شاید به همین دلیل از همان ابتدا اعلام اختصاص ۵ هزار میلیارد تومان برای بیمه بیکاری، سرنا را از سر گشادِ آن زدن بود. به هر شکل دولت درعمل با مشکلات عدیده‌ای مواجه شد و نتوانست آثار اجتماعی و اقتصادی را با منابع صندوق توسعه ملی مدیریت کند؛ هرچند «قوه مجریه» هیچگاه کافی نبودن منابع بیمه بیکاری را اعلام نکرد.
از اسفند سال گذشته که پرداخت مقرری بیکاری آغاز شد، بسیاری از مبلغ و مدت پرداخت آن که تنها مربوط به سه ماه اسفند ۹۸ و فروردین و اردیبهشت ۹۹ بود، گلایه داشتند. از طرفی بر اساس اعلام مسعود بابایی، مدیرکل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از حدود ۷۳۰ هزار نفری که بیمه شده اجباری سازمان تامین اجتماعی هستند، تنها ۶۷۰ هزار نفر موفق به دریافت بیمه بیکاری خود شدند و ۶۲ هزار نفر با ۹۲ میلیارد تومان هنوز موفق به دریافت این پول نشده‌اند که به گفته‌ی وی «می‌طلبد که پرداخت این تسهیلات تسریع شود»؛ حتی با فرض پرداخت ۹۲ میلیارد تومان و فرض اینکه ۱۷۰۰ میلیارد تومان تماما برای حدود ۶۷۰ هزار نفر هزینه شده است، کل پرداختی دولت به بیکارانی که از اقتصاد کرونا زده به جا ماندند، به ۱۷۹۰ میلیارد تومان می‌رسد که ۳۲۱۰ میلیارد تومان کمتر از معادل ریالی اعتبار ارزی وعده داده شده است اما در حال حاضر آنچه پرداخت شده با آنچه که اعلام شده بود، ۳۳۰۰ میلیارد تومان تفاوت دارد.
پرداخت نشدن بیمه بیکاری به میلیون‌ها نیازمند
البته وزارت کار تعداد افراد متقاضی دریافت بیمه بیکاری، ۸۶۰ هزار نفر بود اما به گفته مقام‌های همین وزارتخانه، درخواست آن‌ها به دلیل اینکه مشمول قانون بیمه بیکاری نمی‌شدند، پذیرفته نشد. به صورت کلی، آن گروه از بیمه شدگان موفق به دریافت بیمه بیکاری شدند، که کارفرما برای آن‌ها ۱ ماه قبل از بیکاری حق بیمه پرداخت کرده باشد. به همین دلیل بسیاری موفق به دریافت بیمه بیکاری نشدند. از آنجا که تعداد کلی بیکاران ناشی از تاثیر کرونا بر کسب و کارها، توسط مرکز پژوهش‌های مجلس به صورت عمومی بر اساس سناریوهای مختلف بین ۲ تا ۶ میلیون نفر در سال ۹۹ ارزیابی شده است، می‌توان چنین نتیجه گرفت که به دلیل محدودیت منابع و محدودیت‌های مندرج در قانون بیمه بیکاری، تعداد غیرمشمول‌های نیازمند به میلیون‌ها نفر می‌رسد. این در حالی است که رهبری در دستور ۴ آبان خود به سازمان تامین اجتماعی تاکید کرده بودند: «افرادی در قضیه کرونا بیکار می‌شوند که بعضی از اینها بیمه بیکاری هم ندارند. اینجا تامین اجتماعی وظیفه دارد که در این زمینه وارد بشود. البته این هم از آنجاهایی است که خیرین می‌توانند کمک کنند و این از افضل قربات و افضل نفقات است.»
به هر شکل با وجود اینکه بیش از ۴ ماه از این دستور می‌گذرد اما نه منابع کافی برای پرداخت بیمه بیکاری افراد جامانده تامین شده است و نه افرادی که بیمه بیکاری نداشتتند از این منابع بهره‌مند شدند؛ البته وزیر کار ۷ آذر ماه در پاسخ به دستور رهبری، در نامه‌ای به ایشان نوشت: «برنامه عمل به فرمایش حضرت عالی در خصوص ایجاد نظام متمرکز تامین اجتماعی برای آحاد مردم با بهره گیری از دانش کارشناسان، متخصصین و شرکای اجتماعی و با استفاده از ظرفیت قانون ارزشمند ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی، با جدیت پیگیری، تدوین و به فوریت تقدیم رئیس محترم جمهوری خواهد شد.»
۶۲ هزار نفر دیگر در صف جاماندگان
با این حال از ۷ آذر ماه، هیچ خبری از استقرار نظام متمرکز نشده است و در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ هم نشانی از آن نیست. به نظر می رسد که برنامه بیمه بیکاری کرونا در عمل به در بسته خورد. برای اعلام پایان کار هم وزات کار اعلام کرد به کسانی که بیکاری‌شان از خرداد ماه استمرار داشته باشد، بر اساس الزامات قانون بیمه بیکاری، مقرری پرداخت می‌کند. باید در نظر داشت که از ابتدای خرداد ماه ۲۲۰ هزار نفر به دلیل کرونا بیکار شدند که ۱۱۰ هزار نفر مقرری دریافت کرده و در مجموع ۱۶۰ هزار نفر تعیین تکلیف شدند. در نتیجه ۶۰ هزار نفر هنوز تعیین تکلیف نشده‌اند که با در نظر گرفتن جاماندگان بیمه بیکاری (اسفند ۹۸ تا فروردین و اردیبهشت ۹۹) که تعداد آن‌ها ۶۲ هزار نفر گزارش شده است، در مجموع ۱۲۲ هزار نفر چشم انتظار دریافت مقرری بیکاری هستند.
