شادی ابراهیمی
شستن تن و مو و پوشیدن جامه ی نو و خوردن خوراک خوب از آیین های نوروزی برای تمام مردم فلات ایران و قفقاز و آسیای میانه بوده است. در ایران و افغانستان نورورز آغاز سال نو است اما در سرزمین های قففاز و آسیای میانه که سال میلادی دارند نوروز جشن گرفته می شود اما شروع سال محسوب نمی شود.
کشورهایی که آیین نوروز در آنها رایج است عبارتند از: ایران، افغانستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان، هند، چین، پاکستان و ترکیه.
زمان پیدایش این جشن به درستی مشخص نیست. شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری جمشید و کیومرث را پایه گذار نوروز می دانند و این روز را روز پیروزی جمشید بر دیوان، روز عروج کیخسرو، روز به تخت نشستن جمشید و مرتبط با سیاوش روایت شده است.
در دوره هخامنشیان به خاطر تفاوت گاهشماری نوروز اول برج حمل بوده و زمان آن از ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت متغیر بوده است. در کتیبه های هخامنشی اشاره مستقیم به نوروز نشده اما محققان شواهد و نقوش برجسته تخت جمشید را مرتبط با نوروز می دانند. اما در دوران ساسانی نورورز و مهرگان از مهمترین جشن های فصلی بوده اند،اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی. پس از اسلام نیز این جشن از معدود جشن های ایرانی است که باقی مانده و آیین های بومی درموردش اجرا شده است.
در متن به تصویب رسیده سازمان ملل در ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ نورورز به پیشنهاد ازبکستان به عنوان جشنی ۳۰۰۰ ساله با ریشه ایرانی ثبت جهانی شد.
از میان آیین های نورورزی مرسوم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱٫خانه تکانی وتهیه لباس و لوازم خانه نو.
۲٫افروختن آتش: مانند چهارشنبه سوری و در کردستان و همچنین زرتشتیان یزد در بامداد نوروز آتش می افروزند.
۳٫سفره های نوروزی چون سفره هف سین،هفت شین،هفت میم،هفت میوه و ..
۴٫غذاهای نورورزی: هر منطقه غذای خاصی را برای نوروز دارد که در مناطق مختلف، سبزی پول و ماهی، سمنو،نان نخودچی، نورورزبامه و اویقی آشار برای نورورز می پزند.
۵٫دید و بازدید از آشنایان و خانواده.
۶٫مسابقات ورزشی: در مناطق مختلف مسابقات ورزشی و رقابت های گوناگون در این جشن برگزار می شده است.برای نمونه در ترکمنستان سوارکاری و کشتی و یا جنگ خروس و شاخ زنی قوچ رواج داشته است.
۷٫رفتن به طبیعت و چیدن گل ها و ریاحین بهاری و تزیین شهر و منزل با آنها.
۸٫نورورزخوانی: گونه ای از آوازخوانی است که هنوز در مازندران و گیلان رواج دارد و دوره گردان به مناطق مختلف رفته و در مدح بهار شهر می خوانند.
۹٫ هدیه و یا عیدی که در قرن اخیر رایج شده است.
خوان نوروزی
یکی از موارد بحث برانگیز نوروز خوان نوروزی است که امروزه بیشتر به شکل سفره هفت سین متداول است. بر خوان نورورزی هفت عنصر به نمایندگی از هفت امشاسپندان دین زرتشتی قرار می گرفته است، چرا که هریک از امشاسپندان نماینده چیزی بوده اند و گردآمدن نمادهای آن ها موجب برکت در سال جدید می شده است. فلز نماینده شهریور، آب نماینده خرداد و گیاه نماینده مرداد، شیر و یا تخم مرغ نماینده بهمن، شمع یا فانوس نماینده اردیبهشت، خوردنی ها و یا حتی سبزکردن سبزه می تواند نماینده اسفند و دعا و نیایاش و کتاب مقدس نماینده ی خود اهورامزدا باشد. اما این برشماری تنها از نظر دینی است و در مناطق مختلف رسوم در آن وارد شده و تنها عدد هفت است که در میان آنها مشترک است.
در ایران و آذربایجان و بخش هایی از افغانستان در چند قرن اخیر سفره ی هفت سین مرسوم شده و تعاریف متفاوتی برای هر یک از اجزای سفره بیان می شود. در کابل و شهرهای شمالی افغانستان سفره هفت میوه دارند و هفت نوع میوه و و یا میوه خشک و آجیل را بر سفره می نهند.در بعضی از نقاط فارس سفره هفت میم رایج است و دسته ای از زرتشتیان سفره هفت شین می چینند.
قسمت مهم و مشترک عدد هفت است و اجزای سفره بسته به رسوم و آیین های مناطق مختلف متغیر است.
