ضریب جینی (Gini coefficient) یکی از شاخص‌های اقتصادی است که به وسیله آن، نابرابری مالی در یک کشور را محاسبه می‌کنند. به زبان ساده‌تر، ضریب جینی نشان‌دهنده توزیع درآمد و پول بین افراد مختلف جامعه است، آنچه که به عنوان اختلاف طبقاتی در جامعه می‌شناسیم، به وسیله ضریب جینی محاسبه می‌شود. افزایش ضریب جینی به منزله افزایش نابرابری و کاهش آن در زمره کاهش نابرابری به شمار می‌آید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد ضریب جینی یا شاخص نابرابری در سال‌های اخیر افت داشته است،این درحالی است که خط فقر در جامعه ایران بالاتر هم رفته به گونه‌ای که میزان هزینه‌کرد ماهیانه خانوار در یک دهه اخیر روندی نزولی داشته و از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ حدود ۱۲درصد از هزینه‌های واقعی خانوار ساکن در نقاط شهری کسر شده است. براساس آمارهای بانک جهانی، در سال ۲۰۱۱ حدود ۲۰درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر قرار داشتند، این درحالی است که در سال ۲۰۲۱ بیش از ۲۸.۱درصد جمعیت ایران زیر خط فقر قرار گرفته‌اند. با فرض متوسط جمعیت ۸۰ میلیون نفری طی دهه اخیر، مشاهده می‌شود طی سال‌های مذکور تقریبا ۶.۵ میلیون نفر به افراد زیر خط فقر اضافه شده است.
حذف طبقه متوسط از اقتصاد تورم‌زده
مصطفی شریف، اقتصاددان در مورد کاهش ضریب جینی و تاثیر آن بر رفاه مردم کشور به «اعتماد» گفت: کاهش ضریب جینی به معنای بهبود وضعیت رفاهی مردم نیست، چراکه عوامل مختلفی روی رفاه مردم اثرگذار است به خصوص با تقسیم‌بندی ترکیب جمعیتی با درآمدهای پایین، متوسط و بالا شاهد جابه‌جایی گروه‌ها در طبقات مختلف هستیم.به گونه‌ای که جمعیت متوسطی که باید تعدادشان از سایر گروه‌ها بیشتر باشد و در جهت توسعه کشور حرکت کنند رو به کاهش هستند.
این کارشناس اقتصادی در ادامه افزود: متاسفانه به دلیل مشکلات اقتصادی کنونی طبقه متوسط هم به طبقه فرودستان نزدیک شده است و زمانی که قشر متوسط ضعیف می‌شود به لحاظ توسعه‌ای کشور هم دچار مشکل می‌شود.
گذر از سفته‌بازی به جهش تولید
شریف تصریح کرد: زمانی می‌توان قدرت خرید مردم را افزایش داد که تولید کشور رشد داشته باشد
تا زمانی که تولیدکننده قادر به ایجاد ارزش افزوده نباشد قدرت خرید مردم هم افزایشی نخواهد یافت و متاسفانه در سال‌های اخیر ارزش افزوده چندانی در کشور ایجاد نشده است و بیشتر شاهد سفته‌بازی هستیم.
او افزود: متاسفانه شاهد آنیم که میزان تورم خوراکی‌هایی که جزو مواد ضروری برای حیات مردم هستند با تورمی بیش از ۷۰درصد مواجه بوده‌اند و طبیعی است که قدرت خرید مردم هم برای خرید این مواد خوراکی افت داشته و در شرایط رکود تورمی تنها راه‌حل افزایش تولید در کشور است. این اقتصاددان خاطرنشان کرد: به نظر نمی‌رسد در سال آینده هم میزان تورم افت چندانی داشته باشد و تورم زیر ۳۰درصدی هم که وعده داده شده چندان قابل دسترس نیست، اما همه این موارد به سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های دولت وابسته است که می‌تواند در کاهش یا افزایش تورم اثرگذار باشد و در صورتی که سیاست‌ها در جهت تعامل با جهان باشد، می‌توان انتظار افت تورم را هم داشت در غیر این صورت میزان تورم هم افت چندانی نخواهد داشت.
مرتضی عزتی، اقتصاددان و استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس درخصوص کاهش ضریب جینی و اثر آن بر بهبود سطح زندگی ایرانیان به «اعتماد» گفت: ضریب جینی نشان‌دهنده توزیع درآمد بین افراد جامعه است که هر چه این عدد بیشتر باشد به این معنی است که توزیع درآمد بین افراد جامعه هم نابرابرتر بوده است. او با اشاره به چگونگی به وجود آمدن ضریب جینی افزود: این شاخص در یک نگاه کمونیستی و صرف‌نظر از اینکه افراد جامعه چه میزان در فعالیت‌های اجتماعی دخیل هستند به وجود آمد و ایده اصلی این بود که همه افراد جامعه باید به اندازه نیازشان از تولید کشور بهره‌مند شوند. عزتی با بیان اینکه مبنای این تفکر، تفکری کمونیستی بود، ادامه داد: در این مکتب برابری درآمد منطق و معیار تصمیم‌گیری‌هاست اما در یک اقتصاد پویا که مبتنی بر فعالیت مردم است چنین مبنایی وجود ندارد و هر فرد تنها به اندازه‌ای که تلاش می‌کند و در تولید سهیم است باید درآمد داشته باشد.
