سعید صفاتیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در واکنش به مرگ ۲ هزار و ۲۷۴ معتاد در ۹ ماهه سال جاری با بیان اینکه در ابتدا باید کاری پژوهشی در این زمینه با همکاری سازمان پزشکی قانونی و وزارت بهداشت انجام شود، گفت: این تحقیق باید مشخص کند آیا این اتفاق میان معتادانی افتاده که سال‌ها مصرف کننده بوده‌اند یا آنان که در ابتدای مصرفند. همچنین باید مشخص شود که مرگ‌ومیر بیشتر در میان مصرف‌کنندگان محرک‌ها اتفاق افتاده است یا مخدرها و دیگر آنکه باید مشخص شود؛ آیا هروئین همچنان جایگاه اول را به عنوان عامل مرگ‌ومیر معتادان را دارد یا خیر؟
وی با اشاره به اینکه در علل مرگ ومیر؛ مسمویت حاد، مسمومیت مزمن، مصرف چند ماده‌ای و ناخالصی‌های موجود در مواد را داریم و در ایران بحث مسمومیت حاد مهم است، ادامه داد: مسمومیت حاد یعنی میزان زیادی از یک ماده مانند هروئین وارد بدن می‌شود و باید مشخص شود؛ آیا هروئین خالص باعث مرگ مصرف کننده شده یا ناخالصی‌های موجود در آن.
صفاتیان با اشاره به اینکه وقتی ناخالصی وارد مواد می‌شود؛ نباید بو، رنگ و شکل آن تغییر کند، اظهار کرد: این ناخالصی‌ها می‌تواند از نوع دارویی، شیمیایی یا عادی باشند که مسمومیت شیمیایی بدترین نوع مسمومیت است به عنوان مثال برای ساخت شیشه از ترکیباتی مانند فسفر و آمونیاک استفاده می‌شود که در شرایط خاص مانند وجود زمینه بیماری در فرد معتاد می‌تواند؛ باعث نارسایی قلبی یا مغزی شده و منجر به مرگ شود.
عملکرد ضعیف برنامه‌های کاهش آسیب اعتیاد در کشور
رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد با بیان اینکه مرگ‌ومیر فقط مخصوص ایران نیست و در همه جای دنیا وجود دارد و هر قدر برنامه‌های کاهش آسیب در کشوری موفق باشد؛ تاثیرگذارتر است، خاطرنشان کرد: کاهش آسیب برای گروهی از معتادان است که مواد مصرف می‌کنند و بحث پیشگیری در این برنامه‌ها مطرح نیست. کاهش آسیب به معتاد می‌آموزد که درست تزریق کنند و مصرف خود را به مواد خوراکی یا کشیدنی تغییر دهند و یاد می‌دهد که از مصرف مواد پرخطر دوری کنند.
وی تاکید کرد: ضروری است؛ برنامه‌های کاهش آسیب را در کشور فعال کنیم، زیرا متاسفانه این برنامه‌ها طی چند سال اخیر در کشور به شدت ضعیف شده است.
صفاتیان افزود: ماده ۱۵ قانون مبارزه با مواد مخدر و بند ۵ و ۶ سیاست‌های کلان نظام به برنامه‌های کاهش آسیب اشاره می‌کنند و رشد این برنامه‌ها در کشور خوب بود، اما در چند سال اخیر کمتر به آن توجه شده که زمینه‌ساز افزایش آمار مرگ و میر معتادان شده است.
رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد با تاکید براینکه در بسیاری از کشورها برای کنترل مرگ‌ومیر و بحث ناخالصی‌ها، ارائه مواد به گروه خاصی از معتادان انجام می‌شود، ادامه داد: به عنوان مثال برای معتادان سنگین اتاق‌های امن پیش‌بینی می‌شود که علت این اقدام عدم مصرف مواد مخدر توسط معتادان در مقابل مردم و همچنین کمک به مصرف استریل در میان این افراد است.
وی عنوان کرد: برخی گمان می‌کنند؛ معنای چنین اقدامی آزاد کردن مصرف مواد برای مردم است، در حالی که چنین نیست و این اقدام تنها برای گروهی از معتادان هروئینی تزریقی و بنابر تشخیص پزشک انجام می‌شود.
