گروه سیاسی: بعد از دو دیدار میان مقام‌های ارشد امنیتی ایران و عربستان سعودی و وزرای خارجه دو کشور در پکن، فرآیند عادی‌سازی روابط میان تهران و ریاض به سرعت در حال پیگیری است. روز شنبه یک هیات دیپلماتیک از عربستان سعودی برای بازدید از سفارت و سرکنسولگری این کشور در تهران و مشهد به تهران سفر کرد و قرار است تا پایان هفته جاری هم دو هیات دیپلماتیک ایرانی برای بازدید از سفارت و سرکنسولگری ایران در ریاض و جده به عربستان سفر کنند.
اعتماد، همزمان علیرضا عنایتی، مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه خبر داده که برای از سرگیری پرواز‌های تجاری میان دو کشور توافق‌هایی انجام شده است. همزمان با این تحولات هیاتی از دیپلمات‌های عربستان سعودی و عمان نیز برای پیشبرد مذاکرات در خصوص صلح در یمن به صنعا، پایتخت یمن سفر کرده است. به نظر می‌رسد همزمان با پیشرفت آشتی ایران و عربستان سعودی، سیاست‌های عربستان به خصوص در زمینه جنگ یمن هم در حال تغییر است.
هفته گذشته رسانه‌ها گزارش دادند که عربستان با دعوت از شورای ریاستی منصوب خود در یمن خبر موفقیت مذاکرات با انصارالله یمن برای پایان تدریجی جنگ در یمن را داده است. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که عربستان به تازگی در سیاست‌های خود در قبال دولت بشار اسد در سوریه نیز تجدید نظر کرده است و مقام‌های سعودی از آمادگی برای دعوت از نماینده سوریه به نشست سران اتحادیه عرب بعد از بیش از یک دهه خبر می‌دهند.
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین آسیای غربی وزارت امور خارجه ایران می‌گوید: «عربستان به برخی مطالباتش از ایران در منطقه دست پیدا کرده است. ریاض همواره می‌گفت که ایران باید سیاستی عرفی در منطقه داشته باشد و از حمایتش از گروه‌های منطقه‌ای بکاهد که به نظر آن‌ها در پی مذاکراتی که در چین انجام شده، این اتفاق افتاده است. بنابراین عربستان هم دیگر نگرانی چندانی نسبت به تحولات سوریه، یمن یا حتی لبنان و عراق ندارد.»
سفر هیات فنی عربستان سعودی به تهران
درست یک ماه پس از امضای توافق عادی سازی روابط میان ایران و عربستان سعودی در پکن، میان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و مساعد بن محمد عیبان، مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و سه روز بعد از دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان در پکن، یک هیات از عربستان سعودی برای بازدید از وضعیت سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد به تهران سفر کرد.
ریاست هیات سعودی را «ناصر بن عوض آل غنوم» برعهده دارد و این هیات روز شنبه در مقر وزارت خارجه در تهران با مهدی هنردوست، مدیر کل تشریفات وزارت خارجه دیدار کرد. جمهوری اسلامی ایران هم قرار است به زودی دو هیات برای بازدید از سفارت و سرکنسولگری ایران به عربستان اعزام کند.
علیرضا عنایتی، مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگویی با ایران‌پرس گفته است: «هیاتی فنی از تهران به منظور فراهم کردن مقدمات بازگشایی سفارت ایران در عربستان این هفته عازم ریاض می‌شود. یک هیات به جده و یک هیات به ریاض اعزام خواهد شد.» عنایتی همچنین با اشاره به موافقتنامه حمل و نقل هوایی بین دو کشور گفت: «مقرر شد پرواز‌های دو کشور از سر گرفته شود که این امر تعریف ارتباط مردمی در مناسبات ایران و عربستان است. فراهم کردن تسهیلات لازم برای سفر اتباع، صدور روادید و از سرگیری عمره مفرده از دیگر موارد ذیل این توافق است.»
قاسم محبعلی در خصوص اطمینان با پایدار بودن بهبود روابط میان تهران و ریاض، با توجه به فراز و نشیب‌های رابطه دو کشور در ۴۰ سال گذشته می‌گوید: «شرایط منطقه خاورمیانه سیال است و قابل پیش‌بینی نیست. طرفین با توجه به ضرورت‌های تاکتیکی با هم رابطه برقرار می‌کردند. این بار تفاوتی با گذشته دارد. حضور چین به عنوان یک میانجی یا یک کشور ثالث باعث می‌شود مساله روابط ایران و عربستان مدیریت بشود.»