منطق ضریب جینی برای تحلیل اقتصادی صحیح نیست
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: اساسا منطق ضریب جینی منطق درستی برای تحلیل اقتصادی نیست و این ضریب اگر کم شود به این معنی است که افراد مختلف با فعالیت‌های متفاوت درآمد یکسانی داشته‌اند که باعث از بین رفتن انگیزه‌ها می‌شود.
او تصریح کرد: این موضوع باعث می‌شود افرادی که پرتوان هستند هم بی‌انگیزه شوند، چراکه فکر می‌کنند به اندازه افرادی درآمد دارند که افراد کم‌توان‌تری هستند، بر این پایه انگیزه‌های فعالیت‌های اقتصادی و کار و کوشش و بهره‌وری هم از بین می‌رود، از سوی دیگر اگر افراد جامعه شبیه به یکدیگر از تولید سهم ببرند به معنی افزایش تولید در جامعه نیز نخواهد بود.
مقدار تولید معیار درستی برای رفاه جامعه است
عزتی با بیان اینکه مقدار تولید در اقتصاد حائزاهمیت است، گفت: در صورتی که مقدار تولید رشد کند مردم جامعه نیز از رفاه بیشتری برخوردار خواهند شد به عنوان نمونه در صورتی که تولید یک کشور رشد کند افراد طبقه متوسط هم بیشتر می‌شود و سهم افراد فقیر کمتر اما در صورتی که تولید افزایش نیابد و توزیع برابر شود افراد فقیر همگی به اندازه یکدیگر فقر را درک می‌کنند و دیگر خبری از افراد ثروتمند و متوسط در جامعه نیست.این اقتصاددان افزود: معیار درست افزایش رفاه و بهبود وضعیت زندگی مردم به مقدار تولید جامعه وابسته است نه اینکه همه افراد از پرتوان گرفته تا کم‌توان به یک اندازه از منابع مالی بهره‌مند شوند و اشکال اصلی ضریب جینی نیز همین مورد است که یک نگاه عوام‌فریبانه و پوپولیستی هم پشت آن قرار گرفته است.
کاهش تولید به معنای گسترش فقر است
او ادامه داد: منطق تشکیل ضریب جینی در ابتدا در کشورهایی شکل گرفت که نگران انقلاب کمونیستی بودند و سیاست این بود که افراد درآمد برابرتری داشته باشند تا کارگران قیام نکنند و این منطق باعث ایجاد این ضریب شد.
عزتی تصریح کرد: زمانی که تولید یک کشور افت می‌کند بخشی از جامعه که در طبقه متوسط هستند دیگر توان کسب درآمد ندارند یا اینکه میزان درآمدشان افت می‌کند و این طبقه متوسط به سمت طبقه فقیرتر حرکت می‌کنند و در جامعه ما که امروز تولید کاهش پیدا کرده مسلما فقر هم گسترش پیدا می‌کند.
افزایش انگیزه افراد در رشد تولید موثر است
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه افزایش تولید در رشد رفاه جامعه بسیار مهم است، گفت: ضریب جینی تنها یک نگاه عوام‌فریبانه است و این شاخص می‌گوید اگر فقر در جامعه‌ای بیشتر شده در عوض درآمدها برابرتر شده است درحالی که افزایش تولید باعث کاهش افراد فقیر در جامعه و افزایش ثروتمندان می‌شود و این افراد هستند که سهم افزایش یافته درآمد را به خودشان اختصاص می‌دهند و رفاه جامعه را هم بالا می‌برند.عزتی گفت: تنها راه افزایش و بهبود قدرت خرید افراد جامعه افزایش درآمد واقعی جامعه است، به این معنی که باید رشد اقتصادی بالا باشد تا میزان تولید و درآمد بیشتری در جامعه ایجاد شود تا این درآمد بین همه جامعه توزیع شود و انگیزه‌ها افزایش پیدا کند و رشد مستمری هم داشته باشد، در صورتی که انگیزه‌های تولید و کسب درآمد را از بین ببریم میزان تولید جامعه هم کاسته می‌شود.او افزود: اگر خواستار افزایش رفاه و درآمد افراد در جامعه هستیم هیچ راهی جز افزایش رشد اقتصادی باقی نمی‌ماند.
