، طبق این آمارها شاید اگر کرونا نبود ، دریا و رودخانه در مازندران سال گذشته در رقابت مرگ آفرینی برای شهروندان سهل انگار و بی احتیاط شانه به شانه هم حرکت می کردند و این احتمال قوی وجود داشت رودخانه ها گوی سبقت را از دریا بربایند.
واقعیت این است که از سال ۹۲ و زمانی که طرح دریا در مازندران به صورت متشکل و متمرکز با هدایت استانداری و دخیل بودن دستگاه های مختلف از نیروی انتظامی گرفته تا هلال احمر ، هیات نجات غریق ، اورژانس دانشگاه علوم پزشکی و برخی از دستگاه های فرهنگی به اجرا درآمد ، آمار مرگ ناشی از غرق شدگی در آب های ساحلی دریا به حدود یک چهارم کاهش یافت و از بیشتر از ۲۰۰ نفر در سال ۹۱ به ۵۵ نفر در سال ۹۹ رسید.
وضعیت ، اما در رودخانه های مازندران بر عکس و آمار مرگ و میر افزایشی بود. اگر چه تهیه آمار از سال ۹۲ برای این مورد در دسترس نبود ، ولی طبق گزارش های موجود ، آمار مرگ به خاطر شنا در رودخانه یا سقوط به داخل آن بر اثر سهل انگاری از ۱۲نفر در سال ۹۵ به ۳۳ نفر در سال ۹۸ رسید که افزایش حدود ۳۰۰ درصدی را نشان می دهد . البته سال ۹۹ را باید یک استثناء به حساب آورد چون در این سال به خاطر شیوع کرونا ، رودخانه های مازندران دوران نسبتا آرامی را پشت سر گذاشتند و آمار جان باختگان در این منابع آبی هفت نفر کمتر شد و به ۲۷ نفر رسید ، ولی واقعیت این است که این میزان کاهش را نباید به حساب آرام یا امن شدن رودخانه ها گذاشت.
بر اساس آمار پزشکی قانونی مازندران ، طی سال های ۹۵ تا ۹۹ در مجموع ۵۴۰ نفر در منابع آبی مختلف از جمله سواحل دریا خزر ، رودخانه ها ، استخر شنا ، آببندان ها و کانال های آبی جانشان را از دست دادند که ۱۰۱ نفر برابر با حدود ۲۰ درصدشان قربانیان رودخانه ها بودند. این در حالی است که در این مدت ۱۰ نفر در استخر شنا ، ۱۱ نفر پشت سدها ، ۱۶ نفر در آببندان های کشاورزی و ۱۱ نفر در کانال ها آبی جان باختند.
سبقت چراغ خاموش
توجه همگانی به غرق شدن در آب های ساحلی دریای مازندران طی سال های گذشته سبب شده است تا کمتر به آمار قربانیان رودخانه ها و دیگر منابع آبی استان توجه شود. مثلا بر اساس آمار پزشکی قانونی مازندران سال ۱۳۹۵ از ۱۳۵ نفری که در منابع آبی استان جان باختند ، ۱۰۵ نفر در آب های ساحلی دریای خزر و ۱۲ نفر در رودخانه ها غرق شدند. سال ۱۳۹۶ آمار مرگ ناشی از غرق شدگی در دریا به ۸۰ نفر کاهش یافت در حالی که آمار جان باختگان در رودخانه ها به ۱۵ نفر رسید.
جان باختگان دریا در سال ۱۳۹۷ به ۷۶ نفر کاهش یافت در حالی که قربانیان رودخانه به ۱۶ نفر رسید. در سال ۱۳۹۸ آمار قربانیان دریا به ۶۲ نفر رسید در حالی که در همان سال ۳۳ نفر در رودخانه ها جان باختند.
آمار غرق شدگان سال گذشته در مازندران هم در مجموع ۹۹ نفر بود که از این تعداد مرگ ۵۵ نفر در آب های ساحلی دریا رقم خورد و ۲۷ نفر هم بر اثر غرق شدن در رودخانه جانشان را از دست دادند.
طبق گزارش آب منطقه ای مازندران ، ۱۲۰ رشته رودخانه ، ۱۰ سد ، ۸۰۰ قطعه آب بندان و ۵۰۰ کیلومتر کانال مدرن آب در این استان وجود دارد که در کنار دریا برای شنا هم مورد استفاده قرار می گیرند.
اگر چه برای استفاده از این اماکن بجز رودخانه ها که غیرقابل کنترل هستند ، محدودیت هایی وجود دارد و همه ساله هشدار عمومی از سوی دستگاه های متولی از جمله آب منطقه ای و آتش نشانی صادر می شود ، ولی وضعیت بر خلاف سواحل دریا که طرح سالمسازی دریا در آنجا اجرا می شود ، سال به سال رو به وخامت می رود.
تله مرگ
دلایل جاری شدن مرگ خزنده در رودخانه های مازندران متعدد است ، ولی در راس آن بی توجهی به هشدارها و ناآگاهی از وضعیت متفاوت آب رودخانه با سایر منابع آبی قرار دارد.
