گروه اقتصادی: تحت فشارهای مضاعف ائتلاف غربی بر روسیه به واسطه تهاجم این کشور به اوکراین، روسیه راهبردی جدید برای صادرات نفت خود درپیش گرفته‌است.تا پیش از مناقشه روسیه با اوکراین در فوریه گذشته، اروپا بزرگترین مشتری نفت صادراتی روسیه به‌حساب می‌‌‌‌‌‌آمد تا اندازه‌‌‌‌‌‌ای که حتی بیش از درآمد مسکو از بازار داخلی، منابع مالی حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی را به جیب این کشور سرازیر می‌کرد.
در عین حال، به دلیل آنکه کشورهای اروپایی واردات بیشتر نفت روسیه را در سال‌گذشته ممنوع اعلام کردند، روسیه به ناچار و در واکنش، حجم وسیعی از نفت و فرآورده‌های نفتی خود را به کشورهای دیگر مانند چین و هند عرضه کرد. ان‌‌‌‌‌‌پی‌‌‌‌‌‌آر، معضل اساسی روسیه در شرایط کنونی، مکانیزم و چگونگی ارسال نفت به سمت خریداران جدید آسیایی است. در حال‌حاضر امکان صادرات نفت از طریق خط لوله فراهم نبوده ضمن آنکه ناوگان فعلی و نفتکش‌های این کشور نیز جوابگوی این حجم از جابهجایی نیستند. در این شرایط کشتیهای بیشتری موردنیاز خواهد بود تا بتوانند به یاری ناوگان موجود روسی در امر انتقال نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی روسی، بپردازند.
رویترز، ایالات‌متحده و هم‌‌‌‌‌‌پیمانان غربی این کشور، محدودیت‌هایی سختگیرانه را برای جلوگیری از حمل‌ونقل نفت روسیه توسط تانکرهای بین‌المللی و بهره‌‌‌‌‌‌مندی این کشور از خدمات کشتیرانی و بیمه دریایی اعمال کردند. ائتلاف غرب تصویب کرد نفت صادراتی روسیه باید در سقف قیمتی ۶۰ دلار به ازای هر بشکه معامله شود. در حال‌حاضر، نفت اورال به‌عنوان شاخص اصلی نفت روسیه، حتی پایین‌تر از ۶۰ دلار در هر بشکه به‌فروش می‌رسد، اما اوضاع این‌گونه نخواهد ماند و به‌زودی دستخوش تغییر خواهد شد. بهسادگی می‌توان نتیجه گرفت که روسیه چاره‌‌‌‌‌‌ای ندارد جز آنکه به ناوگانی جدید از نفتکش‌ها روی بیاورد که آمادگی، جسارت و تمایل برای دورزدن تحریم‌ها را داشته تا نفت‌خام این کشور را به نقاط دورتر در آسیا یا حتی به سمت مشتریان جدید در سایر نقاط جهان، منتقل کنند. این موضوع در صنعت نفت به‌عنوان روی‌آوردن به «ناوگان سایه» شناخته می‌شود.
تجربه موفق سایر کشورهای تحت‌تحریم
در همین ارتباط، «اریک بروک‌‌‌‌‌‌هایزن» از تحلیلگران یک شرکت کار‌‌گزاری و مشاوره تخصصی در حوزه انرژی و حمل‌ونقل دریایی با عنوان «پاتن‌‌‌‌‌‌‌اند‌‌‌‌‌‌‌پارتنرز»، در مصاحبه با بلومبرگ می‌گوید که ناوگان سایه شامل ۲۰۰ تا ۳۰۰ کشتی می‌شود.او باور دارد بسیاری از این کشتیها در ماه‌های اخیر به واسطه پیش‌بینی بازار از تبعات ممنوعیت اتحادیه اروپا بر صادرات نفت روسی، خریداری شده‌اند. تنها هدف این کشتیها جابهجایی نفت‌خام روسیه تحت شرایطی است که پذیرش آن برای مالکان نفتکش‌های متعارف، غیرقانونی باشد. بروک‌‌‌‌‌‌هایزن اضافه می‌کند بهره‌‌‌‌‌‌برداری از ناوگان در سایه، به یک روش معمول و متداول در بازار بین‌المللی نفت تبدیل شده‌است.
