ایلنا، برای آنکه از حق مرخصیِ خود استفاده کنند دردسرهای بسیاری دارند؛ می‌گویند به ما اجازه‌ی رفتن به مرخصی نمی‌دهند؛ این را نه یک بار بلکه بارها از زبان پاکبان‌هایی که با ما تماس گرفته‌اند، شنیده‌ایم. «فقط زمانی که یکی از اقوام نزدیکمان فوت کند اجازه‌ی رفتن به مرخصی داریم. آن موقع هم به سختی می‌توانیم مرخصی بگیریم؛ می‌گویند باید کسی را جایگزین کنید وگرنه مرخصی نمی‌دهیم…». این وضعیتِ بسیاری از کارگرانِ پیمانکاریِ شهرداری است.
مدت‌ها پیش نیز تصویری در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد دختر یکی از پاکبانها، چند روزی به جای پدرِ مریضش شیفت ایستاده بود و خیابان‌های محله را جارو می‌زد. آن زمان این تصویر وایرال شد و بسیاری دختر را بابت کمک به پدرش تحسین کردند، اما کسی نپرسید چرا دختر مجبور است به جای پدر شیفت بایستد؟ مگر این کارگرِ شهرداری نمی‌توانست از حق مرخصیِ استعلاجی و یا مرخصیِ استحقاقیِ خود استفاده کند؟
در ماده ۶۴ قانون کار آمده: «مرخصیِ استحقاقیِ سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعاً یک ماه است.» به علاوه کارگران از حق برخورداری از انواع دیگرِ مرخصی از جمله مرخصیِ استعلاجی، مرخصی بابت فوت اقوام درجه یک، مرخصیِ ازدواج و… نیز برخوردارند. ماده ۵۱ قانون کار نیز با تعریف ساعت کار به عنوان «مدت زمانی که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد» مقرر می‌کند که «ساعات کار کارگران در شبانه روز نباید از ۸ ساعت تجاوز نماید.»
علاوه بر اینکه در قانون کار بر حق استفاده از مرخصیِ کارگران و ۸ ساعت کارِ روزانه تاکید شده است، طبق بند ۳ اصل ۴۳ قانون اساسی، برنامه‌ی اقتصادی کشور باید به صورتی تنظیم شود که «شکل و محتوا و ساعت کار چنان باشد که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی، فرصت و توان کافی برای خودسازی معنوی، سیاسی و اجتماعی و شرکت فعال در رهبری کشور و افزایش مهارت و ابتکار داشته باشد.»
اما همه‌ی کارگران امکان استفاده از این حقوق قانونی خود را ندارند. به گفته‌ی بسیاری از کارگران شهرداری؛ آن‌ها مثل دیگر کارگران حق استفاده از مرخصی و تعطیلی ندارند. یکی از این کارگران به ما می‌گوید: «نه تنها حق استفاده از مرخصی نداریم، بلکه گاهی در روزهای تعطیل هم مجبوریم کار کنیم. اگر در روزهایی که کارفرما می‌خواهد شیفت نایستیم، غیبت می‌خوریم و از حقوقمان کسر می‌شود. اینکه چه وقت سر کار برویم و چه وقت دست از کار بکشیم بستگی به خواسته‌ی پیمانکار دارد نه آنچه ما می‌خواهیم و در قانون نوشته شده است.»
خستِ پیمانکاران در به کارگیریِ نیروی کارِ جدید برای رسیدنِ به سودِ بیشتر؛
تا می‌توانند از کارگران، کار می‌کشند
اگرچه در سایه‌ی رونق قراردادهای موقت، مواد حمایتیِ قانون کار برای همه‌ی کارگران بی‌اعتبار شده است اما کارگران پیمانکاری بیش از دیگر کارگران در فشارند و طبعا کارگران پیمانکاریِ شهرداری نیز به راحتی مورد استثمار قرار می‌گیرند چراکه پیمانکاران شهرداری بیش از سایر پیمانکاران دستشان برای استفاده از نیروی کارِ ارزان قیمت باز است. کارگرانی که به دلیل ضعف موقعیت و نیروی کارِ جایگزین بسیار، کمتر اعتراض می‌کنند و پیگیرِ حقوق خود می‌شوند.
پیمانکارانی که به دنبال این هستند که برای رسیدن به سودِ بیشتر کار را با کمترین نیرو انجام دهند، تا می‌توانند از کارگران کار می‌کشند. آن‌ها در روزهای تعطیل و حتی زمانی که کارگر نیاز به استفاده از مرخصی دارد، او را برای کار احضار می‌کنند. تعدادِ کمِ نیرو باعث می‌شود کارگری که نیاز به مرخصی دارد، خود مسئولِ پیدا کردنِ فردی باشد تا جایِ او را پُر کند و در غیر اینصورت اجازه‌ی رفتن به مرخصی ندارد. شرایط رفتن به مرخصی به قدری برای این کارگران سخت است که یا کارگران از رفتن به مرخصی منصرف می‌شوند و یا مجبورند یکی از نزدیکترین افراد خانوادهی خود را جایِ خود بگذارند. یکی از این پاکبانها به ایلنا می‌گوید: «امسال فقط سه روزِ اول عید را برای دیدنِ پدر و مادرم به شهرمان رفتم و باقی سال بدون حتی یک روز مرخصی در تهران کار کردم.»
