گروه فرهنگی: چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز برگزار می شود که با نام‌های جشن چهارشنبه پایان سال و شب چهارشنبه سرخ نیز شناخته می‌شود، مراسم چهارشنبه سوری در غروب شب قبل از آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود و اولین جشن از مجموعه جشن‌ها و مناسبت‌های نوروزی است. مردم در این روز برای دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهایشان مراسمی را برگزار می کنند که ریشه اش به قرن ها پیش باز می گردد.برای آشنایی با مراسمات چهارشنبه سوری در ادامه متن با ما همراه باشید.
معنای لغوی چهارشنبه سوری
عبارت «چهارشنبه سوری» از دو کلمه تشکیل شده است که یکی به معنی روزی از روزهای هفته و دومی شکلی دیگری از کلمه سرخ است.
چهارشنبه سوری چه روزی است؟
چهارشنبه سوری برخلاف اسمش از غروب آخرین سه‌شنبه اسفند هر سال آغاز می‌شود و تا پاسی از شب ادامه می‌یابد. چهارشنبه سوری سال ۱۳۹۹ مصادف با روز سه‌شنبه در تاریخ ۲۶ اسفند است.
مراسمات کهن جشن چهارشنبه سوری
جشن چهارشنبه سوری در چند سال اخیر به یک تفریح خشن تبدیل شده و هر ساله با مخاطرات، خسارات و تلخی‌های بسیاری همراه بوده است اما در قدیم این جشن دارای مراسمات زیبا و سرگرم کننده بوده است.
ظهور آتش بازی
آتش بازی در شب چهارشنبه سوری در زمان ناصرالدین شاه و به وسیله‌ی فرانسوی‌ها در ایران رواج پیدا کرد. در ابتدا فقط برای سرگرمی شاه این نمایش انجام میشد پس از آن مردم هم در این سرگرمی سهیم شدند و دستور نمایش آن در میدان توپ خانه صادر شد و مردم در آن جا به تماشای آتش بازی می‌ایستادند و کم کم به شکلی که امروزه اجرا می‌شود در آمد.
فال گوش ایستادن
در این مراسم که در آن دختران جوان نیت می‌کنند، پشت دیواری می‌ایستند و به سخن رهگذران گوش فرا می‌دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می‌گیرند.
کوزه شکنی
شکستن کوزه یکی از رسم‌های جالب و البته فراموش‌شده در چهارشنبه سوری است که پس از پریدن از روی آتش، کوزه را می‌شکنند. ظاهرا این اعتقاد وجود دارد که با شکستن کوزه، بدشانسی و بدبختی اهالی خانه از بین می‌رود. با این حال، شکستن کوزه با تفاوت‌هایی همراه است؛ به این ترتیب که مثلا در تهران چند سکه در کوزه می‌اندازند و آن را از روی پشت بام به کوچه پرت می‌کنند. تا آن زمان که یک نقاره‌خانه در میدان ارگ تهران وجود داشت، برخی افراد به آنجا می‌رفتند و کوزه‌‌ای نو را از بالای سر در نقاره‌خانه به پایین می‌انداختند تا قضا و بلا از خود و خانواده‌شان دور شود.
قاشق زنی
در مراسم قاشق‌زنی، دختران و پسران جوان روی سرشان چادری می‌کشند تا شناخته نشوند و بعد در خانه هفت همسایه را می‌زنند و با قاشق به کاسه‌های در دست‌شان می‌زنند، صاحب‌خانه با شنیدن صدای قاشق‌زنی، به در خانه می‌رود و کاسه‌های آن‌ها را با آجیل، شکلات، شیرینی، نقل یا پول پر می‌کند. طبق این سنت کسانی که از صاحب‌خانه‌ها چیزی بگیرند، حاجت‌روا می‌شوند.