سفر هیات عربستان سعودی به یمن
به نوشته خبرگزاری صبا، وابسه به گروه حوثی‌ها هیات‌های سعودی و عمانی برای گفتگو با شورای عالی سیاسی حوثی‌ها وارد صنعا، پایتخت یمن شدند. برخی رسانه‌ها گزارش کرده‌اند که هیات عربستان در این سفر با محمد علی حوثی، رهبر ارشد دولت انصارالله در یمن دیدار و گفتگو کرده است.
به نوشته رویترز، صبا به نقل از منبعی در شورای ریاست‌جمهوری حوثی‌ها گفت که این دو هیات و مهدی المشاط، رییس شورای عالی سیاسی حوثی‌ها در مورد رفع کامل محاصره، توقف حمله نظامی و احیای حقوق مردم یمن از جمله پرداخت حقوق تمام کارکنان دولت از درآمد نفت و گاز، گفتگو خواهند کرد. آسوشیتدپرس هم گزارش داده روز شنبه یک مقام حوثی اعلام کرده که سعودی‌ها ۱۳ اسیر حوثی را آزاد کرده که همان‌روز به صنعا برده شدند.
این مقام گفت که این اسرا در ازای آزادی چند زندانی سعودی به یمن بازگردانده شدند. این تبادل زندانی‌ها بخشی از ابتکار سازمان ملل بود که ماه گذشته توسط طرف‌ها توافق شده بود. بر اساس این قرارداد قرار است مجموعا ۹۰۰ زندانی آزاد و تبادل شود. در همین حین نیز مقامات عمانی برای گفتگو با مقامات حوثی وارد صنعا شدند تا در مورد تمدید آتش‌بس که در ماه اکتبر تمام می‌شود، مذاکره کنند. عمان سال‌هاست که نقش میانجیگر جنگ داخلی یمن را داشته و میزبان گفتگو‌های عربستان سعودی و گروه حوثی‌ها بوده است.
احمد عوض بن مبارک، وزیر خارجه یمن (در دولت مورد حمایت عربستان) از مذاکرات مستقیم میان عربستان و انصارالله برای احیای آتش‌بس خبر داد. آناتولی، وزیر خارجه یمن شب گذشته در مصاحبه با کانال خبری القاهره گفت که مذاکرات مستقیمی میان عربستان وانصارالله در رابطه با احیای آتش بس وجود دارد. وی افزود: «تلاش‌های عربستان، نشستن یمنی‌ها بر سر یک میز را تسهیل کرده و یمن از این گفتگو‌ها آگاه است.»
قاسم محبعلی، دیپلمات بازنشسته می‌گوید: «یکی از عللی که باعث شده بود روابط ایران و عربستان به‌شدت بحرانی شود، مساله یمن بود.
جنگ یمن عربستان را وارد یک درگیری بی‌سرانجام کرده‌بود. سعودی‌ها مدعی بودند که جمهوری اسلامی ایران پشتیبان جریان انصارالله یا حوثی‌هاست. به نظر می‌رسید که اگر قرار باشد روابط ایران و عربستان عادی شود، طبیعتا همزمان باید مساله یمن هم حل و فصل و خیال عربستان راحت شود که امنیتش از سوی یمن تهدید نمی‌شود. به نظر می‌رسد که این اتفاق به سرعت در حال رخ دادن است.»
با این حال مقام‌های دولت صنعا با احتیاط به مذاکرات جاری نگاه می‌کنند. محمد البخیتی، عضو دفتر سیاسی انصارالله یمن در توییتی نوشت: «هنوز زود است به‌طور قطع بگوییم مذاکرات کنونی در صنعا با هیات‌های عمان و عربستان برای تحقق صلح حتما موفقیت‌آمیز خواهد بود، اما واضح است که فضای صلح بر منطقه حاکم است که موجب امیدواری و خوش‌بینی است. تحقق صلح میان صنعا و ریاض پیروزی برای دو طرف است و باید همگان برای حفظ فضای صلح و بستن صفحه گذشته و باز کردن صفحه جدید زخم‌ها و درد‌های کهنه را کنار گذاشته و از تلاش برای کسب امتیاز از طریق رسانه‌ها خودداری کنند و نباید آنچه اتفاق افتاد را فراموش کنیم تا فاجعه تکرار نشود.»
