار داریم که این دستگاه‌ها و نهادها در این کلان برنامه یاری‌گر آموزش و پرورش باشند.
