قلم از همدان؛ همدان از استان‌های مطرح در بخش کشاورزی محسوب می‌شود و تولید سالانه رقمی حدود ۴.۵ میلیون تن محصول کشاورزی در شهرستان‌های این استان گویای آن است که در تولید برخی محصولات حرف برای گفتن دارد اما آنچه مهم است اینکه در این مسیر صنایع تبدیلی میتواند، شاهراهی برای ورود محصولات باغی و زراعی به چرخه صادرات باشد.
استان همدان جایگاه نخست کشور در تولید سیب‌زمینی را دارد؛ ظرفیتی مهم که با ایجاد صنایع تبدیلی میتواند به فرصتی بزرگ برای اشتغال‌زایی و تولید ثروت تبدیل شود. استان تاریخی همدان با برخورداری از دشت‌های پهناور و آبوهوای مطبوع از دیرباز مهد پرورش محصولات کشاورزی و باغی متعددی بوده است.
محصولاتی همچون سیر، انگور و گردو شهرت جهانی داشته و دسترنج بهره‌برداران همدانی در بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود. سیب‌زمینی نیز از برندهای ویژه استان همدان است؛ محصولی مهم که نقش تعیین‌کننده‌ای در امنیت غذایی دارد.
ایران جایگاه سیزدهم تولید این محصول در جهان و همدان جایگاه نخست را در ایران دارد و بیشترین مقدار محصول نیز در شهرستان بهار برداشت می‌شود. هرچند یک‌پنجم سیب‌زمینی کشور در همدان تولید می‌شود و سال‌ها از کشت این محصول در استان می‌گذرد، اما هنوز صنایع تبدیلی آن‌چنان‌که بایدوشاید، در همدان وجود ندارد و بیشتر محصول تولیدی به مصرف تازهخوری رسیده و یا از همدان خارج می‌شود.
زمستان سال گذشته بود که معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان دراین‌باره مطرح کرد: امسال ۹۲۰ هزار تُن سیب‌زمینی از ۲۱ هزار هکتار مزرعه استان برداشت شده که ۴۲۰ هزار تُن آن از نوع تابستانه بوده است.
محمدشهرام پرورش خاطرنشان کرد: ۵۰۰ هزار تُن از این محصول نیز در انبارها ذخیره شده و همدان، قطب تولید سیب‌زمینی در کشور به‌شمار می‌رود.
طبق گفته منصور رضوانی جلال؛ رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان کشاورزان همدانی برای پیدا کردن زمین‌های بکر و کاشت صیفی‌جات به‌ویژه سیب‌زمینی به‌صورت فرا منطقه‌ای وارد عمل شده‌اند و محصولات متنوعی را کشت می‌کنند اما عمده محصولات را سیب‌زمینی تشکیل می‌دهد و سایر محصولات به‌صورت پراکنده و محدود در دیگر نقاط کشور از سوی کشاورزان استان همدان کشت می‌شود.
به‌هرحال با تمام اتفاقاتی که در شهرستان‌های استان همدان ازجمله بهار و استان‌های هم‌جوار توسط کشاورزان همدانی رقم می‌خورد استان همدان با تولید سالانه ۹۸۰ هزار تن سیب‌زمینی، رتبه نخست کشوری در زمینه تولید سیب‌زمینی را دارا است.
اما به‌راستی، سهم استان همدان از بازارهای صادراتی این محصول، درآمدزایی، اشتغال‌زایی و البته ثروت‌آفرینی چه میزان است؟ در این مسیر چه مانع‌هایی وجود دارد که بایستی در مسیر برداشتن آنها قدم برداشت؟
در این راستا برآن شدیم تا گفت‌و‌گویی با حسن محمدی؛ مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان و احمد مرادی؛ مدیرعامل مجموعه کشاورزی مرادی‌دایم و عضو شرکت تعاونی کشاورزی سیب‌زمینی‌کاران بهار ترتیب دهیم تا در کنار بررسی وضعیت بسته‌بندی و فرآوری، نقش این روند و زنجیره را بر میزان فروش و صادرات محصول سیب‌زمینی بررسی نماییم که در ادامه متن این صحبت‌ها را با می‌خوانید:
از لزوم توجه به مارکتینگ تا نقش پررنگ همکاری‌های بانکی
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان در گفت‌و‌گو با خبرنگار سرویس کشاورزی ما به وضعیت کشت و نگهداری سیب‌زمینی در استان همدان اشاره کرد و گفت: سیب‌زمینی یکی از محصولاتی است که نه‌تنها در استان همدان به میزان قابل توجهی کشت می‌شود بلکه بارانداز سیب‌زمینی نیز محسوب می‌شود، بدین‌سان نیاز است تا برنامه‌ریزی‌ها برای ورود این محصول به چرخه فرآوری مدنظر قرار گیرد.
حسن محمدی ادامه داد: با این تفاسیر، اولویت نخست در بحث صنایع تبدیلی در استان همدان مربوط به فرآوری سیب‌زمینی است.
