افزایش طلاق و کاهش ازدواج مساله‌ای است که در دهه‌های اخیر درباره آن هشدارهای زیادی داده شده است. روند رو به رشد طلاق در ایران باعث شده است کارشناسان ابعاد مختلف این آسیب اجتماعی را بررسی و دلایلی برای سونامی طلاق ذکر کنند. این دلایل عمدتا محدود به مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است، حال آنکه فرزندپروری و وجود کودکانی با اختلالات جسمی و روانی نیز می‌تواند خانواده‌ها را از هم بپاشد.
آرمان، معلولان افرادی با محدودیت‌های جسمی و روحی هستند که گاهی این محدودیت‌ها آنها را از زندگی مستقل شخصی و اجتماعی بازمی‌دارد. معلولیت، واقعیت انکارناپذیر تمامی جوامع است، اما بسته به برخوردی که با آن می‌شود، می‌تواند تبدیل به یک تهدید شود. در جوامعی که وضعیت معلولان ساماندهی شده است، آنها به گروه‌های پویا و فعال اجتماعی تبدیل شده‌اند که نقش زیادی در توسعه کشور دارند و در بعضی جوامع دیگر عدم ساماندهی وضعیت معلولان شرایط نامطلوبی را برای خود و خانواده‌هایشان ایجاد کرده است. براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، ۱۵درصد از افراد هر جامعه معلول هستند که در ایران این آمار به بیش از ۱۱ میلیون نفر می‌رسد که سه درصد از این افراد دارای معلولیت‌های بسیار شدید هستند. در جامعه ما با توجه به اینکه معلولیت روند رو به رشدی دارد، به همین دلیل لازم است که توجه بیشتری به وضعیت آنها و خانواده‌هایشان شود. روزانه ۱۱۰ نفر و ماهی سه هزار و ۵۰۰ نفر و سالانه ۴۰هزار نفر به تعداد معلولان کشور ما افزوده می‌شود. معلولیت‌های جسمی و روانی متعددی که در جامعه ما وجود دارند گاهی می‌توانند به فروپاشی خانواده‌ها دامن بزنند. شرایط سخت زندگی معلولان می‌تواند فضای خانه را هم تحت تاثیر قرار دهد و در صورتی که خانواده‌ها برای برخورد مناسب با معلولان آماده نباشند، بنیان خانوادگی آنها مورد تهدید قرار می‌گیرد. به همین دلیل در این زمینه نقش حمایت‌های دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد از خانواده‌ها بیش از پیش اهمیت می‌یابد. حمایت‌های مختلف مادی و معنوی این سازمان‌ها از خانواده‌ها باعث می‌شود که از فشار معلولیت بر خانواده کاسته شود و آنها بتوانند با وجود حضور پدیده غیرمعمول معلولیت در خانه‌هایشان اما زندگی معمول و نرمالی داشته باشند. آموزش خانواده‌هایی که معلولان جسمی یا روانی دارند نکته‌ای است که در کشور ما مغفول مانده و همین باعث شده است که خانواده‌هایی که معلولی دارند شرایط خود را غیرطبیعی بدانند و بعضا شیوه مناسب رفتار در این شرایط را بلد نباشند.
طلاق به خانه اوتیسمی‌ها راه یافت
روز گذشته یک متخصص کودکان استثنایی و دبیر علمی همایش اوتیسم با تشریح چهار ویژگی بارز کودکان اوتیسم گفت: اوتیسم مقوله‌ای فراتر از یک اختلال است، ابعاد آسیب آن از کودک فراتر رفته و رابطه پدر و مادر را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و آمارها نشان می‌دهد این اختلافات منجر به طلاق می‌شود. فرهاد چنگیزی ویژگی‌های بارز کودکان اوتیسم را شامل حرکات تکراری و مقاومت در برابر تغییر، عدم برقراری تماس چشمی با دیگران، مشکل در مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی و مشکل در بیان و درک کلامی عنوان کرد. او ادامه داد: اما اوتیسم مقوله‌ای فراتر از یک اختلال است، ابعاد آسیب آن از کودک فراتر رفته و رابطه پدر و مادر را به‌شدت تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در اکثر خانواده‌های اوتیسم به دلیل فشار زیاد رفتارهای نابهنجار کودک، والدین با هم دچار تنش می‌شوند و این تنش اگر به شکلی صحیح مدیریت نشود، منجر به دلخوری و مقصر دانستن یکدیگر و ایجاد شکافی عمیق بین آنها شده و آمارها نیز نشان می‌دهد این اختلافات منجر به جدایی و طلاق می‌شود. او تصریح کرد: از آنجایی که سه درصد خانواده‌های جامعه، کودک اوتیسم دارند این مشکل ابعاد اجتماعی به خود می‌گیرد. از این رو لزوم آموزشی صحیح به این والدین نه تنها می‌تواند به درمان کودک آنها کمک کند بلکه از طلاق و جدایی و تبعات اجتماعی آن نیز تا حد قابل قبولی جلوگیری می‌کند.
