گروه جامعه: بر اساس برآورد‌های انجام شده هر ساله حدود ۵۰ میلیارد قطعه پرنده در کره زمین مهاجرت می‌کنند. سفری خسته کننده که با تغییراتی در وزن، رژیم غذایی، فیزیولوژی و رفتار پرندگان همراه است. همه مهاجرت‌ها در پرندگان از طریق پرواز صورت نمی‌گیرد. برخی از گونه‌ها مانند پنگوئن‌ها ممکن است از طریق شنا کردن و برخی با پیاده‌روی مهاجرت می‌کنند. پرندگان مهاجر هزاران کیلومتر راه دشوار را طی می‌کنند تا در فصلی معین در منطقه‌ای مشخص بوده و بتوانند زمستان یا تابستان خود را در آن منطقه با خیال راحت گذرانده و زاد و ولد کنند.ایران یکی از مقاصد کوچ این پرندگان است. پرندگانی که برخی از آن‌ها در بهار به کشور ما سفر می‌کنند و عمده آن‌ها قصد زمستان‌گذرانی در کشور ما را داشته و در فصل پاییز راهی ایران می‌شوند. اما متاسفانه کشور ما نتوانسته میزبان خوبی برای این پرندگان خسته باشد. پذیرایی از این پرندگان یا به وسیله شکارچیانی انجام شده که قوانین را زیرپا گذاشته و آن‌ها را برای سود و منفعت می‌کشند یا به دلایلی دیگر جان خود را از دست می‌دهند.
طی سال ۹۸، ۴۰ هزار قطعه از پرندگان مهاجر و در سال ۹۹ نیز حدود ۱۱ هزار قطعه پرنده از ۲۲ گونه مختلف در تالاب میانکاله جان خود را از دست داده‌اند و هر بار هم علت این مرگ و میر گسترده بوتولیسم اعلام شده است.دکتر علی‌صفر ماکنعلی رئیس سازمان دامپزشکی کشور در اولین روز‌های اسفند گفته بود: «۹۴ درصد پرندگان تلف شده چنگر، ۳.۵ درصد فلامینگو و یک درصد از سایر مرغابی‌ها بوده است. عامل اصلی مرگ و میر بالای پرندگان مهاجر در این تالاب بیوتوکسین‌های حساس به حرارت تولید شده توسط میکروارگانیسم‌های این تالاب بوده است که منجر به بیماری بوتولیسم شده است.»
انتقامجویی‌هایی محلی علت مرگ پرندگان مهاجر میانکاله
اما دکتر اسماعیل کهرم بوم‌شناس و فعال محیط زیست در اینباره نظر دیگری داشته می‌گوید: در خصوص فاجعه‌ای که در میانکاله رخ داد من هر چه گفتم که پرندگان این منطقه در اثر سم کشته شده‌اند نه بوتولیسم گوش کسی بدهکار نبود. من برای این موضوع دو دلیل علمی دارم. اول اینکه بوتولیسم توسط یک باکتری به همین نام ایجاد می‌شود که نوعی باکتری بی‌هوازی است. یعنی این باکتری در محیطی رشد می‌کند که اکسیژن وجود نداشته باشد. محل رشد بوتولیسم قوطی کنسرو است. یعنی اگر چند سال در یک قوطی را باز نکنید باکتری سمی تولید کشنده تولید می‌کند که اگر یک گرم آن را در استخر بریزید و هزار نفر در آن باشند همه آن‌ها می‌میرند.