شاهد این مدعا آنکه دو کشور ایران و ونزوئلا که بالاترین سطح از تحریم‌ها را تجربه می‌کنند برای اجتناب و بعضا کاستن از تبعات منفی تحریم‌های نفتی غرب، از این روش استفاده می‌کنند. او می‌گوید: «بنابراین روس‌ها فقط یک صفحه از همان جزوه قدیمی را برداشته و به‌نوعی می‌توان ادعا کرد روس‌ها از کاری که ایرانی‌‌‌‌‌‌ها و ونزوئلایی‌‌‌‌‌‌ها انجام دادند، کپی‌‌‌‌‌‌برداری کرده و الگو می‌گیرند.» در این میان، تفاوت اصلی این است که روسیه بزرگترین صادرکننده نفت جهان بوده و حجم به‌‌‌‌‌‌مراتب گسترده‌‌‌‌‌‌تری از جابهجایی نفت را در پیش‌رو خواهد داشت.
بررسی عملکرد ناوگان سایه
«باسیل کاراتزاس»، مدیرعامل شرکت «مشاوران دریایی‌کارتزاس» مستقر در نیویورک می‌گوید که اکثر کشتیهای موجود در ناوگان سایه متعلق به شرکت‌های فراساحلی در کشورهایی مانند پاناما، لیبریا و جزایر مارشال با قوانین کشتیرانی ملایم‌‌‌‌‌‌تر هستند. او می‌گوید: «یک کشتی، می‌تواند بهسادگی نام خود را تغییر دهد، می‌تواند حتی مالکیت خود را در حین حمل‌ونقل تغییر دهد.» بنابراین بهراحتی می‌شود کاری کرد که فرضا یک کشتی با نامی خاص به بندری برسد و زمانی‌که همان کشتی در بندری ثانویه پهلو می‌گیرد، با نامی متفاوت و تحت مالکیت شخص یا کشور دیگری باشد.» همچنین این امکان وجود دارد که نفت را از طریق انتقال کشتی به کشتی در وسط اقیانوس و به‌صورت مخفیانه جابهجا کرده و در واقع روی آب‌های آزاد، به‌فروش برسانند.
او می‌گوید مالکان نفتکش‌های ناوگان سایه، وابستگی و ارتباط چندانی با دولت‌ها یا بانک‌های ایالات‌متحده یا اتحادیه اروپا نداشته و بنابراین ترسی از تحریم‌شدن ندارند. کاراتزاس باور دارد که نسبت ریسک به پاداش دریافتی برای صاحبان تانکرهای ناوگان سایه بسیار جذاب بوده، بنابراین محدود نگاه داشتن دایره فعالیت این‌گونه نفتکش‌ها، بسیار دور از ذهن و غیرعملی خواهد بود.
سود هنگفت ناوگان سایه
به نوشته اویل‌‌‌‌‌‌پرایس؛ «چنانچه به‌‌‌‌‌‌ازای انتقال هر بشکه نفت در ناوگان سایه، رقمی‌برابر با حداقل ۱۰و حداکثر ۲۰ دلار پرداخت شود، با فرض آنکه نفتکش مربوطه ظرفیت جابهجایی یک‌میلیون بشکه نفت را داشته باشد، سودی معادل ۵ تا ۱۰میلیون دلار نصیب مالک مربوطه خواهد شد که در نوع خود و در مقایسه با تعرفه‌های معمول کشتیرانی در دنیا، رقمی بسیار جذاب به‌نظر می‌رسد. چنانچه این عمل تنها پنج‌بار در سال‌انجام شود، می‌توانید سود اقتصادی حاصله را حدس بزنید.»
