دیده بان ایران،او اما دولت ارمنستان را مانع مهم رسیدن به این توافق توصیف کرده و تاکید داشته است که «متاسفانه دولت ارمنستان، در اجرای توافقنامه امضاشده توسط نخست‌وزیر پاشینیان، برای ایجاد کانال ارتباطی از استان سیونیک ارمنستان، کارشکنی می‌کند. این در حالی است که به دلیل بسته بودن کانال زنگزور توسط ارمنستان، ارتباط در منطقه بسیار دشوار شده است.»
پس از بیان این سخنان توسط لاوروف، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز در یک نشست خبری، بدون توجه به ابراز نگرانی ایران از قطع شدن مرز خود با ارمنستان در صورت باز شدن کانال زنگزور، تاکید کرد که «موضع مسکو درباره لزوم باز شدن این کانال کاملا قطعی است. البته ما براساس این واقعیت پیش می‌رویم که راه‌حل باید برای ارمنستان، آذربایجان و همسایگان منطقه قابل قبول باشد.»
نکته قابل توجه این است که در صورت باز شدن کانال زنگزور که یک مسیر حمل‌ونقل زمینی است، جمهوری آذربایجان از طریق استان سیونیک که جنوبی‌ترین استان ارمنستان محسوب می‌شود، می‌تواند بدون عبور از پست‌های بازرسی ارمنستان، به منطقه نخجوان و از آنجا به ترکیه متصل شود؛ به نحوی که اگر این دالان باز شود و در اختیار آذربایجانی‌ها قرار بگیرد، مرزهای ایران و ارمنستان با یکدیگر به طور کامل قطع خواهد شد و هم استان آذربایجان شرقی ایران را از مسیر ترانزیت باکو به آنکارا حذف می‌کند و هم ایران دیگر نمی‌تواند برای ترانزیت محصولات خود به اروپا، مانند امروز به‌راحتی از مسیر ارمنستان استفاده کند و برای این منظور ناچار است به ترکیه و جمهوری آذربایجان وابسته شود.
دولت روسیه اما در حالی روی حمایت قاطع خود از باز شدن کانال زنگزور تاکید کرده است که رهبر انقلاب در دیدارهای جداگانه‌ای که تیرماه ۱۴۰۱ با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه داشتند، تاکید داشتند که تهران با هرگونه تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه قفقاز مخالفت خواهد کرد و دیگر مقامات کشورمان نیز بارها بر خط قرمز بودن تغییر مرزها یا حتی تغییر شرایط مرزهای منطقه برای جمهوری اسلامی تاکید کرده‌اند.
در چنین شرایطی است که پس از اظهارات مقامات روسی درباره لزوم باز شدن کانال زنگزور که به نوعی عبور از خط قرمز ایران محسوب می‌شود، سید عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، به این اقدام مسکو واکنش نشان داده و گفته است که «صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای تنها یک اولویت نیست، بلکه یکی از استوانه‌های امنیت ملی ما است. هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.»
در این میان نباید فراموش کرد که مسکو در حالی در موضوع تنش‌های میان باکو و ایروان، طرف آذربایجان و ترکیه را گرفته و حتی در مساله کانال زنگزور حاضر شده است از خط قرمز ایران عبور کند که در سال‌های اخیر، این کشور در موضوع جزایر سه‌گانه نیز بارها در بیانیه‌های مشترک با امارات یا دیگر کشورهای عربی منطقه، نسبت به تمامیت ارضی ایران جسارت کرده است. این در حالی است که روسیه در طول چند سال گذشته در سیاست خارجی خود عمدتا با ایران ابراز همراهی کرده و البته ایران نیز در موارد بسیاری از جمله در کمک به این کشور برای مقابله با تحریم‌های وضع‌شده علیه مسکو پس از شروع جنگ اوکراین، با روس‌ها همراه بوده است.
روسیه همواره براساس منافع ملی خود از ایران گروگشی کرده است
در همین راستا، تحلیل چرایی موضع‌گیری اخیر مقامات روسیه درباره کانال زنگزور و بی‌توجهی روس‌ها به خطوط قرمز ایران در سیاست منطقه‌ای خود را از «حشمت‌الله فلاحت‌پیشه»، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی جویا شدیم و او نیز توضیح داد: روسیه همیشه براساس منافع ملی خود عمل کرده و در موضوع مناسبات ایران با غرب به‌ویژه آمریکا نیز با سیاست‌های به اصطلاح گروکشی، توانسته است که یک سیاست خارجی یک‌سویه را به ایران تحمیل کند و تهران نیز در سیاست خارجی خود مجبور بوده است که امتیازات متعددی را به مسکو بدهد که حداقل در یک مورد در سال‌های اخیر شاهد فدا شدن برجام پای جنگ اوکراین بوده‌ایم.