تداوم مرگ و میر تلخ پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله
وی می‌افزاید: سوال من از افرادی که می‌گویند مرگ پرندگان مهاجر در میانکاله دراثر بوتولیسم است، چگونه این باکتری در میانکاله که تمام حوضچه‌های آن هوا دارند وجود دارد؟ در این حوضچه‌ها هزاران ماهی و جانور آبزی زندگی می‌کند که قطعا هوازی هستند بنابراین اکسیژن محلول در آب وجود دارد و باکتری‌های بی‌هوازی نمی‌توانند در این فضا رشد کنند. مساله دیگر آن است که ما ۲۵۲ تالاب در کشور داریم که تالاب‌های متنوعی هستند. ما تالاب محصور در خشکی داریم مانند تالاب پریشان، تالابی که به دریا راه دارد مانند انزلی، تالاب شور، تالاب شیرین، تالاب فصلی و تالاب دائمی داریم، اما در میان تمامی این تالاب‌ها تنها در میانکاله بوتولیسم وجود دارد چطور چنین مساله‌ای ممکن است؟
این استاد پرنده‌شناسی با تاکید براینکه مسئولان می‌خواهند مسئولیت را از خود ساقط کنند، تصریح می‌کند: در میانکاله چند محیط بان حضور دارند، اما وقتی میان محیط بان و صیاد، کشاورز، دامدار و سایر افراد محلی اختلاف پیش می‌آید فرد برای اینکه از محیط بان یا سازمان محیط زیست به دلایل مختلف انتقام بگیرد آب را مسموم می‌کند. موردی دیده شد که فرد به مدیر کل محیط زیست میانکاله آقای ابراهیمی، از محیط‌بان شکایت کرده و گفته که اگر در حوضچه و استخر سم ریختیم تعجب نکنید.وی با بیان اینکه برای برخی افراد سم وسیله انتقام است و در نتیجه سم ریختن کاری متداول است، اظهار می‌کند: در سال ۹۸ سازمان دامپزشکی عنوان کرد که نمونه‌ای از آب میانکاله را به خارج از کشور فرستاده است. من همان زمان اعلام کردم که نتیجه این نمونه‌گیری هرگز مشخص نمی‌شود و تا کنون هم مشخص نشده است. اول اینکه مگر کشور ما نمی‌تواند سم‌شناسی کند؟ به علاوه آنکه نتیجه این تحقیق چه شد بنابراین مسئولان دولتی دروغ می‌گویند تا از خود رفع مسئولیت کرده و بگویند مرگ پرندگان مهاجر در میانکاله کار طبیعت بوده است درحالیکه چنین نیست.
این پژوهشگر محیط زیست یادآور می‌شود: ۶ سال پیش انقدر سم در برکه اصلی میانکاله ریخته شد که به عمق حدود یک متر ماهی مرده روی آب آمد، تعداد این ماهی‌ها انقدر زیاد بود که نمی‌توانستند آن‌ها را از آب خارج کنند و عفونت در این برکه زیاد شد. در نهایت هلی‌کوپتر این ماهی‌ها را با تور جمع‌آوری کرد و به منطقه‌ای غیرمسکونی برد.آنطور که کهرم می‌گوید عدم محافظت مناسب از پرندگان پدیده‌ای جدید نیست آنچنانکه قبل از انقلاب اتحاد جماهیر شوروی از ما گلایه کرده و اعلام می‌کند: سالانه ۵ میلیون پرنده از کشور ما به ایران مسافرت می‌کنند، اما ۳ میلیون باز می‌گردند مگر شما چه می‌کنید؟ پاسخ آن بود که این پرنده‌ها در کشور ما کشته شده و به مصرف غذایی می‌رسند.به گفته این فعال محیط زیست اکنون که شرایط بدتر شده و ممکن است ۲ میلیون پرنده هم به موطن خود باز نگردند چرا که تور‌های هوایی برای شکار این پرندگان همه جا هستند آن هم در شرایطی که برپایی تور‌های هوایی براساس قانون ممنوع است.
چه خبر از کوچ بهاری پرندگان؟
اگرچه از ۲۰ اسفند ماه مهاجرت معکوس پرندگان مهاجر از ایران آغاز می‌شود، اما داستان مهاجرت پرندگان همچنان ادامه داشته و تعدادی از پرندگان در فصل بهار برای تابستان‌گذرانی به کشور ما کوچ می‌کنند. پرندگانی که بیم درباره سلامتی آن‌ها نیز وجود دارد.کوروس ربیعی رئیس اداره حیات وحش محیط زیست مازندران فروردین ۹۹ از کوچ بهاری ۵۰ تا ۶۰ گونه از پرندگان مهاجر تحت عنوان تابستان گذران به عرصه‌های طبیعی مازندران خبر داده و گفته بود: این پرندگان برای زادآوری با جمعیت بیش از یک میلیون بال وارد مناطق زیست محیطی مازندران می‌شوند. چلچله، حواصیل، بلبل، زنبورخواران؛ سسک، بوتیمار، گاو چرانک و پرستو دریایی راعمده پرندگان مهاجر در این فصل عنوان کرده بود.