بسیاری از افرادی که در رودخانه ها جان می بازند ، تصور می کنند که این منبع آبی که در بعضی نقاطش استخرمانندی تشکیل می شود و بر خلاف دریا که مواج نیست ، برای شنا کردن از امنیت بیشتری نسبت به دریا یا سد برخوردار است در حالی که اینگونه نیست و شرایط از رودخانه ای به رودخانه دیگر فرق دارد.
شاید آرام بودن ظاهر آب یا تصور نادرست مبنی بر کم عمق بودن آب رودخانه ، حس کاذب امنیت در فرد ایجاد کند ، ولی تنها نگاه کردن به آمار رو به افزایش تلفات غرق شدگان نشان می دهد که خطر رودخانه ها سال به سال در حال افزایش است و تنها راهکار برای جلوگیری از خطر ، اتخاذ تدابیر احتیاطی و خودداری از شنا در این منبع آبی ناشناخته است که هر سال وضعیت شناگاه های غیررسمی آن به خاطر فرسایش سیل و سیلاب تغییر می کند.
کارشناسان معتقدند ؛ آرام بودن ظاهر آب یا کم عمق بودن ظاهری هرگز به معنی بی خطر بودن آب رودخانه برای شنا کردن نیست ، ضمن این که اصول شنا در رودخانه با شنا در دریاچه ، استخر، مرداب یا دریا کاملا متفاوت است و حتی شنا کردن در رودخانه های مناطق کوهستانی با دشت تفاوتی از زمین تا آسمان را نشان می دهد.
موضوع دیگری که کارشناسان مطرح می کنند ؛ دمای پایین آب رودخانه ها نسبت به سایر مخازن آبی از جمله دریا است که سبب وارد شدن شوک دمایی به بدن و خطرات ناشی از آن می شود. به عبارتی آب رودخانه همواره از آب دریا یا استخر بسیار سردتر است. دمای پایین آب رودخانه ها خطر بسیار جدی است که کمتر به آن توجه می شود. آب سرد خیلی سریع دمای بدن انسان را پایین می آورد و با ایجاد شوک ، شناگر را دچار استرس شدید کرده و عاملی برای غرق شدن می شود و یا حتی کاهش سریع دمای هوای بدن ناشی از سردی آب رودخانه در فصول غیر شنا می تواند منجر به سنکوب و مرگ به محض ورود به آب شود.
البته از انصاف به دور است اگر تنها شنا کردن را علت جان باختن قربانیان در رودخانه های مازندران بدانیم . یکی از رفتارهای مرگ آفرینی که در چند سال اخیر رودخانه های مازندران را به قتلگاه بسیاری تبدیل کرده است ، ولع سلفی گرفتن در کناره رودخانه ها به عنوان خطرناک ترین بخش این منابع آبی برای یادگاری یا خودنمایی است. قسمت زیرین کناره های رودخانه همواره به خاطر برخورد جریان مداوم آب بویژه در فصل پاییز و زمستان فرسایش می یابد در حالی که قسمت رویی کناره ها اغلب دست نخورده می ماند و به خاطر رطوبت بالا پر از علف و گل و گیاه می شود و به مثابه تله مرگ چنان زیبایی فریبنده ای را به چشم رهگذران سرمه می کشد که کمتر فرد بی اطلاعی حاضر به چشم پوشی از این زیبایی ها می شود.
اگر استثناهایی را که با سر خوردن از روی سنگ به داخل رودخانه ها پرتاب شده و جان می بازند نادیده بگیریم ، بخش زیادی از جان باختگان رودخانه ها را افرادی تشکیل می دهند که بی توجه به خطرناک بودن راه رفتن ، اطراق کردن و یا ایستادن حتی برای لحظه ای در کناره های رودخانه ها ، این عمل را انجام می دهند و یک عمر برای بازماندگانشان غم و اندوه بر جای می گذارند.
آتش‌نشانان به جای ناجیان غریق
رودخانه ها در هیچ منظومه اداری و غیر اداری به عنوان شناگاه شناخته نمی شوند. تعداد زیادی این منابع آبی در مازندران که طولشان به هزاران کیلومتر می رسد سبب می شود تا عملا هیچ برنامه ای برای ایجاد امنیت در آنها جهت شنا متصور نباشد و به همین خاطر هم امدادرسانی به افراد دچار حادثه در این مکان ها اصولا به گذشت چند ساعت پس از مرگ موکول می شود چون در اینجا تنها آتش نشانان حرفه ای قادر به انجام وظیفه و بیرون کشیدن جسد هستند و از ناجیان غریق و یا کمک های دیگر که موثر باشد نه تنها خبری نیست ، بلکه امکان پذیر هم نمی باشد.
رئیس سازمان آـش نشانی و خدمنات ایمنی شهرداری ساری با تایید این که متولی اصلی حادثه دیدگان در رودخانه اعم از شناگران یا دیگران آتش نشانان حرفه ای هستند ، به خبرنگار گفت : متاسفانه سهل انگاری و بی توجهی عامل اصلی غرق شدگی در رودخانه های استان است.
