سحر جعفریان| محله‌های اعیان‌نشین تهرانِ صد سال پیش را باید در مناطق مرکزی فعلی آن جست‌وجو کرد. محله‌هایی با نخستین نشانه‌های شهرسازی مدرن و عمارت‌های مجلل که قصه هر کدام مثنوی هفتاد مَن کاغذ می‌شود. مانند محله منیریه و قباله مُهر و موم شده‌اش به نام یکی از زنان حرمسرای شلوغ ناصرالدین شاه و عمارتی که موزه شد.
زمانی که تهران انباشته از باغ و زمین‌های کشاورزی و حصار ناصری، اطراف شهر را محدود و مشخص کرده بود، حدود محله منیریه فعلی، در تملک منیرالسلطنه، یکی از همسران غیرعقدی ناصرالدین شاه بود. این بانوی غیرقجریِ درباری که دستی هم در کار خیر و وقف زمین داشت از ناصرالدین شاه صاحب فرزندی شد به نام «کامران میرزا نایب السلطنه» که عزیز کرده شاه بود.
کامران میرزا نایب‌السلطنه
معماری عمارت قجری
حدود سال‌های ۱۲۹۷ تا ۱۳۰۰ بود که آوازه املاک وسیع منیرالسطنه با ساخت عمارتی بزرگ در املاک او (کوچه مسلم کریمی طینت فعلی) دهان به دهانِ در شهر تهران چرخید و بسیاری از دور و نزدیک، راه سوی این عمارت کَج می‌کردند تا خانه زیبای خاتون دربار را از نزدیک تماشا کنند.
عمارتی که خیلی زود به محلی برای برگزاری جشن‌ها و مراسم مذهبی اختصاصی بانوان دربار و اشراف تبدیل شد. پدرِ منیرالسلطنه معماری حاذق بود. از این رو در برخی منابع تاریخی نوشته‌اند، او در انتخاب یا اجرای سبک معماری ایرانی_اروپاییِ عمارت خاتونِ نیکوکارِ سلطان قاجار، نقش داشته است.
عمارتی که روی سَر دَرِ اصلی آن طرح ۲ طاووس بزرگ، یک تاج شاهانه و تصویرِ سلطان، نقش بسته است. مساحت این عمارت ۴۶۶ مترمربع است که در ۲ طبقه با ۱۰ تا ١٢ اندرونی ساخته شده است، شاه‌نشین، پنجره‌های مشبک رنگی، حیاط شمالی و جنوبی ویژه تابستان و زمستان، طاقچه‌ها، سقف مرتفع، شومینه‌های دیواری، حوض فیروزه‌ای، آب انبار، مطبخ و ایوان از دیگر بخش‌های این عمارت است.
نمای بیرونی عمارت منیرالسلطنه یا خانه مینایی که اکنون کاربری موزه دارد
عمارت باقی مانده از املاکی وسیع
این عمارت که روزگاری جزو معدود بارو‌های بلندمرتبه تهران در خارج از ارگ سلطنت محسوب می‌شد بعد از مرگ منیرالسلطنه به پسرش کامران میرزا رسید. کامران میرزا هم عمارتِ به ارثیه رسیده را چندی بعد به عبدالحسین میرزا فرمانفرما (از نوادگان متمول قجری) فروخت.
در این بین، شهرسازی با شتاب فزاینده‌ای پیش رفت و مساحت املاک منیرالسلطنه با افزایش تعداد مالکان، بتدریج کاهش یافت. آنقدر که از مجموع املاک منیریه، فقط بنای عمارت باقی ماند و بس. بنایی که قصه مالکیت‌ها در آن سر درازی داشت و تا سال‌های متمادی، لیستی از اسامی مختلف بزرگان و ثروتمندان شهر در سند کاغذی آن نوشته شد.
تماشای روایت‌خانه‌ها
زمانی که تاریخ به سال ۱۳۴۵ رسید، «فرهاد مینایی» یکی از وکلای نامدار دادگستری وقت تهران، عمارت قجری را به سبب نزدیکی به مسجد بزرگ «فخریه» خرید. سال ۱۳۸۶ با ثبت این عمارت تاریخی در فهرست آثار ملی ایران از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگردی و صنایع دستی، وارثان آن (خاندان مینایی) از انجام هرگونه مرمت و فروش منع شدند.
این در حالی بود که ورثه، با توجه به شرایط اقتصادی، تمایل به فروش ارثیه میلیاردی خود داشتند و در مقابل، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از عهده تامین قیمت کارشناسی شده عمارت برنمی‌آمد.
تا اینکه بالاخره سال ۱۳۹۵ سازمان زیباسازی شهرداری تهران، پای کار آمد و عمارت معروف مینایی را به مبلغ ۲ میلیارد و ۵۶۶ میلیون تومان از ورثه خرید و بعد از اجرای طرح‌های تخصصی مرمت و بازسازی در آن، سال ۱۳۹۸ به طور رسمی، عمارت منیرالسلطنه به موزه و روایت‌خانه ویژه «طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه» تبدیل شد تا پذیرای تاریخ دوستان و گردشگران باشد.
در حال حاضر در این موزه ٢ طبقه، ٧ روایت‌خانه به قرارِ «داستان خیابان، ولی عصر (عج)»، «هفت‌خوان»، «قصه یک مکان»، «دیروز و امروز»، «خانه مینایی»، «شهروندان موثر خیابان، ولی عصر (عج)» و «هنر و ادبیات» فعال است که در هر یک، تصاویر قدیمی، اسناد مکتوب و صوتی معتبر، بازدیدکنندگان را در بازخوانی تاریخ و هویت، کمک می‌کند.
طبقه اول موزه مینایی
تصاویر و آثاری از فرهاد مینایی نیز همچنان در یکی از بخش‌های موزه نمایش داده شده‌است
منبع: همشهری آنلاین
