حج عمره که پس از وقوع ماجرای فرودگاه جده در فروردین امسال تعلیق شده بود، سودرسان‌ترین منبع از سوی گردشگران ایرانی برای عربستان سعودی محسوب می‌شد. روابط تیره‌وتار ایران و عربستان پس از اتفاقی که به دلیل بی‌مسئولیتی مقامات عربستان روی داد و تعداد زیادی از حجاج ایرانی را به خاک‌وخون کشاند، روز گذشته با پیش‌قدم‌شدن عربستان برای قطع روابط دیپلماتیک و همچنین خبرلغو حج تمتع از سوی ایران، شکل جدیدی به خود گرفت.
براساس آمار، هر سال به‌طور میانگین ۸۵۰ هزار زائر ایرانی برای حج عمره به عربستان اعزام می‌شدند، اگرچه این آمار بسته به روابط این دو کشور بیشتر و کمتر می‌شد اما این حج که مهم‌ترین منبع گردشگری زیارتی عربستان است، در فروردین از سوی ایران تعلیق شد. از سوی دیگر با توجه به جمعیت کشور و اینکه به هر یک‌هزار نفر، یک سهمیه حج تمتع تعلق می‌گیرد، شمار زائران ایرانی حج تمتع نیز هر سال به ۷۵هزار نفر می‌رسید.
اردشیر اروجی، مدیرکل سابق دفتر آمار و برنامه‌ریزی سازمان میراث فرهنگی، درباره آمار کلی زائران حج تمتع می‌گوید: «هر سال سه میلیون زائر عازم حج تمتع می‌شوند که از این تعداد یک‌میلیون نفر از مردم عربستان هستند و بنابراین کل ورودی گردشگران مذهبی تمتع، دو میلیون نفر است».
بر این اساس از میان این دو میلیون نفر، با درنظرگرفتن ۷۵هزار زائر ایرانی، حجاج تمتع ایرانی ۳,۷ درصد از کل این ورودی را شامل می‌شوند. آن‌طور که این کارشناس گردشگری می‌گوید، کل ورودی حجاج عمره در عربستان ۷میلیون نفر بوده و ایران که پیش از این هر سال ۸۵۰هزار زائر را به این سفر اعزام می‌کرد، ۱۲ الی ۱۳ درصد از کل ورودی عمره را تشکیل می‌داد که حال از این تعداد گردشگران حج کاسته شده است.
حجاج تمتع کشور ما در هر سال ۲۸۰میلیون دلار هزینه می‌کردند. این رقم برای حج عمره ایرانیان به یک‌میلیاردو۳۸۰میلیون دلار می‌رسید. بر این اساس ۱,۴میلیارد دلار، کل هزینه ای است که گردشگران مذهبی ایران به اقتصاد عربستان سعودی تزریق می‌کردند که ۱,۱میلیارد دلار آن با تعلیق سفر حج عمره در فروردین و ۲۸۰میلیون دلار آن با لغو سفر عمره کسر شد تا هزینه‌ای که حجاج ایرانی در این کشور خرج می‌کردند به صفر برسد.
مدیرکل سابق دفتر آمار و برنامه‌ریزی سازمان میراث فرهنگی معتقد است که جدای از گردشگری، اقتصاد این کشور مبتنی بر نفت بوده و ۴۰ درصد تولید ناخالص را تشکیل می‌دهد و اکنون با توجه به نوسان شدید قیمت نفت، لطمه شدیدی به آن وارد شده که قابل‌مقایسه با ضربه‌ای که در بخش گردشگری به آن وارد شده نیست.
اروجی می‌گوید: «همین حالا نرخ بیکاری در عربستان به ۱۳ الی ۱۴ درصد رسیده و درآمد سرانه نیز به شدت پائین آمده، به‌طوری‌که بدهی دولت بالا رفته و ضربه مهلک افت قیمت نفت نیز اقتصاد این کشور را فلج می‌کند. در این میان حذف ۲۸۰میلیون دلار از بخش گردشگری مذهبی این کشور شاید چندان به چشم نیاید».
گردشگران کشورهای عربی همچنان به ایران می‌آیند
درحالی‌که به گفته مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، از حدود ۴میلیون‌و۵۰۰ هزارنفر گردشگران خارجی که سال گذشته به ایران آمدند دومیلیون و ۵۰۰ هزار نفر آنها گردشگران کشورهای همسایه و عراق بودند، این گمان مطرح می‌شود که حال با وجود قطع روابط دیپلماتیک برخی کشورها ورودی گردشگران مذهبی این کشورها نیز به ایران کاهش یابد.