علی دومیرکلایی افزود : بخشی از ماموریت های امداد و نجات آتش نشانی تیم های غواصی این سازمان هستند که به مناطق مختلف منابع آبی از جمله رودخانه تجن ،کانال های آب در مناطق گوهر باران ، آببندان های کشاورزی و پشت سد شهید رجایی انجام می شود.
وی با اظهار این که بررسی ها از دلایل غرق شدگی در رودخانه ها حاکی از سهل انگاری ، بی احتیاطی و عدم شناخت از وضعیت رودخانه ها است ، توضیح داد: البته بیشتر مغروقین در رودخانه ها کودکان و بعضا افراد جوان هستند .
این مسئول با بیان این که جوانان به دلیل شور و هیجان شنا کردن بی احتیاطی می کنند و خانواده ها نیز به رغم آگاهی از خطر سقوط و غرق شدن برای به جا آوردن خواسته های کودکان به درون رودخانه های به ظاهر آرام می روند، تصریح کرد : از آن جایی که هنوز تابلو های هشدار دهنده در بیشتر مناطق رودخانه ها نصب نیست و دسترسی در طول رودخانه ها و کانال ها به دلیل نبود حفاظ وجود دارد، خطرات دوچندان می شود.
دومیرکلایی به جریان چرخشی زیر سطحی آب ، ناهمواری و کنده کاری ناشی از برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه های مازندران به عنوان تهدید بالقوه برای شنا در این منابع آبی یاد کرد و گفت: باید بپذیریم که همچنان برداشت های غیر مجاز شن وماسه از بستر رودخانه ها وجود داشته و دارد و این موضوع عاملی برای تشدید شرایط خطرناک جریان آب و مشکلات می شود که یکی از موارد را می توان فریب شهروندان نسبت به بستری صاف رودخانه ها عنوان کرد.
مرگ در تنهایی
رئیس سازمان آنش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری ساری زمان طلایی برای نجات یک غرق شده را پنج دقیقه عنوان کرد و گفت : به همین دلیل توصیه می شود هرگز افراد برای تفریح و یا شنا در هر منبع آبی چه دریا ، رودخانه ، آببندان و کانال ها به تنهایی اقدام نکنند چرا که رسیدن به این زمان برای نجات از سوی امدادگران رسمی اصلا غیر ممکن است.
وی با تایید این نکته که یکی از جذابیت‌های فصل تابستان، شناکردن و آب تنی کردن است و آن هم زیر آبی رفتن و شیرجه زدن که بسیار لذت‌بخش و مفرح است ، افزود : متاسفانه رودخانه ها اصلا جای مناسبی برای شنا و تن به آب زدن نیستند چه این که برخی حتی با شیرجه زدن وارد آن می شوند و هرگز بیرون نمی آیند.
ممنوع آزاد
متولی رودخانه ها در هر استانی شرکت آب منطقه ای آن استان است. این شرکت در مورد سدها و کانال های آبی هم مسئولیت دارد ولی در هیچ بندی از وظایف و مسئولیت های آن در باره حفاظت از افراد هنگام شنا یا سلفی گرفتن هیچ اشاره ای نشده است.
با این وصف ، شرکت آب منطقه‌ای مازندران هر ساله به صورت رسمی هشدار می دهد که شنا در سدها، آب‌بندها و کانال‌های آبی استان ممنوع است و بر این نکته به صورت ویژه تاکید می کند که این شرکت هیچ‌گونه مسئولیتی در صورت بروز حوادث پذیرا نیست.
در هشدارنامه ای که این شرکت در اواسط فصل بهار منتشر می کند ، می نویسد : شنا در دریاچه پشت سدهای مخزنی و همچنین کانال های آبیاری یکی از تفریحات رایج مردم بومی استان و مسافران به شمار می رود ، این در حالی است که تمامی زیر ساخت ها و تاسیسات تعبیه شده در این مناطق تنها برای انتقال آب به زمین های کشاورزی است و امکاناتی برای شنا کردن در آنها وجود ندارد.
شرکت آب منطقه ای مازندران نوشت : علائم هشدار دهنده مبنی بر ممنوعیت شنا در این مناطق نصب شده است ، اما طی سال های اخیر به دلیل بی توجهی افراد به این علائم ، حوادث سقوط به داخل کانال و دریاچه ها و مصدومیت و حتی فوت افراد رخ داده است.
همان گونه که مشاهده شد، حتی شرکت آب منطقه ای هم قادر به نصب تابلوهای هشدار دهنده در حاشیه رودخانه ها نیست چون مطول بودن رودخانه ها در استان عملا هرگونه اقدام حتی در حد هشدار را ناکارآمد می کند و به همین دلیل هم رودخانه ها با دهان بازتری نسبت به سایر منابع استان جان ها را می بلعند.
البته کانال های آبی خود بخشی از رودخانه محسوب می شوند و طبق آمارها مازندران ۵۰۰ کیلومتر کانال مدرن یا همان بتنی دارد که انتقال آب از رودخانه ها به زمین های کشاورزی از این طریق آنها صورت می گیرد . همچنین بیش از این میزان کانال های سنتی و دست ساخته کشاورز در مازندران وجود دارد.