کاراتزاس می‌گوید تانکرهای ناوگان سایه معمولا قدیمی و از رده خارج هستند، اما از زمان شروع جنگ اوکراین، تنها به دلیل ارزش محموله خود بسیارارزشمند شده‌اند.جالب است بدانید که در فوریه ۲۰۲۲، یک کشتی ۲۰ساله کم و بیش در قیمتی نزدیک به قیمت آهن‌قراضه ارزش‌‌‌‌‌‌گذاری می‌شد، حال آنکه در شرایط کنونی قیمت این نوع کشتی بهراحتی تا دوبرابر معامله می‌شود. در حال‌حاضر ارزش این نوع کشتیها حدود ۴۰میلیون دلار است. مشاهده می‌‌‌‌‌‌کنید که پوتین تحفه‌‌‌‌‌‌ای بسیار ارزنده به مالکان کشتیها هدیه کرده‌است.«کریگ کندی»، از مرکز دیویس فعال در زمینه مطالعات اوراسیا در هاروارد می‌گوید؛ در حال‌حاضر، حمل نفت روسیه برای هر کشتی قانونی است اما در صورتی‌که به قیمت‌هایی کمتر از سقف تعیین‌شده توسط کشورهای غربی به‌فروش رسیده باشد. در عین‌حال، چنانچه قیمت به بالای ۶۰ دلار در هر بشکه برسد، صاحبان نفتکش‌ها باید با احتیاط بیشتری عمل کنند.
نقش تعیین‌‌‌‌‌‌کننده یونان در حمل دریایی سوخت
کندی اضافه می‌کند؛ نفتکش‌های یونانی حدود ۷۰درصد نفت‌خام جهان را جابهجا می‌کنند. ممکن است زمانی برسد که تانکرهای یونانی متفق‌‌‌‌‌‌القول بگویند که نمی‌توانند نفت روسیه را که در قیمتی بالاتر از ۶۰دلار معامله شده‌است، بپذیرند. در این شرایط است که روسیه برای انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی خود، با مشکل اساسی روبه‌‌‌‌‌‌رو خواهد شد. کندی می‌گوید به‌رغم اینکه روسیه از ناوگان کشتی قابل‌توجهی بهره‌‌‌‌‌‌مند است، اما تنها قادر است حجمی کمتر از ۲۰درصد از صادرات نفت‌خام خود را از طریق دریا حمل کند.به نوشته رویترز، تعامل روس‌ها با نفتکش‌های فعال در ناوگان سایه به‌قوت خود باقی خواهد ماند، اما مشکل اساسی این است که ظرفیت فعلی ناوگان سایه به‌‌‌‌‌‌تنهایی برای تضمین جابهجایی تمامی نفت صادراتی روسیه کافی نیست، بنابراین کرملین چاره‌‌‌‌‌‌ای ندارد جز آنکه بر سر دوراهی افت معنادار تولید یا کاهش قیمت، تصمیم سخت را اتخاذ کند. با این همه، واقعیت این است که تجارتی چنین پرسود با احتمال پایین گرفتار شدن، می‌تواند تانکرهای بیشتری را برای پیوستن به ناوگان سایه به سمت خود جذب کند.
رویترز، ایالات‌متحده و هم‌‌‌‌‌‌پیمانان غربی این کشور، محدودیت‌هایی سختگیرانه را برای جلوگیری از حمل‌ونقل نفت روسیه توسط تانکرهای بین‌المللی و بهره‌‌‌‌‌‌مندی این کشور از خدمات کشتیرانی و بیمه دریایی اعمال کردند. ائتلاف غرب تصویب کرد نفت صادراتی روسیه باید در سقف قیمتی ۶۰ دلار به ازای هر بشکه معامله شود. در حال‌حاضر، نفت اورال به‌عنوان شاخص اصلی نفت روسیه، حتی پایین‌تر از ۶۰ دلار در هر بشکه به‌فروش می‌رسد، اما اوضاع این‌گونه نخواهد ماند و به‌زودی دستخوش تغییر خواهد شد. بهسادگی می‌توان نتیجه گرفت که روسیه چاره‌‌‌‌‌‌ای ندارد جز آنکه به ناوگانی جدید از نفتکش‌ها روی بیاورد که آمادگی، جسارت و تمایل برای دورزدن تحریم‌ها را داشته تا نفت‌خام این کشور را به نقاط دورتر در آسیا یا حتی به سمت مشتریان جدید در سایر نقاط جهان، منتقل کنند. این موضوع در صنعت نفت به‌عنوان روی‌آوردن به «ناوگان سایه» شناخته می‌شود.