حضور پیمانکاران در بدنه‌ی شهرداری باعث رواج بی‌قانونی شده است
کارگرانی که شکایت می‌کنند، تهدید به اخراج می‌شوند
محسن باقری (عضو هیات مدیره کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان تهران) در خصوص مشکل کارگران پیمانکاری شهرداری برای استفاده از حق مرخصی به «ایلنا» می‌گوید: این مشکلِ بسیاری از نیروهای پیمانکاریِ شهردرای است. همین الان در سازمان پایانه‌ها، نیروهای نگهبانی که تحت نظر پیمانکار کار می‌کنند برای رفتن به مرخصی با مشکل مواجه‌اند. آن‌ها باید از همکار خود بخواهند تا جای آن‌ها شیفت بایستد در غیر اینصورت نمی‌توانند به مرخصی بروند.
وی ادامه داد: کارگری که ۲۴ساعت شیفت ایستاده برایش سخت است تا ۲۴ساعتِ دیگر جای همکارش شیفت بایستد. برخی از افراد هم با گرفتنِ پول از کارگری که می‌خواهد به مرخصی برود، حاضر می‌شوند جای او شیفت بایستند؛ یعنی کارگر برای اینکه به مرخصی برود باید پول پرداخت کند. باقری افزود: این کارگران بارها شکایت کرده‌اند اما متاسفانه آنچه عاید آن‌ها شده چیزی جز تهدید نبوده؛ به اینصورت که اسامی کارگرانی که به اداره کار شکایت کرده‌اند در اختیار کارفرما قرار گرفته و کارگر یا تهدید به اخراج شده و یا تحت فشار قرار گرفته تا خود استعفا بدهد.
به گفته‌ی باقری؛ گاهی بعد از شکایت، شیفت کاریِ این کارگران تغییر کرده و آن‌ها به جای اینکه ۲۴ ساعت کار کنند و ۲۴ ساعت استراحت، مجبور شدند هر روز شیفت بایستند. گاهی نیز پایانه‌ی برخی از این کارگران تغییر کرده است؛ مثلا کارگری در پاکدشت زندگی و در همان نزدیکی کار می‌کرده اما بعد از شکایت او را مجبور کرده‌اند به پایانه‌ی دورتری برود.
وی با اشاره به آنچه در قانون کار در خصوص حق مرخصیِ کارگران آمده است، گفت: به جهت صیانت از سلامت کارگران، قانونگذار تاکید کرده که کارگران تنها ۹ روز می‌توانند مرخصیِ خود را ذخیره کنند و باید از باقیِ مرخصیِ خود استفاده کنند؛ یعنی حتی طبق قانون کار کارگران ملزم به استفاده از مرخصیِ خود هستند.
عضو هیات مدیره کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان تهران تصریح کرد: این بی‌قانونی‌ها در بدنه‌ی شهرداری‌ها به دلیل حضور پیمانکاران اتفاق می‌افتد. پیمانکاران علی‌رغم اینکه برابر با پیمان، رقم مورد نظر خود را دریافت می‌کنند اما در جذب نیروی کارِ کافی خساست به خرج می‌دهند تا سود بیشتری نصیبشان شود. اینگونه بار سختیِ کار را بر دوش کارگران می‌اندازند. اگر یک کارگر بخواهد از حق مرخصیِ خود استفاده کند، کارگر دیگر باید فشار مضاعفی تحمل کند.
وی با تاکید بر نقش پیمانکاران در بی‌اعتبار شدنِ مواد حمایتیِ قانون کار گفت: قبلا که کارگران به طور مستقیم با شهرداری قرارداد داشتند، این قبیل بی‌قانونی‌ها کمتر اتفاق می‌افتاد. کارگران کمتر بابت معوقات مزدی و حق بیمه‌ی خود دچار مشکل می‌شدند، اما الان بابت کوچکترین حقوق خود دچار مشکل می‌شوند. گاهی اوقات پیمانکار کار را به پیمانکار دیگری واگذار می‌کند و از آنجا که شهرداری نظارتی بر کار پیمانکار خود ندارد دست کارگر خالی می‌ماند. باقری در پایان گفت: یکی از دلایلی که ما بر حذف پیمانکاران تاکید می‌کنیم، حاکمیت قانون کار بر روابط کار است که با وجود پیمانکاران تحقق نمی‌یابد.
سخن آخر
طرح ساماندهی استخدام کارکنان دولت که در خود حذف پیمانکاران از مراکز دولتی، عمومی و نیمه دولتی را به همراه دارد، در انتظار تصویب نمایندگان مجلس است. کارگران پیمانکاری شهرداری نیز این روزها بسیار پیگیرند تا تصویب این طرح، آن‌ها را از مصائب کار با پیمانکاران نجات دهد. اینکه این طرح تصویب خواهد شد یا نه و اینکه در صورت تصویب چه تعداد از کارگران را شامل شود، موضوعی است که در روزها و شاید هفته‌های آینده مشخص شود اما واضح است که تا پیمانکاران از بازار روابط کار ایران کنار نروند، کارگران برای رسیدن به حداقلی‌ترین حقوق خود نیز با مشکل مواجه می‌شوند و در صورت ماندنِ پیمانکاران نباید انتظار داشته باشیم که قانون کار ضمانت اجراییِ لازم را داشته باشد.