کهرم درباره کوچ بهاری پرندگان به ایران می‌گوید: در حال حاضر و در آستانه فصل بهار غالبا پرندگانی که از صفحات شمالی یعنی روسیه به ایران کوچ کرده‌اند برای زاد و ولد به سرزمین اصلی خود باز می‌گردند؛ بنابراین این روز‌ها ما مقدار زیادی مهاجرت از داخل به خارج از کشور داریم.وی ادامه می‌دهد: اما پرندگانی که در فصل بهار در ایران زاد و والد می‌کنند یا اساسا در ایران ساکن هستند یا اینکه از شمال شرقی کشور و از سوی چین و هندوستان برای زاد و ولد وارد ایران می‌شوند تعداد این پرندگان که کوچ بهاره را به داخل ایران دارند زیاد نیست. این پرندگان به استان‌های شرقی ایران مانند خراسان شمالی، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، کرمان، سیستان و بلوچستان وارد شده و زاد و ولد می‌کنند. البته این پرندگان در کویر نمک و کویر لوت هم مشاهده شده‌اند.
این بوم‌شناس درباره گونه پرندگانی که در فصل بهار به کشور کوچ می‌کنند، توضیح می‌دهد: این پرندگان معمولا یا در خشکی یا لب آب زندگی می‌کنند. مانند پلابرها، انواع سلیم‌ها، سلیم خرچنگ‌خوار، سلیم کوهی و … این پرندگان پا‌هایی بلند داشته و لب آب می‌روند. موج آب زیر شکم این پرندگان می‌رسد و آن‌ها را خیس نمی‌کند. اما غالب پرندگان در زمستان به ایران مهاجرت کرده و در بهار جان خود را برداشته و به سرزمین‌های اصلی خود فرار می‌کنند.این کارشناس محیط زیست در پاسخ به این سوال که آیا برای حفاظت از پرندگان مهاجر در بهار نگرانی خواهیم داشت یا خیر؟ عنوان می‌کند: برای حفاظت از این پرندگان نیز همچون سایر پرندگان مهاجر نگرانی خواهیم داشت. متاسفانه ما نمی‌توانیم از پرندگان محافظت کنیم. زیرا سازمان محیط زیست می‌گوید من به اندازه کافی پرسنل ندارم و باید ۱۰ هزار نفر شکاربان و محیط‌بان داشته باشم، اما ۳ هزار نفر پرسنل دارم که نتیجه آن می‌شود شکار‌ها و انتقامجویی‌هایی که به مرگ پرندگان مهاجر منجر می‌شود. در حال حاضر قیمت یک جفت غاز ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است اگر شکارچی در ماه ۴ غاز شکار کند ماهی ۲ میلیون تومان درآمد دارد.
وی در پاسخ به این سوال که قتل عام پرندگان در تالاب میانکاله می‌تواند روی مهاجرت‌های بعدی پرندگان به کشورما تاثیربگذارد می‌گوید: بله این موضوع تاثیرگذار است به این معنا که وقتی پرنده‌ای مهاجرت می‌کند تا ۲ سال بچه‌اش را با خود می‌آورد مانند قوها، فلامینگوها، غاز‌ها و … این بچه که مثلا ۴ ماه پیش از تخم درآمده با پدر و مادر خود کوچ می‌کند حال اگر پدر و مادر این پرنده کوچک میانه راه بمیرد یا اسیر شود او راه بازگشت را نمی‌داند باید دو بار رفت و برگشت را تجربه کرده و مسیر را یاد گرفته باشد. وقتی این یادگیری نباشد یا اینکه این او را بکشند قطعا به تدریج تعداد پرندگان مهاجر ما کم و کمتر می‌شود.