صفاتیان تاکید کرد: باید برنامه‌های پیشگیرانه در حوزه کاهش آسیب صورت گیرد تا میزان مرگ ومیر‌های ناشی از اعتیاد کاهش یابد.
رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد با بیان اینکه طی چند سال گذشته آمار مرگ و میر زنان معتاد افزایش یافته است، گفت: یکی از دلایل این موضوع شرایط فیزیکی خاص زنان است که در برابر مسمومیت‌های ناشی از مواد آسیب‌پذیرتر هستند. همچنین زنان دیرتر به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند از طرف دیگر در سال‌های اخیر سیستم غربالگری ما خوب کار می‌کند و میزان گزارش‌دهی از این موضوعات افزایش یافته است.
گران شدن قیمت شیشه به تنهایی کافی نیست
صفاتیان همچنین در خصوص تاثیر گران شدن قیمت شیشه و مواد محرک بر کاهش مصرف مواد مخدر بیان کرد: بحث گران شدن و ارزان شدن مواد پیچیده است و کاملا به حوزه اجتماعی و اقتصادی نزدیک است. طی چند ماه گذشته قیمت ماده شیشه با تدبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت بهداشت ۴ برابر شد و از ۱۹ میلیون تومان به نزدیک ۷۰ میلیون تومان رسید.
وی با اشاره به وجود ۳۰۰ هزار نفر مصرف کننده شیشه در کشور به طرح این سوال پرداخت که آیا به محض گران شدن قیمت این ماده فرد معتاد از مصرف آن دست می‌کشد، چنین نیست، زیرا آنان نیاز دارند؛ حس مصرف مواد و شادابی پس از آن را به دست آورند که مصرف تریاک این موضوع را برای آن‌ها تامین نمی‌کنند، لذا به سمت مصرف هروئین تزریقی یا شیشه ارزان قیمت می‌روند که قاچاقچیان از چنین شرایطی سوء‌استفاده می‌کنند.
رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد با اشاره براینکه شیشه تولید شده در برخی از کشورها فرمول دیگری داشته و مرغوب‌تر است، اما در ایران میزان ناخالصی‌های این ماده بیشتر است، اضافه کرد: گران شدن شیشه به تنهایی کافی نیست و موجب می‌شود که مصرف کننده به سمت هروئین تزریقی یا شیشه نامرغوب رود که بسیار خطرناک بوده و باعث افزایش مرگ و میر می‌شود، زیرا درمان افرادی که چنین موادی مصرف می‌کنند؛ سخت‌تر است.
صفاتیان با تاکید بر ضرورت طراحی الگویی در کشور که افراد را از سمت مصرف مواد پرخطر به سمت مواد کم‌خطر سوق دهد، اظهار کرد: تنها یکی از راهکارهای این موضوع گران شدن قیمت مواد است. راه دیگر تسهیل دسترسی به مواد کم‌خطر است، به عنوان مثال می‌گویند؛ باید به معتادان هروئین سرنگ داد، زیرا در غیر این صورت میزان ابتلا به ایدز به خاطر استفاده از سرنگ آلوده افزایش می‌یابد.
وی با بیان اینکه ایران در این زمینه نیز حرکت خوبی داشت، اما این برنامه‌ها در حال ضعیف شدن است؛ تصریح کرد: گران کردن تنها یک ماده، اشتباه است و باید برای زمان پس از گران شدن مواد الگویی طراحی کنند و معتادان را به سمت مراکز درمانی سوق دهند.
صفاتیان خاطرنشان کرد: دراین حوزه ضروری است؛ کل بازار را در دست بگیریم و اگر تنها بر یک ماده دست بگذاریم دچار چالش می‌شویم.
مقابله با اعتیاد موضوعی فرابخشی است
رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد در خصوص توجه به عرصه مقابله با مواد مخدر در برنامه ششم توسعه گفت: دولت در ماده ۲۲ لایحه برنامه ششم توسعه به صورت پایلوت برنامه‌هایی همچون پیشگیری، درمان، مقابله و اجتماعی کردن مقابله با مواد مخدر را دیده است،اما مسئله این است که برنامه‌های گذشته تا چه حد موفق عمل کرده‌اند و ما در این حوزه به کجا حرکت می‌کنیم.