تجربه موفق سایر کشورهای تحت‌تحریم
در همین ارتباط، «اریک بروک‌‌‌‌‌‌هایزن» از تحلیلگران یک شرکت کار‌‌گزاری و مشاوره تخصصی در حوزه انرژی و حمل‌ونقل دریایی با عنوان «پاتن‌‌‌‌‌‌‌اند‌‌‌‌‌‌‌پارتنرز»، در مصاحبه با بلومبرگ می‌گوید که ناوگان سایه شامل ۲۰۰ تا ۳۰۰ کشتی می‌شود.او باور دارد بسیاری از این کشتیها در ماه‌های اخیر به واسطه پیش‌بینی بازار از تبعات ممنوعیت اتحادیه اروپا بر صادرات نفت روسی، خریداری شده‌اند. تنها هدف این کشتیها جابهجایی نفت‌خام روسیه تحت شرایطی است که پذیرش آن برای مالکان نفتکش‌های متعارف، غیرقانونی باشد. بروک‌‌‌‌‌‌هایزن اضافه می‌کند بهره‌‌‌‌‌‌برداری از ناوگان در سایه، به یک روش معمول و متداول در بازار بین‌المللی نفت تبدیل شده‌است.
شاهد این مدعا آنکه دو کشور ایران و ونزوئلا که بالاترین سطح از تحریم‌ها را تجربه می‌کنند برای اجتناب و بعضا کاستن از تبعات منفی تحریم‌های نفتی غرب، از این روش استفاده می‌کنند. او می‌گوید: «بنابراین روس‌ها فقط یک صفحه از همان جزوه قدیمی را برداشته و به‌نوعی می‌توان ادعا کرد روس‌ها از کاری که ایرانی‌‌‌‌‌‌ها و ونزوئلایی‌‌‌‌‌‌ها انجام دادند، کپی‌‌‌‌‌‌برداری کرده و الگو می‌گیرند.» در این میان، تفاوت اصلی این است که روسیه بزرگترین صادرکننده نفت جهان بوده و حجم به‌‌‌‌‌‌مراتب گسترده‌‌‌‌‌‌تری از جابهجایی نفت را در پیش‌رو خواهد داشت.
بررسی عملکرد ناوگان سایه
«باسیل کاراتزاس»، مدیرعامل شرکت «مشاوران دریایی‌کارتزاس» مستقر در نیویورک می‌گوید که اکثر کشتیهای موجود در ناوگان سایه متعلق به شرکت‌های فراساحلی در کشورهایی مانند پاناما، لیبریا و جزایر مارشال با قوانین کشتیرانی ملایم‌‌‌‌‌‌تر هستند. او می‌گوید: «یک کشتی، می‌تواند بهسادگی نام خود را تغییر دهد، می‌تواند حتی مالکیت خود را در حین حمل‌ونقل تغییر دهد.» بنابراین بهراحتی می‌شود کاری کرد که فرضا یک کشتی با نامی خاص به بندری برسد و زمانی‌که همان کشتی در بندری ثانویه پهلو می‌گیرد، با نامی متفاوت و تحت مالکیت شخص یا کشور دیگری باشد.» همچنین این امکان وجود دارد که نفت را از طریق انتقال کشتی به کشتی در وسط اقیانوس و به‌صورت مخفیانه جابهجا کرده و در واقع روی آب‌های آزاد، به‌فروش برسانند.
او می‌گوید مالکان نفتکش‌های ناوگان سایه، وابستگی و ارتباط چندانی با دولت‌ها یا بانک‌های ایالات‌متحده یا اتحادیه اروپا نداشته و بنابراین ترسی از تحریم‌شدن ندارند. کاراتزاس باور دارد که نسبت ریسک به پاداش دریافتی برای صاحبان تانکرهای ناوگان سایه بسیار جذاب بوده، بنابراین محدود نگاه داشتن دایره فعالیت این‌گونه نفتکش‌ها، بسیار دور از ذهن و غیرعملی خواهد بود.
