دکتر ندا روح الهی – دبیر سرویس پزشکی ورزشی: متولد ۱۳۳۳در کرمانشاه بدنیا امد، از سال ۱۳۵۴شروع به ورزش کرد و وارد زورخانه در معاون الملک شد و با صدای ضرب و زنگ مرشد داریوش و محمد خوش اندام به گود میدان رفت و شروع به ورزش زورخانه ای کرد. مشوق او پدر و برادرش بود و با دلگرمی و پشتکار خانواده و توکل به خدا و همت بالای خود در اولین مسابقات در سال ۱۳۵۹ موفق به کسب مقام نخست و مدال طلا شد. او در رشته های تیمی چرخ تیز و کباده زبانزد خاص و عام شد. از سال ۱۳۵۹ تا سال ۱۳۹۹در تمامی مسابقات استانی و کشوری وارد میدان شد و مدال های با افتخاری کسب کرد و نام استان کرمانشاه و در کشور ایران در ورزش های زور خانه ای سر بلند کرد ،در مسابقات پیشکسوتان که در گیلان برگزار شد توانست ۴مدال کسب کند۳مدال طلا و یک برنز ماه عسل این مسابقات توسط ایشان بود ،و همچنین بعنوان ورزشکار برتر سال معرفی شد ،در سال ۱۳۸۸تندیس ایشان ساخته شد و هم اکنون در موزه کمال الملک می باشد،که همگان بدانند تیز چرخ ایران در رشته باستانی کسی جز ایشان نیست ،ایشان نه تنها در ایران بلکه در کشور اسیایی هم باعث افتخاراتی هستند،در سال ۱۳۶۹بعنوان میانداربرای افتتاحیه مسابقات اسیایی کشور چین انتخاب و اعزام شدند،و در سال ۱۳۸۷ به عنوان شیرین کار ترین کهن کسوت برای به ثبت رساندن ورزش باستانی در صحن یونسکو پاریس رفتند وبه مناسبت گرامیداشت شصتمین سال الحاق کشورمان و نکوداشت یک هزار و صدمین سالگرد رودکی و به ثبت رسیدن ورزش باستانی بعنوان ورزش سنتی بومی ایرانیان که ریشه در فرهنگ وتمدن ایرانی داردبه ثبت رسید.
میانداری سید مرتضی زینال صفت جام تختی در سال ۱۳۹۳
پهلوان نامدار مرتضی زینال صفت قهرمان و پهلوان نشان مردی و جوانمردی در استان کرمانشاه در گفت و گو با قلم در مورد ورزش باستانی و زورخانه ای می گوید:
اگر چه شاید امروز ورزش باستانی دارای رونق کمتری باشد اما هنوز هم برای کسانی که در گودهای زورخانه پیر شدهاند خاطرهانگیز است. با توجه به اینکه ورزش سنتی و مذهبی ما، یادگاری از نیاکان و بزرگان ما هست، هر ایرانی باید این ورزش سنتی را نسل به نسل انتقال دهند و این اتفاق نمی افتد مگر اینکه مسئولین این کار بیشتر بتوانند جوان گرایی کنند و فضاهای ورزشی را بیشتر ایجاد کنند متاسفانه مسئولین ورزش به آن شکل که باید از جوانان حمایت نمی کنند، جوان هایی هم که جذب شدند به دلیل این است که زمینه این کار را داشتند.
*نظر شما در مورد پیشکسوتان ورزش و حال و روز این عزیزان در جوامع ورزشی چیست و چه پیشنهادی برای مسئولین دارند؟
بزرگان و پیشکسوتان که سالیان سال که در میادین ورزشی و زورخانه ای کسب تجربه نمودند باید از تجارب خود در اختیار جوانان و میانسال قرار دهند و یکی از فاکتور های این کار به عنوان یک مربی باید از نظر اخلاقی و رفتاری و تقوا و ایمان و تخصص خود سرامد باشد که بتواند این ورزش را به نسل اینده انتقال دهند. از مسئولین تقاضا دارم با توجه به این همه شهید و ایثارگر و مدافعین حرم مدافعین سلامت اگر یک مقدار ریشه یابی کنیم همه اینها به نحوی پایه های اعتقادی ایمانی و دینی داشته اند که جان خود را نثار کردند و این اخلاق های نیک بیشتر در میادین ورزشی مثل زورخانه که ورزش دو بعدی می باشد که هم جسم قوی می شود و هم روح جوانمردی و ایثار قوی می شود.
*با توجه به اینکه این رشته ورزشی از رشته های سنتی و مادرکشورمان محسوب می شود، به نظر می رسد شاهد فراموشی این ورزش در اذهان عمومی هستیم، به نظرشماعلت این امرچیست؟
باید بگویم مدتی این ورزش با افت و ریزش شدیدی مواجه شد؛ اما درحال حاضر ما شاهد روند روبه رشد ورزشهای باستانی درکشور هستیم، به شرطی که مردم همانند قدیم بیشترعلاقه نشان دهند و در زورخانه ها بیشتر جوانگرایی شود. گرایش جوانان به سمت این ورزش تاکنون خوب بوده و امیدواریم از این به بعد نیز با وجود زندگی ماشینی جوانان امروزی بتوانیم آنها را مجاب کنیم تا در زورخانه ها حاضر شوند و مثل گذشتگان شان ورزش کنند.