انگیزه‌های تهران، ریاض و پکن از توافق عادی‌سازی روابط ایران و عربستان
سرعت بالای فرآیند آشتی میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران با میانجیگری چین، این سوال را پیش آورده است که بازیگران این توافق چه منافعی را با دنبال کردن این فرآیند تعقیب می‌کنند.
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین غرب آسیای وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به این سوال می‌گوید: «در عین حال جمهوری اسلامی ایران چه به دلیل شرایط داخلی و چه به دلیل مشکلات روابط خارجی و همچنین ضرورت‌های اقتصادی مجبور است که از بعضی سیاست‌های خارجی گذشته خود عقب‌نشینی کند و به نظر می‌رسد آن تبلیغاتی که در گذشته در خصوص تغییر در کشورهای خلیج فارس به خصوص بحرین و عربستان سعودی مطرح می‌شد، ظاهرا از دستور کار خارج شده است. البته چنانکه اشاره کردم، شرایط سیال است و ممکن است بار دیگر وضعیت به حالت قبل باز گردد.
همزمان عربستان سعودی هم با توجه به پروژه‌های اقتصادی بزرگ و بلندپروازانه‌ای که طراحی کرده است نیاز به امنیت دارد، هم ایران برای حل برخی مشکلاتش نیاز به امنیت داخلی و رونق روابط خارجی دارد و هم عربستان برای پیشبرد پروژه‌هایش نیاز به امنیت دارد.»
محبعلی ادامه می‌دهد: «طرف سوم یعنی چین هم به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده انرژی منطقه است، برای اینکه بتواند انرژی را به اندازه کافی و با قیمت مناسب و ارزان به دست بیاورد، نیاز دارد که در منطقه خلیج فارس امنیت و آرامش برقرار باشد. علاوه بر این، چین سرمایه‌گذاری‌های بزرگی هم در کشورهای خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر کرده که پیشبرد آن‌ها نیز نیازمند امنیت است.»
محبعلی معتقد است که فرآیند عادی‌سازی روابط برخی کشورهای عربی با اسراییل هم در زمینه بهبود روابط کشورهای عربی با ایران نقش بازی می‌کند و می‌گوید: «آن‌ها تصور می‌کنند که الان فرصتی پدید آمده است که توازن و بالانسی در روابط منطقه‌ای خود برقرار کنند و همزمان از پیشبرد رابطه‌شان با هر دو طرف منفعت ببرند.»
هفته گذشته رسانه‌ها گزارش دادند که عربستان با دعوت از شورای ریاستی منصوب خود در یمن خبر موفقیت مذاکرات با انصارالله یمن برای پایان تدریجی جنگ در یمن را داده است. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که عربستان به تازگی در سیاست‌های خود در قبال دولت بشار اسد در سوریه نیز تجدید نظر کرده است و مقام‌های سعودی از آمادگی برای دعوت از نماینده سوریه به نشست سران اتحادیه عرب بعد از بیش از یک دهه خبر می‌دهند.
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین آسیای غربی وزارت امور خارجه ایران می‌گوید: «عربستان به برخی مطالباتش از ایران در منطقه دست پیدا کرده است. ریاض همواره می‌گفت که ایران باید سیاستی عرفی در منطقه داشته باشد و از حمایتش از گروه‌های منطقه‌ای بکاهد که به نظر آن‌ها در پی مذاکراتی که در چین انجام شده، این اتفاق افتاده است. بنابراین عربستان هم دیگر نگرانی چندانی نسبت به تحولات سوریه، یمن یا حتی لبنان و عراق ندارد.»
سفر هیات فنی عربستان سعودی به تهران
درست یک ماه پس از امضای توافق عادی سازی روابط میان ایران و عربستان سعودی در پکن، میان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و مساعد بن محمد عیبان، مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و سه روز بعد از دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان در پکن، یک هیات از عربستان سعودی برای بازدید از وضعیت سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد به تهران سفر کرد.