معلولیت، ظرفیت است نه محدودیت
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی با اشاره به اینکه یکی از گروه‌هایی که در جوامع مختلف وجود دارند معلولان هستند که معلولیت آنها ممکن است به دلایل مادرزادی یا سوانح و حوادث اتفاق افتاده باشد، به «آرمان» می‌گوید: در بحث معلولان چند گروه برای بازگرداندن آنها به زندگی مستقل و کاستن از فشار نقش دارند. سیدحسن موسوی‌چلک ادامه می‌دهد: گروه اول خود معلولان، گروه دوم خانواده‌هایشان، گروه سوم معلمان و مراقبان به جز خانواده و گروه چهارم هم سایر افراد جامعه هستند که در این زمینه نقش خود معلولان و خانواده‌هایشان مهم‌تر از سایر گروه‌هاست. او می‌افزاید: معلولیت شاید یک سری محدودیت‌ها را ایجاد کند ولی این به منزله نادیده گرفتن سایر ظرفیت‌های افراد معلول نیست و به همین دلیل برای اینکه این افراد به زندگی مستقل بازگردند، نقش خانواده مهم و پررنگ است. او با اشاره به اینکه نوع نگاه خانواده می‌تواند زمینه را برای انزوا یا پویایی افراد معلول فراهم کند، تصریح می‌کند: خانواده‌ها باید معلولیت را بشناسند، ویژگی‌های معلولان را بدانند و مهارت‌های لازم برای برخورد با آن نوع از معلولیت را در خود افزایش دهند. خانواده‌ها اگر اطلاعاتشان درباره معلولیت روی‌داده کم است، می‌توانند با مراجعه به مراکز موجود در این زمینه اطلاعات و مهارت‌هایشان را افزایش دهند. او با بیان اینکه خانواده نقش مهمی در ارتباط معلول با جامعه دارد، می‌گوید: حضور معلولان در عرصه‌های اجتماعی و فعالیت‌های اجتماعی زمینه را برای استفاده از ظرفیت آنها برای توسعه کشور فراهم می‌کند.
فروپاشی پنهان روانی خانواده‌های معلولان
یک کارشناس معلولان با اشاره به اینکه آمار دقیقی از اینکه وجود فرزندان معلول باعث فروپاشی خانواده شده باشد، وجود ندارد، به «آرمان» می‌گوید: اما خیلی از اوقات وجود فرزند معلول به دلیل سختی‌هایی که نگهداری از معلولان دارد به فروپاشی روانی خانواده منجر شده است. سهیل معینی با بیان اینکه می‌توان از یک فروپاشی پنهان روانی در خانواده‌ها صحبت کرد، می‌افزاید: این فروپاشی پنهان روانی به‌ویژه در خانواده‌هایی که فرزندان معلول کم‌توان ذهنی، فرزندان چند معلولیتی یا فرزندانی که دچار اختلالات رفتاری و روانی هستند، بیشتر است. او با بیان اینکه وجود این افراد فشارهای شدیدی به خانواده‌ها می‌آورد زیرا نگهداری از آنها مستلزم صرف انرژی زیادی است، تصریح می‌کند: متاسفانه سیستم توانبخشی در کشور ما به صورتی بوده است که این خانواده‌ها خیلی حمایت نشده‌اند و همین مشکلات آنها را بیشتر کرده است. او ادامه می‌دهد: اگر سیستم‌های توانبخشی در کشور ما به کمک این خانواده‌ها بروند، به اینکه این خانواده‌ها همچنان مأمن و کانون نگهداری از این فرزندان بمانند، کمک خواهند کرد. معینی می‌گوید: ایجاد مراکز آموزشی و حمایت‌های مالی از نمونه‌های این اقدامات است. از سوی دیگر دادن مددکار و پرستار به خانواده‌هایی که فرزندان معلول شدید دارند نیز به آنها کمک شایانی می‌کند. او می‌افزاید: در اصلاحیه قانون جامع معلولان یک سری از این کمک‌ها پیش‌بینی شده است که با اختصاص بودجه، این خانواده‌ها می‌توانند از حمایت‌های بیشتری برخوردار شوند.