مدیرکل سابق دفتر آمار و برنامه‌ریزی سازمان میراث فرهنگی با رد این فرضیه می‌گوید: «بیشتر گردشگران مذهبی ورودی کشور ما شیعه بوده و اهل تسنن نیز بخش کمی از این ورودی را تشکیل می‌دهند. بدین‌ترتیب گردشگران مذهبی سفر خود را به ایران و بیشتر به قصد زیارت امام‌رضا(ع) ادامه خواهند داد. البته ممکن است تغییری در ورودی گردشگران عرب که به قصد سفر تفریحی به ایران می‌آمدند، شاهد باشیم که چندان قابل‌توجه نخواهد بود». گفتنی است که گردشگران اروپایی، بیشترین آمار گردشگران کشور ما را تشکیل می‌دهند که با وجود تصویب لایحه اخیر حذف روادید، احتمال کاهش گردشگران را شاهد خواهیم بود. هرچند با توجه به گفت‌وگوی وزیر امورخارجه کشورمان و همتای آمریکایی‌اش تلاش خواهد شد که این بخشنامه کنگره آمریکا به روابط تجاری کشور آسیبی نرساند.
مرور تاریخ
سال‌های پایانی دولت قاجار، با وقوع جنگ جهانی اول، حج‌‌گزاری ایرانیان و دیگر کشورهای منطقه به مدت پنج سال قطع شد. بعد از حاکمیت آل‌سعود در حجاز، دولت ایران به سال ۱۳۰۴ش. سفر حج ایرانیان به مکه و مدینه را ممنوع کرد. بار دیگر ممنوعیت حج از سوی دولت ایران تا سال ۱۳۰۷ش. ادامه یافت تا اینکه دولت ایران در ۲۱ مرداد ۱۳۰۸ش، دولت حجاز را به رسمیت شناخت. در سال ۱۳۲۲ش. وقتی زائری ایرانی از مردم یزد به اتهام اهانت، دستگیر و اعدام شد، دولت ایران به اجرای این حکم سخت اعتراض کرد و خواستار عذرخواهی عربستان سعودی شد اما مقام‌های سعودی صدور حکم اعدام را صحیح و آن را با پشتوانه گواهی شاهدان و اعترافات قاتل قلمداد کردند.
دولت ایران به سال ۱۳۲۳ش. در اعتراض به این رخداد، با کشور سعودی قطع رابطه و حج ایرانیان را ممنوع کرد. تعطیلی حج تا سال ۱۳۲۷ش. ادامه یافت و در پی نامه عبدالعزیز، سعودی، روابط ایران و عربستان از سر گرفته شد».بعد از انقلاب اسلامی، حج نیز تحت‌تأثیر روابط سیاسی این دو کشور قرار گرفت. در سال ۱۳۶۶دولت عربستان با برگزاری مراسم برائت مخالفت کرد و پلیس این کشور در روز برگزاری مراسم با تیراندازی به سمت حاجیان، ۴۰۰ تن از آنها را به شهادت رساند. این حج خونین به قطع کامل روابط سیاسی ایران و عربستان و تعطیلی حج ایرانیان به مدت سه سال منجر شد تا اینکه در سال ۱۳۷۰ روابط بار دیگر از سر گرفته شد و کاروان حج ایران به این کشور عزیمت کرد.
سال گذشته بار دیگر، وقتی گروهی از زائران ایرانی در ۲۷ اسفند برای حج عمره به عربستان سفر کرده و پس از به‌انجام‌رساندن مراسم حج، قصد بازگشت به ایران را داشتند، مأموران فرودگاه جده در گیت بازرسی توجه‌شان به دو نوجوان ایرانی جلب می‌شود. آنها این دو جوان را از خانواده‌شان جدا کرده و به بهانه بازرسی بدنی به آنها تعرض کردند. این اتفاق موجی از اعتراض در بین مردم و مقامات برانگیخت به‌طوری‌که ۲۰ فروردین امسال، رئیس سازمان حج و زیارت با اعلام اینکه اقدامات همه‌جانبه و پیگیری‌های متعددی از سوی این سازمان با هماهنگی وزارت‌خارجه کشورمان صورت پذیرفته است، تهدید به لغو پروازهای عمره کرد . سرانجام در ۲۴ فروردین، جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به این بی‌حرمتی، سفر عمره مفرده زائران ایرانی را تا زمان محاکمه مجرمان حادثه به حالت تعلیق درآورد.