سود هنگفت ناوگان سایه
به نوشته اویل‌‌‌‌‌‌پرایس؛ «چنانچه به‌‌‌‌‌‌ازای انتقال هر بشکه نفت در ناوگان سایه، رقمی‌برابر با حداقل ۱۰و حداکثر ۲۰ دلار پرداخت شود، با فرض آنکه نفتکش مربوطه ظرفیت جابهجایی یک‌میلیون بشکه نفت را داشته باشد، سودی معادل ۵ تا ۱۰میلیون دلار نصیب مالک مربوطه خواهد شد که در نوع خود و در مقایسه با تعرفه‌های معمول کشتیرانی در دنیا، رقمی بسیار جذاب به‌نظر می‌رسد. چنانچه این عمل تنها پنج‌بار در سال‌انجام شود، می‌توانید سود اقتصادی حاصله را حدس بزنید.»
کاراتزاس می‌گوید تانکرهای ناوگان سایه معمولا قدیمی و از رده خارج هستند، اما از زمان شروع جنگ اوکراین، تنها به دلیل ارزش محموله خود بسیارارزشمند شده‌اند.جالب است بدانید که در فوریه ۲۰۲۲، یک کشتی ۲۰ساله کم و بیش در قیمتی نزدیک به قیمت آهن‌قراضه ارزش‌‌‌‌‌‌گذاری می‌شد، حال آنکه در شرایط کنونی قیمت این نوع کشتی بهراحتی تا دوبرابر معامله می‌شود. در حال‌حاضر ارزش این نوع کشتیها حدود ۴۰میلیون دلار است. مشاهده می‌‌‌‌‌‌کنید که پوتین تحفه‌‌‌‌‌‌ای بسیار ارزنده به مالکان کشتیها هدیه کرده‌است.«کریگ کندی»، از مرکز دیویس فعال در زمینه مطالعات اوراسیا در هاروارد می‌گوید؛ در حال‌حاضر، حمل نفت روسیه برای هر کشتی قانونی است اما در صورتی‌که به قیمت‌هایی کمتر از سقف تعیین‌شده توسط کشورهای غربی به‌فروش رسیده باشد. در عین‌حال، چنانچه قیمت به بالای ۶۰ دلار در هر بشکه برسد، صاحبان نفتکش‌ها باید با احتیاط بیشتری عمل کنند.
نقش تعیین‌‌‌‌‌‌کننده یونان در حمل دریایی سوخت
کندی اضافه می‌کند؛ نفتکش‌های یونانی حدود ۷۰درصد نفت‌خام جهان را جابهجا می‌کنند. ممکن است زمانی برسد که تانکرهای یونانی متفق‌‌‌‌‌‌القول بگویند که نمی‌توانند نفت روسیه را که در قیمتی بالاتر از ۶۰دلار معامله شده‌است، بپذیرند. در این شرایط است که روسیه برای انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی خود، با مشکل اساسی روبه‌‌‌‌‌‌رو خواهد شد. کندی می‌گوید به‌رغم اینکه روسیه از ناوگان کشتی قابل‌توجهی بهره‌‌‌‌‌‌مند است، اما تنها قادر است حجمی کمتر از ۲۰درصد از صادرات نفت‌خام خود را از طریق دریا حمل کند.به نوشته رویترز، تعامل روس‌ها با نفتکش‌های فعال در ناوگان سایه به‌قوت خود باقی خواهد ماند، اما مشکل اساسی این است که ظرفیت فعلی ناوگان سایه به‌‌‌‌‌‌تنهایی برای تضمین جابهجایی تمامی نفت صادراتی روسیه کافی نیست، بنابراین کرملین چاره‌‌‌‌‌‌ای ندارد جز آنکه بر سر دوراهی افت معنادار تولید یا کاهش قیمت، تصمیم سخت را اتخاذ کند. با این همه، واقعیت این است که تجارتی چنین پرسود با احتمال پایین گرفتار شدن، می‌تواند تانکرهای بیشتری را برای پیوستن به ناوگان سایه به سمت خود جذب کند.