دلایلی دیگری برای معطل شدن متقاضیان
البته مشکلات تنها به نبود منابع کافی در صندوق بیمه بیکاری که همواره میزانی کسری منابع دارد، محدود نمی‌شود. گزارش‌های منتشر شده که نشان می‌دهند تغییر بستر نرم افزاری سامانه بیمه بیکاری از نرم‌افزار تحت وب سابک به سامانه‌ی جدید، بیمه‌شدگان واجد شرایط دریافت بیمه بیکاری را به دردسر انداخته است. بر این اساس، مرداد ماه سال جاری وزارت کار اعلام کرد که متقاضیان بیمه بیکاری باید از این پس تقاضای خود را در سامانه‌ی جامع روابط کار ثبت کنند. این در حالی است که دی ماه سال ۹۶ نرم‌افزار سابک به عنوان محل ثبت نام از متقاضیان بیمه بیکاری معرفی شده بود. در نتیجه‌ی به میدان آمدن سامانه‌ی جامع روابط کار برای انجام امور بیمه بیکاری، احراز هویت و دریافت نام کاربری و گذرواژه به دفاتر پیشخوان دولت واگذار شد؛ یعنی اموری که تا قبل از معرفی سامانه‌ی جدید توسط کاریابی‌ها انجام می‌شد، به یکباره به دفاتری واگذار شد که تخصصی در انجام این کار نداشتند. به دلیل ناآشنا بودن متصدیان این دفاتر به بارگذاری اطلاعات، متقاضیان بیمه بیکاری سرگردان شدند.
یک نفر از همین متقاضیان که مستاصل شده است گفت: «از اول اسفند ۹۸ بیکار هستم. جهت اینکه نرم‌افزار وزارت کار تغییر کرد تا به حال موفق به دریافت حقوق بیکاری و تمدید دفترچه بیمه خود نشده‌ام. با توجه به اینکه از بیماری‌ام اس رنج می‌برم و از ناحیه پاها ناتوانم و از آمپول‌ها و داورهای خاص استفاده می‌کنم برای امرار معاش از تاریخ بیکاری ناچار به فروش به اندوخته‌های همسرم شدم و با قرض کردن از اقوام هزینه‌های دارو و درمان‌ام اس را فراهم می‌کنم.»
فرد دیگری مشکلاتی که بر سر راهش گذاشته شده است، را این چنین تشریح کرد: «از مرداد ۹۹ برای دریافت مقرری بیکاری درخواست داده‌ام. در مرحله اول پس از مراجعه به اداره کار، مرا جهت دریافت کد احراز و ثبت نام به دفتر پیشخوان دولت معرفی کرده‌اند. پس از طی مراحل و پیگیری‌های مکرر توسط کارشناسان اداره کار، تنها کد احراز دریافت کرده‌ام و هیچگونه پرونده‌ای در سامانه جامع روابط کار برای من تشکیل نشده است. در این چند ماه بارها جهت پیگیری پرونده به وزارت کار مراجعه کرده‌ام اما پس از گذشت ۵ ماه تازه به من اعلام می‌کنند که پرونده شما در سامانه ثبت نشده است؛ البته از ۲۷ دی هم که به من اعلام کردند پرونده‌ای در سامانه جامع روابط کار ندارم هنوز هیچ تحولی در وضعتیتم ایجاد نشده است.» فرد دیگری که همسر مریض دارد، مشکلش را این چنین توضیح می‌دهد: «حدود ۵ ماه است که برای دریافت حقوق بیکاری ثبت نام کرده‌ام و به دفتر پیشخوان دولت هم رفته‌ام اما هنوز جوابی دریافت نکرده‌ام. به اداره کل کار استان تهران مراجعه کرده‌ام. گفتند دوباره باید ثبت نام کنید. بازهم کارم انجام نشد. با این سن زیاد و همسر مریض تا کی باید رفت و آمد کنم؟ کسی باید جوابگو باشد. دیگر خسته شدم.»
چالش‌های نرم افزاری بیمه بیکاری
وجود عیب‌هایی در گزارش‌گیری از نرم‌افزار جدید، قطع شدن‌های گاه و بیگاه ارتباط با سرور، ناموفق بودن تبدیل و انتقال اطلاعات از سابک به نرم‌افزار جدید، قابل رویت نبودن اطلاعات مربوط به تشکیل پرونده برای کارشناسان ادارت کار و تامین اجتماعی به نحوی که آن‌ها فکر می‌کنند که پرونده‌ای برای متقاضی تشکیل نشده است، مشکل در انتقال اطلاعات پرونده‌ها به شهرستان‌ها، عدم ارسال پیامک تایید پرداخت بیمه بیکاری به متقاضیان، همه و همه از ایرداتِ متوجه نرم افزارجدید هستند؛ ایرداتی که از مرداد ماه صف متقاضیان بیمه بیکاری را که در شرایط کرونایی بیکار شده‌اند و هرچه سریعتر به برقراری مقرری خود نیاز دارند، بلندتر کرده است.به همین دلیل، بیمه بیکاری به جای ایجاد آرامش برای افرادی که متاثر از بحران اقتصادی برخاسته از اَبربحران کرونا بیکار شده‌اند، باعث درد و رنج آن‌ها شده است. با توجه به اینکه حداقل به صورت رسمی می‌دانیم که ۱۲۲ هزار نفر معطل هستند و سال آینده هم به جهت رفتار غیرقابل پیش‌بینی کرونای جهش یافته، امکان استمرار بیکاری این عده و اضافه شدن صدها هزار بیکار جدید وجود دارد، نگرانی در مورد ایرادهای وارد شده به ثبت نام و پرداخت بیمه بیکاری و ضوابط شناسایی مشمولان، بسیار جدی است.