*چه چیزی باعث تفاوت این رشته با دیگر رشتههای ورزشی است؟
عموم رشتههای ورزشی جز مواردی که به هم آسیب وارد میشود، محترم است و ورزشکار واقعی در هر رشتهای که باشد باید دلی شاد و رفتاری مردمپسند داشته باشد. ورزش زورخانه به این موارد اهمیت بیشتری میدهد. این رشته اصالتی چند هزارساله از همین مرز و بوم دارد و اکنون در ورزش باستانی با دعا و ثنای مذهبی مواجه هستیم که کمتر در دیگر رشتهها دیده میشود.
*توصیه شما به جوانان و حرف اخر؟
ورزش باستانی ادب میسازد، اخلاق را درست میکند و به فرد شخصیت میدهد. در گود زورخانه، دیگران دست فردی که به زمین می خورد، را میگیرند. ورزشکار زورخانه مرام، اخلاق و معرفت داشته و سفره دار است و در هیچ رشته ورزشی اینگونه نیست و بنابراین جوانان باید به سمت ورزشی که از زمان کهن وجود داشته و وارداتی نیست، روی بیاورند.
ورزش زورخانهای آداب و سنتی خاص دارد. آداب و سننی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانهای دورهٔ باستانی و تاسی از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان، خُلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزش کاران بر میانگیزد یا نیرو میبخشد. این ویژگیهای نیکو در قالب شعرها و داستانهایی به صورت آهنگین و به همراهی «ضرب زورخانه» که مهمترین ساز این نوع موسیقی است، برای برانگیختن ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی «مرشد» خوانده میشود. ورزش کاران هماهنگ با موسیقی و نوای مرشد، جست و خیر میکنند و حرکات زیبای گروهی یا فردی به نمایش میگذارند.
ورزش باستانی در بین ورزشکاران به احترام و ادب معروف است و با اصول زیادی همراه است. به طور مثال تمامی حرکات با اجازه از سادات و پیش کسوتان زورخانه که به رخصت گرفتن معروف هست انجام میشود. شعار ورزش باستانی پرورش روح و جسم است به طوری که شیعیان معتقدند که زورخانه مسجد دوم شیعیان است؛ ولی در نسل جدید ورزشکاران این آداب و رسوم کمکم از بین رفته است و کمتر مذهب در این ورزش دیده میشود. یکی دیگر از اصلیترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران باید مواردی را از قبیل (فروتنی و از خود گذشتگی-مروت-مردانگی-سفره داری-پاکیزگی-کمک به فقرا و تنگدستان و دیگر صفات شامل پهلوانی) را رعایت کند.
کسانی بر این گمان هسنند که مردان زورخانه در دوران باستان، آیین رزم هم میآموختند و میگویند ابزار و ورزش باستانی شباهت شگرفی به جنگافزار روزگاران قدیم داشتهاست. با گرز و میل چوبی زورخانه، سپر و تخته بسیار سنگین مشهور به سنگ و کمان و کباده زورخانه که با آن عضله میپرورانند. در هر حال فنون رزم و ورزش، دیر زمانی است که هر یک به راه خود رفتهاند حتی چرخ زدن هم آیین رزم خودش را دارد به طوری که جوانی که بر بزرگتر خود کنده میکشد و از او خواستار است که نخست من میچرخم فلسفه آیین رزمیاش این است که میخواهد بگوید بگذار نخست من شهید بشوم؛ من خواستار جنگ در میدان هستم.
یکی از رسمهای شیرین و معروف زورخانه گلریزان است که در جشنها و اعیاد و میلادهای چهارده معصوم و در برخی موارد برای قدردانی از زحمات پیشکسوتان گرفته میشود و در آخر دو جوان دو طرف لنگی را گرفته و دور میخورند و مردم پول در آن لنگ میاندازند.
اصلیترین حرکات در ورزشهای زورخانهای عبارتاند از:
شنو رفتن و نرمش (شنوی سر نوازی، شنوی شلاقی یک، دو، سه و شنوی شلاقی)، (پای چپ و راست، کمان کشی، سینه زنی، خم گیری، کمر، گردن، نشست و برخاست).
میل گرفتن (شنوی سنگین، شنوی شلاقی).
پا زدن (پای جنگلی، پای ضربدری، پای شاطری، شاطری یک، دو، سه، پای یا فتاح، پای تبریزی شلاقی، تبریزی شلاقی یک، دو، سه، پای تبریزی لا فتی.
سایر حرکات در ورزش زورخانهای: سنگ گرفتن: دو تخته بزرگ معمولاً هشتاد کیلویی هستند که به نشانه سپر جنگی هستند و ورزشکار خوابیده و بمانند پرس سینه با آنها ورزش میکنند. چرخ زدن: ورزشکار دو تا دستان خود را کاملاً باز کرده و علاوه بر جرخیدن بر دور خود یک دایرهٔ بزرگ به جهت عقربههای ساعت هم تشکیل میدهد. زمان چرخ معمولاً بین یک دقیقه تا سه دقیقه است. میل بازی: ورزشکار دو تا میل به وزن یک تا دو کیلو را بلند کرده و آنها را با حرکات نمایشی به هوا پرتاب کرده و دوباره آن را میگیرد. شیرینکاری بین پا: ورزشکاران سبک و ترکهای در حین ورزش پا به وسط میدان آمده و حرکات نمایشی را انجام میدهند.