اشتباه استراتژیک ایران در سیاست خارجی یارکمکی روس ها برای گروکشی است
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: مواضع اخیری که روس‌ها در مسائل حیثیتی مرتبط با مرزهای ایران اتخاذ کرده‌اند نیز نتیجه همان سیاست گروکشی روس‌ها است. البته متاسفانه اشتباهی در سیاست خارجی خود ایران وجود دارد که باعث تحمیل یک سویه برخی موارد به کشور ما شده که آن هم، تحمیل سیاست نگاه به شرق به ایران است که خلاف قانون اساسی است. در واقع، مهمترین یار کمکی روس‌ها در گروکشی از کشورمان، همین اشتباهات سیاست خارجی خود ایران است.
فلاحت‌پیشه همچنین با اشاره به موضوع کانال زنگزور، به دیده بان ایران گفت: اتفاقی که در موضوع زنگزور رخ داده، شبیه به همان بازی است که روس‌ها در مساله رژیم حقوقی دریای خزر، با ایران انجام دادند. در گذشته که برخی کانال‌های دیپلماتیک بین ایران و آمریکا فعال شده بود که برخی تنش‌های بین دو کشور کاهش پیدا کند، پوتین در دیدار با یک فرستاده ایرانی یک خطی را تحت عنوان بندر آستاراخان نشان می‌دهد و تاکید می‌کند که شما بیش از این نباید ادعای رژیم حقوقی داشته باشید و بلافاصله می‌گوید که شما در حال بستن با آمریکایی‌ها هستید و چگونه از روسیه توقع دارید که در موضوع دریای خزر با مطالبات شما خورده باشد.
وی در ادامه تاکید کرد: در گذشته، روس‌ها گروکشی در موضوع رژیم حقوقی دریای خزر را به جلوگیری از رفع تنش بین ایران و آمریکا ربط دادند و الان هم درست در ایامی که دولت جدید در کشورمان روی کار آمده است، شاهد آن هستیم که روس‌ها موضوع زنگزور را مطرح می‌کنند؛ موضوعی که عملا با ایستادگی جدی ایران مواجه شده است و حتی مقامات آذربایجان هم دیگر جرات نداشتند که به صراحت از این موضوع یاد کنند و بسیاری از کارشناسان معتقد بودند که این طرح به تعویق افتاده است، ولی می‌بینیم که در حال حاضر، مسکو بیش از باکو به دنبال باز شدن کانال زنگزور افتاده است.
روس‌ها سعی می‌کنند که از یک‌سویگی سیاست خارجی ایران، حداکثر بهره را ببرند
فلاحت‌پیشه همچنین در پاسخ به این سوال که آیا باز شدن کانال زنگزور، از نظر ژئوپلیتیکی به ضرر خود روسیه نیست، چون به هر حال ارتباط این کشور با ایران در واقع در اختیار دیگر کشورها قرار می‌گیرد، توضیح داد: در شرایط کنونی مساله اول برای روسیه، موضوع جنگ اوکراین است و سعی می‌کنند در شرایطی که عملا با تغییر عرصه نبرد با اوکراین، برخی راه‌های مواصلاتی آن‌ها بسته می‌شود، سعی می‌کنند که به دنبال یک کریدور جایگزین بگردند. در طول تاریخ نیز «خارج نزدیک» همواره مساله اصلی سیاست خارجی روسیه بوده است و تمام مناسبات‌شان با دیگر کشورها از جمله ایران را با خارج نزدیک خودشان که الان، اوکراین مساله اصلی در این زمینه است، تنظیم می‌کنند.
وزیر خارجه دولت جدید برای این که از مجلس رأی بگیرد، سعی کرد که ادبیات خودش را حتی به ادبیات جبهه پایداری نزدیک کند
این تحلیلگر سیاست خارجی با تاکید بر این که روس‌ها همواره سعی کرده‌اند که از یک‌سویگی سیاست خارجی ایران، حداکثر بهره را ببرند، اظهار داشت: اتفاقی که در ایران رخ داده است را نمی‌توان فقط نمیشه با یک‌سری شعارهای کلیشه‌ای برخی منصوبان دولت جدید تحلیل کرد؛ به عنوان مثال، وزیر خارجه دولت جدید برای این که از مجلس رأی بگیرد، سعی کرد که ادبیات خودش را حتی به ادبیات جبهه پایداری نزدیک کند، ولی وقتی که ما علاوه بر مطالبات کسانی که به آقای پزشکیان رای دادند که یکی از مهمترین آن‌ها، تنش‌زدایی در سیاست خارجی بود، در مواضع رسمی دولت جدید نیز می‌بینیم که همین مساله دنبال می‌شود.