ریاست هیات سعودی را «ناصر بن عوض آل غنوم» برعهده دارد و این هیات روز شنبه در مقر وزارت خارجه در تهران با مهدی هنردوست، مدیر کل تشریفات وزارت خارجه دیدار کرد. جمهوری اسلامی ایران هم قرار است به زودی دو هیات برای بازدید از سفارت و سرکنسولگری ایران به عربستان اعزام کند.
علیرضا عنایتی، مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگویی با ایران‌پرس گفته است: «هیاتی فنی از تهران به منظور فراهم کردن مقدمات بازگشایی سفارت ایران در عربستان این هفته عازم ریاض می‌شود. یک هیات به جده و یک هیات به ریاض اعزام خواهد شد.» عنایتی همچنین با اشاره به موافقتنامه حمل و نقل هوایی بین دو کشور گفت: «مقرر شد پرواز‌های دو کشور از سر گرفته شود که این امر تعریف ارتباط مردمی در مناسبات ایران و عربستان است. فراهم کردن تسهیلات لازم برای سفر اتباع، صدور روادید و از سرگیری عمره مفرده از دیگر موارد ذیل این توافق است.»
قاسم محبعلی در خصوص اطمینان با پایدار بودن بهبود روابط میان تهران و ریاض، با توجه به فراز و نشیب‌های رابطه دو کشور در ۴۰ سال گذشته می‌گوید: «شرایط منطقه خاورمیانه سیال است و قابل پیش‌بینی نیست. طرفین با توجه به ضرورت‌های تاکتیکی با هم رابطه برقرار می‌کردند. این بار تفاوتی با گذشته دارد. حضور چین به عنوان یک میانجی یا یک کشور ثالث باعث می‌شود مساله روابط ایران و عربستان مدیریت بشود.»
سفر هیات عربستان سعودی به یمن
به نوشته خبرگزاری صبا، وابسه به گروه حوثی‌ها هیات‌های سعودی و عمانی برای گفتگو با شورای عالی سیاسی حوثی‌ها وارد صنعا، پایتخت یمن شدند. برخی رسانه‌ها گزارش کرده‌اند که هیات عربستان در این سفر با محمد علی حوثی، رهبر ارشد دولت انصارالله در یمن دیدار و گفتگو کرده است.
به نوشته رویترز، صبا به نقل از منبعی در شورای ریاست‌جمهوری حوثی‌ها گفت که این دو هیات و مهدی المشاط، رییس شورای عالی سیاسی حوثی‌ها در مورد رفع کامل محاصره، توقف حمله نظامی و احیای حقوق مردم یمن از جمله پرداخت حقوق تمام کارکنان دولت از درآمد نفت و گاز، گفتگو خواهند کرد. آسوشیتدپرس هم گزارش داده روز شنبه یک مقام حوثی اعلام کرده که سعودی‌ها ۱۳ اسیر حوثی را آزاد کرده که همان‌روز به صنعا برده شدند.
این مقام گفت که این اسرا در ازای آزادی چند زندانی سعودی به یمن بازگردانده شدند. این تبادل زندانی‌ها بخشی از ابتکار سازمان ملل بود که ماه گذشته توسط طرف‌ها توافق شده بود. بر اساس این قرارداد قرار است مجموعا ۹۰۰ زندانی آزاد و تبادل شود. در همین حین نیز مقامات عمانی برای گفتگو با مقامات حوثی وارد صنعا شدند تا در مورد تمدید آتش‌بس که در ماه اکتبر تمام می‌شود، مذاکره کنند. عمان سال‌هاست که نقش میانجیگر جنگ داخلی یمن را داشته و میزبان گفتگو‌های عربستان سعودی و گروه حوثی‌ها بوده است.
احمد عوض بن مبارک، وزیر خارجه یمن (در دولت مورد حمایت عربستان) از مذاکرات مستقیم میان عربستان و انصارالله برای احیای آتش‌بس خبر داد. آناتولی، وزیر خارجه یمن شب گذشته در مصاحبه با کانال خبری القاهره گفت که مذاکرات مستقیمی میان عربستان وانصارالله در رابطه با احیای آتش بس وجود دارد. وی افزود: «تلاش‌های عربستان، نشستن یمنی‌ها بر سر یک میز را تسهیل کرده و یمن از این گفتگو‌ها آگاه است.»