وی با بیان اینکه استان همدان در زمینه تولید سیب‌زمینی، یکی از استان‌های پیشرو بوده و بایستی بتوانیم در این مسیر در موضوع‌های مختلف ورود مناسب داشته باشیم، افزود: بدین ترتیب، بایستی ذخیره‌سازی و فرآوری سیب‌زمینی را در دستور کار داشته باشیم تا در کنار کاهش ضایعات این محصول بتوانیم بازارهای صادراتی را نیز در دست بگیریم.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان در این زمینه به اقداماتی در راستای سورت و بسته‌بندی سیب‌زمینی نیز اشاره کرد و گفت: در کنار ورود به عرصه فرآوری سیب‌زمینی، درجه‌بندی و بسته‌بندی محصول سیب‌زمینی نیز در فروش مناسب محصول در داخل کشور مؤثر است همچنین این روند، میتواند زمینه را برای صادرات مناسب آن نیز مهیّا سازد.
محمدی در این زمینه خاطرنشان کرد: در حال حاضر، بالغ بر پنج فقره واحد در این زمینه با ظرفیت ۷۵ هزار تن ایجاده شده است.
وی با بیان اینکه ۶۰ سردخانه فعال در استان وجود دارد که ساخت آنها مقدار ضایعات محصول سیب‌زمینی را از ۳۰ به کمتر از پنج درصد کل تولید کاهش داده و هیچ مقداری از این محصول معدوم نمی‌شود، یادآور شد: تعداد ۶۳ واحد سردخانه با ظرفیت ۲۲۰ هزار تُن محصول نیز در دست ساخت است و قصد داریم تا در کنار ۶۰ سردخانه موجود و ۶۳ واحد در حال ساخت، واحدهای سُرد مدرن نیز ساخته شود.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه در مسیر سورت و بسته‌بندی سیب‌زمینی نیز چهار واحد با ظرفیت ۷۵ هزار تُن در استان وجود دارد، اما بسته‌بندی این محصول بیشتر به روش سنتی انجام می‌شود، به نقش مهم بسته‌بندی مناسب در میزان فروش و صادرات محصولات باغی و کشاورزی اشاره کرد و افزود: ساخت هر واحد فرآوری سیب‌زمینی با ظرفیت تولید ۳۰ هزار تُن در سال برای تهیه پودر، پوره، چیپس، نشاسته و خلال بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه دارد.
محمدی با بیان این موضوع، خواستار حمایت‌های بانکی از سرمایه‌گذاران این عرصه و لزوم توجه به معافیت از عوارض گمرکی برای خرید دستگاه‌های مورد نیاز و بهبود روند تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی برای ایجاد واحد صنعتی شد.
وی در ادامه صحبت‌های خود به موضوع مارکتینگ توجه نمود و افزود: فعالان در حوزه صنایع تبدیلی بایستی به مسائل جدید آگاه باشند و محصول جدیدی را در هر دوره از فعالیت خود تولید کنند یعنی به نوعی نباید به تولیدهای قبلی اصرار ورزید و با تکیه بر آنها پیش رفت.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان در بخش پایانی این گفت‌و‌گو با بیان این موضوع تصریح کرد: با مجهز شدن به علم جدید می‌توان شاهد مجهز شدن واحدها به پویایی و استفاده از شیوه‌های جدید بازاریابی و در نتیجه ماندگاری در بازار شد، از سویی نیاز است تا حمایت‌ها و همکاری‌های سیستم بانکی را نیز با این واحدها شاهد باشیم.
سورت و بسته‌بندی سیب‌زمینی و عرصه‌های صادراتی
در ادامه، مدیرعامل مجموعه کشاورزی مرادی‌دایم در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما با بیان اینکه در حال حاضر، وضعیت صادرات سیب‌زمینی همدان خیلی کاهشی است، اظهار کرد: هم‌اکنون، بخش اعظم سیب‌زمینی همدان به سمت کشوری چون افغانستان می‌رود.
احمد مرادی در پاسخ به اینکه آیا این کاهش میزان صادرات به سبب تغییر کیفیت محصول بوده یا کاهش تقاضا در کشورهای دیگر به این موضوع دامن زده است؟ مطرح کرد: سیب‌زمینی همدان (چه محصولاتی که در داخل استان کشت می‌شوند، چه سیب‌زمینی‌هایی که توسط کشاورزان همدانی در دیگر استان‌های کشور کشت می‌شوند) از کیفیت لازم برخوردارند و کیفیت محصول سیب‌زمینی‌مان روند نزولی نداشته است، اما این روزها شاهد کاهش تقاضا برای خرید سیب‌زمینی از کشورمان هستیم.
وی ادامه داد: کیفیت خوبی برای محصول سیب‌زمینی‌مان شاهد هستیم و ورود به عرصه بسته‌بندی سیب‌زمینی نیز کمک شایانی به صادرات آن کرده است اما ازآنجاکه کشورهای دیگر به‌ویژه کشور عراق قدم در مسیر تولید سیب‌زمینی گذاشته است، بدین‌سان صادرات این محصول به کشور عراق را از دست داده‌ایم.