حتی شرکت‌ها و بانک‌های چینی هم حاضر به استفاده از خط اعتباری ایران و روسیه نیستند
نماینده ادوار مجلس در این زمینه، تشکیل کارگروه رفع مشکل ایران در FATF در دولت پزشکیان را مثال زد و یادآور شد: این کارگروه در شرایطی تشکیل شده است که در سال‌های اخیر، روس‌ها سعی کرده‌اند که ایران را با یک خط اعتباری – بانکی بین ایران و روسیه سرگرم کنند و خیلی هم شعار می‌دادند که این خط، جایگزین سوئیفت و دیگر مناسبات مالی با غرب می‌شود. اما در عمل این خط نتوانسته است هیچ کمکی به ایران داشته باشد، چون حتی شرکت‌ها و بانک‌های چینی هم حاضر به استفاده از این خط نیستند، زیرا به هر حال ایران در لیست سیاه FATF قرار دارد؛ بنابراین ایجاد خط بانکی مستقل بین ایران و روسیه، بیشتر یک شعار بوده و ارزش عملی برای ایران نداشته است.
وی همچنین خاطرنشان کرد: آقای پزشکیان در اولین گفت‌وگوی رسمی خود بعد از ریاست جمهوری، تاکید کرد که برای رسیدن به رشد اقتصادی ۸ درصد، حداقل باید ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در ایران داشته باشیم. خب سوال مهم این است که آیا ما می‌توانیم صرفا با اتکا به چین و روسیه، این سرمایه خارجی را جذب نکنیم؟ یادمان نرفته است که مهمترین سرمایه‌گذاری روس‌ها در ایران همین نیروگاه بوشهر است که با ۱۱ سال تاخیر به بهره‌برداری رسید و اهداف فنی نیروگاه نیز محقق نشد؛ این سرمایه‌گذاری نیز زمانی انجام شد که روس‌ها درگیر جنگ نبودند و در اوج قدرت قرار داشتند.
همچنین در حالی که گفته شده است چینی‌ها باید ۳۰ درصد پول فروش نفت را در ایران سرمایه‌گذاری کنند، ولی شرکت‌های چینی نیز برای عدم سرمایه‌گذاری در ایران، بهانه‌هایی مثل FATF را مطرح می‌کنند؛ در چنین شرایطی، دولت پزشکیان چاره‌ای ندارد جز این که برای جذب ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی، به تنش‌زدایی با دنیا، سازمان‌های بین‌المللی، غرب و حتی آمریکا بپردازد که مقدمه آن، حل شدن مساله FATF است.
تنش‌زدایی ایران با غرب، کابوس روسیه است
فلاحت‌پیشه با تاکید بر این که روس‌ها یک ایران محاصره‌شده را می‌پسندند، گفت: دولت روسیه ایرانی را می‌پسندد که دائما در چالش و تنش باشد و با تحریم‌های غربی مواجه باشد. موضوع مهم و اساسی دیگری که در ایران دیده نمی‌شود، ولی به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور روسیه به‌خوبی به آن توجه دارد، این است که پوتین فقط به مواضع سیاستمداران ایرانی نگاه نمی‌کند، بلکه مواضع مقامات آمریکا و راهبردهای آمریکایی‌ها را نیز مد نظر قرار می‌دهد. به همین دلیل، پوتین می‌داند هر دولتی که در آمریکا روی کار بیاید، تنش اصلی برای آمریکایی‌ها، تنش با روسیه است، نه با ایران. حتی مواضع انتخاباتی ترامپ کاملا با مواضعش در زمان ریاست جمهوری متفاوت است و ترامپ هم به دنبال روابط خوب با ایران است و اعلام کرده که تنها یک مساله با ایران دارد و آن هم مساله هسته‌ای است.
رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ادامه داد: پوتین در رقابت بین قدرت‌ها، قدرت رقیب خودش یعنی آمریکا را می‌بیند که آمریکایی‌ها عزم دارند که تنش با ایران را محدود کنند و حتی به سمت کاهش تنش پیش بروند. این در حالی است که در حال حاضر در ایران هم عملا هم مردم ایران با انتخاب جدیدشان و هم مسئولان ایرانی به تنش‌زدایی روی خواهند آورد که این موضوع، یک کابوس برای روسیه است. بر همین اساس، روس‌ها موضوع کانال زنگزور را مطرح کرده‌اند برای این که یک گروکشی داشته باشند تا در نهایت ایرانی‌ها مجبور شوند که با حفظ شرایط محاصره و مقابله با غرب، بازهم از روسیه کمک بخواهد تا کشورمان در موضوع زنگزور، با آسیب ژئوپلیتیکی مواجه نشود.