وی با بیان اینکه دولت به برنامه‌های جدید نیاز دارد و باید برخی برنامه‌های قدیمی کنار گذاشته شوند و ضروری است دستگاه‌ها ورود اجرایی سریعی به این حوزه داشته باشند، اضافه کرد: علاوه بر موضوع بودجه، ورود دستگاه‌ها به این حوزه و ارائه برنامه‌های جدید مهم است.
صفاتیان ادامه داد: در این حوزه دولت فشارهای لازم را وارد آورد و ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز زحمات زیادی کشید و توانست از طریق سازمان مدیریت وبرنامه‌ریزی کشور یک ماده مرتبط با حوزه مبارزه با مواد مخدر را به این لایحه آورد که امری بی‌سابقه است و در برنامه‌های قبلی چنین موضوعی مطرح نشده است، اما مهم آن است که بررسی کنیم؛ قصد داریم چه برنامه‌ای را پیش‌بینی کرده و تا چه حد دستگاه‌های اجرایی به این موضوع ورود می‌کنند.
وی با تاکید براینکه ما از کشورهایی هستیم که برنامه و قانون خوبی در خصوص مبارزه با مواد مخدر داریم، اما مشکل ما اجرای برنامه‌ها و نوع نگاه برخی مسئولان به حوزه اعتیاد است، توضیح داد: برخی به جای آنکه اعتیاد را مبارزه‌ای فرابخشی که همه دستگاه‌ها در آن دخیل هستند، بدانند آن را به صورت بخشی می‌بینند.
صفاتیان با اشاره به اینکه شعار سال سازمان ملل متحد در این حوزه آن است که بیایید درباره مواد مخدر صحبت کنیم، اظهار کرد: این شعار به معنای آن است که مواد مخدر را به موضوعی جمعی تبدیل کرده‌اند و آن را از جامعه به خانواده‌ها، کتاب‌های درسی و گروه‌های کوچک آورده‌اند، اتفاقی که در کشور ما نمی‌افتد.
به معتادان به چشم سرمایه اجتماعی نگاه نمی‌کنیم
رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد با تاکید براینکه ما به معتادان به عنوان سرمایه اجتماعی نگاه نمی‌کنیم، عنوان کرد: سرمایه اجتماعی یعنی مردم نسبت به مسائل موجود در جامعه تعهد و مسئولیت داشته باشند، زیرا در غیراینصورت با تلاش‌های دولت نیز آنچه باید در این حوزه رخ نمی‌دهد.
وی با بیان اینکه دبیر خانه ستاد مبارزه با مواد مخدر نقش هماهنگی، نظارت و برنامه‌ریزی دارد و مشکل اصلی ما موضوع نظارت است، ادامه داد: چه کسی می‌تواند؛ بگوید فلان برنامه در حوزه پیشگیری تا چه میزان موفق است آیا در خصوص برنامه‌های پیشگیری، نظارت وجود دارد؟
صفاتیان متذکر شد: رئیس‌جمهور قصد دارد؛ جلسه‌ای با ستاد مبارزه با مواد مخدر بگذارد و از ۲۲ دستگاه مسئول در حوزه پیشگیری خواسته است که برنامه‌های خود را ارائه داده و به صورت علمی مشخص کنند که کدام یک از برنامه‌ها موفق بوده است، اما ۹۹ درصد برنامه‌ها هنوز مشخص نیستند و هیچ نظارتی هم وجود ندارد.
رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد با بیان اینکه اگر نظارتی نیز وجود داشته باشد، نظارت مدیر دستگاه بر سیستم تحت نظارت خود است، اظهار کرد: در این شرایط قطعا همه از دستگاه خود تعریف می‌کنند، اما در حوزه مواد مخدر به نظارت خارج از سیستمی نیاز است. یعنی ضروری است؛ گروهی خارج از ساختار دولت این نظارت را انجام دهند.
وی با تاکید براینکه ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌تواند؛ نظارت سنیگنی برکل دستگاه‌ها داشته باشدو گزارشی از آنان ارائه کند، تصریح کرد: در حالی که این ستاد نیز در بحث نظارت ضعیف است و بعید می‌دانم؛ بتواند میزان موفقیت برنامه‌های انجام شده در این حوزه را مشخص کند، لذا باید به عنوان نهادی فرابخشی نظارت خود را تقویت کند.