قاسم محبعلی، دیپلمات بازنشسته می‌گوید: «یکی از عللی که باعث شده بود روابط ایران و عربستان به‌شدت بحرانی شود، مساله یمن بود.
جنگ یمن عربستان را وارد یک درگیری بی‌سرانجام کرده‌بود. سعودی‌ها مدعی بودند که جمهوری اسلامی ایران پشتیبان جریان انصارالله یا حوثی‌هاست. به نظر می‌رسید که اگر قرار باشد روابط ایران و عربستان عادی شود، طبیعتا همزمان باید مساله یمن هم حل و فصل و خیال عربستان راحت شود که امنیتش از سوی یمن تهدید نمی‌شود. به نظر می‌رسد که این اتفاق به سرعت در حال رخ دادن است.»
با این حال مقام‌های دولت صنعا با احتیاط به مذاکرات جاری نگاه می‌کنند. محمد البخیتی، عضو دفتر سیاسی انصارالله یمن در توییتی نوشت: «هنوز زود است به‌طور قطع بگوییم مذاکرات کنونی در صنعا با هیات‌های عمان و عربستان برای تحقق صلح حتما موفقیت‌آمیز خواهد بود، اما واضح است که فضای صلح بر منطقه حاکم است که موجب امیدواری و خوش‌بینی است. تحقق صلح میان صنعا و ریاض پیروزی برای دو طرف است و باید همگان برای حفظ فضای صلح و بستن صفحه گذشته و باز کردن صفحه جدید زخم‌ها و درد‌های کهنه را کنار گذاشته و از تلاش برای کسب امتیاز از طریق رسانه‌ها خودداری کنند و نباید آنچه اتفاق افتاد را فراموش کنیم تا فاجعه تکرار نشود.»
انگیزه‌های تهران، ریاض و پکن از توافق عادی‌سازی روابط ایران و عربستان
سرعت بالای فرآیند آشتی میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران با میانجیگری چین، این سوال را پیش آورده است که بازیگران این توافق چه منافعی را با دنبال کردن این فرآیند تعقیب می‌کنند.
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین غرب آسیای وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به این سوال می‌گوید: «در عین حال جمهوری اسلامی ایران چه به دلیل شرایط داخلی و چه به دلیل مشکلات روابط خارجی و همچنین ضرورت‌های اقتصادی مجبور است که از بعضی سیاست‌های خارجی گذشته خود عقب‌نشینی کند و به نظر می‌رسد آن تبلیغاتی که در گذشته در خصوص تغییر در کشورهای خلیج فارس به خصوص بحرین و عربستان سعودی مطرح می‌شد، ظاهرا از دستور کار خارج شده است. البته چنانکه اشاره کردم، شرایط سیال است و ممکن است بار دیگر وضعیت به حالت قبل باز گردد.
همزمان عربستان سعودی هم با توجه به پروژه‌های اقتصادی بزرگ و بلندپروازانه‌ای که طراحی کرده است نیاز به امنیت دارد، هم ایران برای حل برخی مشکلاتش نیاز به امنیت داخلی و رونق روابط خارجی دارد و هم عربستان برای پیشبرد پروژه‌هایش نیاز به امنیت دارد.»
محبعلی ادامه می‌دهد: «طرف سوم یعنی چین هم به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده انرژی منطقه است، برای اینکه بتواند انرژی را به اندازه کافی و با قیمت مناسب و ارزان به دست بیاورد، نیاز دارد که در منطقه خلیج فارس امنیت و آرامش برقرار باشد. علاوه بر این، چین سرمایه‌گذاری‌های بزرگی هم در کشورهای خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر کرده که پیشبرد آن‌ها نیز نیازمند امنیت است.»
محبعلی معتقد است که فرآیند عادی‌سازی روابط برخی کشورهای عربی با اسراییل هم در زمینه بهبود روابط کشورهای عربی با ایران نقش بازی می‌کند و می‌گوید: «آن‌ها تصور می‌کنند که الان فرصتی پدید آمده است که توازن و بالانسی در روابط منطقه‌ای خود برقرار کنند و همزمان از پیشبرد رابطه‌شان با هر دو طرف منفعت ببرند.»