شال اندازی
آیین شال‌اندازی نیز از رسم‌های فراموش‌شده به شمار می‌رود؛ هرچند که هنوز هم در برخی نقاط ایران نظیر همدان و زنجان همچنان حفظ شده است. برگزاری این رسم به این شکل است که جوانان با گره‌زدن چندین دستمال حریر و ابریشمی به یکدیگر، طناب رنگی بلندی درست می‌کردند و بعد یک سر این طناب پارچه‌ای را از روزنه دودکش به داخل منزل همسایه‌ها می‌انداختند و با چند سرفه بلند حضورشان را به صاحب‌خانه اعلام می‌کردند. صاحب‌خانه با دیدن این طناب رنگی، چیزهایی را که به‌عنوان هدیه چهارشنبه سوری از قبل آماده کرده بود، در گوشه شال می‌ریزد و آن را گره می‌زند و با یک تکان ملایم به صاحب شال می‌گوید که شال را بالا بکشد. این هدیه حکم فال را نیز برای صاحب شال داشت؛ به این معنا که نان نشانه نعمت، شیرینی به‌منزله شادی و شیرین‌کامی، انار اشاره‌ای به برکت و تعداد زیاد فرزندان بود. علاوه بر این، گرفتن فندق و بادام را به استقامت در برابر مشکلات، گردو را نشانه طول عمر، سکه نقره را نماد سپیدبختی یا نیت خواستگاری، کشمش را نمادی از پربارانی سال نو و… تعبیر می‌کردند.
بالن آرزوها
یکی از رسم‌هایی که اخیرا جای خود را در مراسم چهارشنبه سوری باز کرده است، فرستادن بالن آرزوها به آسمان است که ریشه در فرهنگ ما ندارد. افراد با روشن‌کردن این بالن‌ها و فرستادن آن به آسمان، آرزو می‌کنند.
بوته افروزی
هر خانواده روی پشت‌بام یا فضای باز خانه خود، کپه‌های خاروخاشاک را در پنج یا هفت کپه آماده می‌کرد و با تاریک شدن هوا که همگی دور هم جمع می‌شدند، این کپه‌ها را آتش می‌زدند و از روی آن می‌پریدند. جالب است بدانید پریدن از روی آتش که تقریبا همه جای ایران متداول است، تعبیرش داستان اساطیری سیاوش است که از آتش گذر می‌کند و به خاطر پاک بودنش، سالم می‌ماند. در واقع این اعتقاد وجود داشته که با گذر از آتش، بیماری‌ها از فرد دور می‌شود. از این جهت، هنگام پریدن از روی آتش می‌خواندند: «زردی من از تو، سرخی تو از من» امّا ماجرا به همین پریدن ختم نمی‌شود. بوته‌های سوخته و خاکستر شده را کسی با خاک‌اندازی جمع می‌کند و سر چهارراه می‌ریزد. فردی که خاکستر را برده، وقتی برمی‌گردد، در خانه را محکم می‌کوبد و این مکالمه بین او و افراد داخل خانه شکل می‌گیرد:
_ که هستی؟
_ منم
_ از کجا آمده‌ای؟
_ عروسی
_ چه آورده‌ای؟
_تندرستی
در را برایش باز می‌کنند تا تندرستی را برای یک سال پیش رو، به درون خانه بیاورد.
شاهنامه‌خوانی
شاهنامه خوانی و قصه گویی به دور آتش نیز از جمله دیگر رسومی است که در شب چهارشنبه سوری معمولا توسط بزرگان خانواده انجام میشد. در این میان نیز افرادی که دستی در هنر موسیقی دارند، معمولا با سازهای خود اقدام به هنرنمایی کرده و اشعاری نیز در وصف سال جدید و آمدن بهار نیز سروده و خوانده می شود. این مورد که در جشن های دیگری نیز همچون آیین شب یلدا انجام می پذیرد، معمولا جزئی جدایی ناپذیر از مراسم‌های باستانی ایران زمین است.
آجیل
رسمی که از قدیم در ایران متداول است ، تهیه و خوردن آجیل چهارشنبه سوری است . این آجیل شور و شیرین ، مانند آجیل مشگل گشاست؛ یعنی علاوه بر مواد اصلی بو داده ی شور و شیرین، مانند آجیل، برگه هلو و زردآلو ، قیسی ، کشمش سبز ، مویز ، باسلـُق ، پسته و بادام ، فندق بو نداده ، نقل ، شکر ، پنیر ، و مغز گردو هم اضافه می کنند. تهیه این آجیل را برای استجابت یک مراد نذر می کنند . خوردن این آجیل در شب چهارشنبه سوری، به اعتقاد مردم باعث شگون و خوش یمنی است.
آش
خانواده هایی که بیمار یا حاجتی داشتند برای برآمدن حاجت و بهبود یافتن بیمارشان نذر می کردند و در شب چهارشنبه آخر سال «آش ابودردا» یا «آش بیمار» می پختند و آن را اندکی به بیمار می خوراندند و بقیه را هم در میان فقرا پخش می کردند.