عضو شرکت تعاونی کشاورزی سیب‌زمینی‌کاران بهار در ادامه صحبت‌های خود با تصریح بر این موضوع تشریح کرد: کشور عراق یا سیب‌زمینی‌ها را از کشاورزان به قیمت سر مزرعه خریداری می‌کند و یا به لحاظ سیاسی از خرید سیب‌زمینی‌های کشور ما خودداری می‌کند؛ همچنین، به سبب اینکه داده‌های کشت و تولید سیب‌زمینی‌مان را به آنها داده‌ایم، خود این کشور هم‌اکنون به تولیدکننده سیب‌زمینی تبدیل شده است.
مرادی در زمینه ارقام سیب‌زمینی صادر شده به دیگر کشورها از همدان نیز عنوان کرد: امسال، رقمی که روسیه و آذربایجان برای خرید سیب‌زمینی مدنظر داشتند، سیب‌زمینی‌های بسته‌بندی شده و بیضی‌شکل بود، یعنی سیب‌زمینی‌هایی که داخل ظرف قرار گرفته بودند و با توجه به درخواست کشور عراق، سیب‌زمینی‌های گرد که قابلیت پخته شدن و مناسب غذاهایی با این سبک هستند، به این کشور صادر شد.
وی در بخش پایانی این گفت‌و‌گو به نقش مهم و تأثیرگذار سورت و بسته‌بندی محصول سیب‌زمینی برای ورود به عرصه‌های صادراتی اشاره کرد و افزود: استان همدان دارای کشاورزان باتجربه‌ای در عرصه تولید سیب‌زمینی است که در استان‌های مختلف کشور اقدام به کشت این محصول می‌کنند و سیب‌زمینی‌ها در نهایت در استان همدان وارد چرخه بسته‌بندی و درجه‌بندی می‌شود که این روند، موجب شده است تا بتوانیم در بازارهای صادراتی ورود مناسبی داشته باشیم هرچند که در سال جاری شاهد کاهش تقاضا از سوی برخی کشورها نسبت به ورود سیب‌زمینی بوده‌ایم.
استان همدان قطب تولید و بارانداز محصول سیب‌زمینی در کشورمان است که با تولید بالا در این عرصه میتواند در زمینه صادرات و اشتغال‌زایی نیز قدم‌های بلندی بردارد اما در این عرصه به‌راستی، فرآوری و بسته‌بندی راه ورود سیب‌زمینی همدان به بازارهای صادراتی خواهد بود.
از سویی، طبق سند راهبردی و عملیاتی سه‌ساله استان همدان، فرآوری و بسته‌بندی سیب‌زمینی و نوسازی و بازسازی انبارهای نگهداری این محصول جز اقدامات اولویت‌دار و محرک توسعه بخش صنعت و معدن مطرح‌شده چراکه حدود ۲۰ درصد سیب‌زمینی کشور تنها دریکی از شهرستان‌های همدان؛ شهرستان بهار کشت می‌شود.
استان همدان قطب تولید سیب‌زمینی کشور و بارانداز سیب‌زمینی است اما همواره شاهد تازهخوری، وجود ضایعات، گلایه‌مندی سیب‌زمینی‌کاران و خروج سیب‌زمینی از استان و ورود آنها به واحدهای فرآوری و صنایع تبدیلی در استان‌های دیگر هستیم که البته دراین‌بین شاهد سود دلالان و واسطه‌ها و البته دیگر استان‌ها بوده‌ایم که با خرید سیب‌زمینی‌های همدان باقیمتی ارزان و واردکردن آن به عرصه فرآوری، خیلی پیش‌تر از همدان گام‌های لازم در این زمینه را برداشته‌اند.
با همه این تفاسیر زمان آن رسیده تا بدانیم که علت معدوم‌سازی محصولات کشاورزی در لب مرزها، بی‌توجهی به استانداردهای صادراتی و عدم شناسایی مناسب بازار هدف است که حال با شیوع ویروس کرونا و تأکید بر رعایت پروتکل‌های بهداشتی زمان آن رسیده تا به بحث درجه‌بندی و بسته‌بندی محصولات کشاورزی توجه بیشتری شود.
دراین‌بین، استانی چون همدان که قطب تولیدکننده سیب‌زمینی است میتواند پیشگام در این عرصه و البته ورود به حوزه فرآوری و صنایع تبدیلی مربوط به این محصول باشد تا به همراه این روند، نه‌تنها مانع از خالی ماندن دستان سیب‌زمینی‌کاران بومی و ایجاد اشتغال در این حوزه شده بلکه صادرات و رونق اقتصادی را نیز برای استان همدان موجب شود.
بدین‌سان، امید است تا در سال جاری که آمیخته به شعار «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی ها» شاهد همکاری‌های بیشتر سیستم بانکی جهت ارائه تسهیلات و حمایت از واحدهای صنایع تبدیلی و تکمیلی این محصول باشیم و مسئولین مربوطه نیز با برنامه‌ریزی‌های مناسب بتوانند قدم‌های بلندی در عرصه جذب سرمایه‌گذاران برای این محصول بردارند.