دولت روسیه حتی حاضر نشده است که روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت ایران را بفروشد و در برابر آن، کالا به ایران بدهد
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این که ایران در حال دادن تاوان تعارفات دیپلماتیک بدون پشتوانه راهبردی در رابطه با روسیه است، به دیده بان ایران گفت: بعد از روی کار آمدن دولت پزشکیان، برخی افراد سعی کردند این جمله را بر زبان رئیس‌جمهور و مسئولان دولت از جمله وزیر امور خارجه بیاورند که ایران، دوستان دوران سختی خودش را فراموش نخواهد کرد و منظور از یکی از این دوستان، روسیه بود. در صورتی که ما در دوران سختی هم در برخی مواقع دیده‌ایم که روسیه از کمک به ایران دست کشیده است، از جمله این که در زمان تحریم، دولت روسیه حتی حاضر نشده است که روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت ایران را بفروشد و در برابر آن، کالا به ایران بدهد.
وی در ادامه تاکید کرد: روسیه در زمان سختی نیز فقط از ایران امتیاز گرفته و کمک زیادی به ما انجام نداده است، ولی متاسفانه ما می‌بینیم که برخی تعارفات دیپلماتیک در ایران تبدیل به راهبرد دیپلماسی شده و نوعی یک‌سویگی را به سیاست خارجی کشورمان تکمیل کرده است. در حال حاضر نیز تنها راه برای پایان دادن به محاصره دیپلماتیک کشور، بازگشت به قانون اساسی است؛ در قانون اساسی روی سیاست نه شرقی نه غربی تاکید شده که معنای امروز آن، عدم وابستگی به شرق و غرب و به طور طبیعی پرهیز از هرگونه تنش در عرصه بین‌المللی است.
روسیه سعی می‌کند که نام ایران همواره در جنگ اوکراین مطرح باشد
فلاحت‌پیشه همچنین درباره ادعاهای برخی رسانه‌های خارجی مبنی بر این به روسیه به دنبال خرید موشک بالستیک از ایران برای تقویت سلاح‌های خود در جنگ اوکراین است و صحبت‌هایی مبنی بر این که این خبر از جانب روس‌ها منتشر شده است، اظهار داشت: در حال حاضر در عصر نوواقع‌گرایی به سر می‌بریم که تنش و آنارشی در دنیا حاکم است. سیاست خارجی صحیح در چنین عصری، پرهیز از تنش‌ها است، نه گرفتار شدن در آن‌ها؛ این در حالی است که ایرانی‌ها برخلاف معادلات علمی در دیپلماسی جهانی، برای جنگ اوکراین تاوان داده که آن هم تاوان نوعی یک‌سویگی در سیاست خارجی بوده است.
روس‌ها از این که موضوع موشک‌های بالستیک ایران در جنگ اوکراین مطرح شود ابایی ندارند
نماینده ادوار مجلس با یادآوری این نکته که شرایط جنگ اوکراین و بهبود وضعیت سلاح‌های تدافعی در اختیار این کشور، کار را به جایی رسانده است که دیگر پهپاد، نقش اثرگذار گذشته را ندارد، به دیده بان ایران گفت: در چنین شرایطی، روس‌ها ابایی ندارند از این که موضوع موشک‌های بالستیک ایران به میان بیاید، در حالی که سیاست صحیح برای ایران، پرهیز از درگیر شدن در جنگ اوکراین است. در نگاه کلان‌تر، سیاست صحیح پرهیز از درگیر شدن در جنگ‌هایی است که هیچ سودی برای منافع ملی ایران ندارند و باید توجه داشت که تمام جنگ‌هایی که الان در اروپا و در خاورمیانه در جریان است، هیچ‌گونه سودی برای منافع ملی کشور ما ندارد و سیاست دولت باید هر چیز از همه این تنش‌ها باشد.
غرب اجازه پیروزی به پوتین نخواهد داد
این تحلیلگر سیاست خارجی خاطرنشان کرد: در کار حاضر واقعی‌ترین تنش در دنیای امروز، تنش غرب با روسیه است و میزان درگیر شدن کشورهای غربی با این تنش نیز براساس دوری یا نزدیکی آن‌ها با جنگ اوکراین مشخص می‌شود و مناسبات سیاست خارجی خودشان با دیگر کشورها از جمله ایران را نیز براساس همین مساله شکل می‌دهند. همین که ایرانی‌ها بتوانند گلیم خودشان را از جنگ اوکراین دور کنند، مهمترین زمینه برای تنش‌زدایی بین ایران و غرب فراهم می‌شود. به همین دلیل است که پوتین همواره سعی می‌کند به گونه‌ای با طرح مسائلی نظیر پهباد یا موشک بالستیک یا به راه انداختن جنگ لفظی بین ایران و اوکراین، اسم ایران را در جنگ اوکراین مطرح نگه دارد و این موضوعی است که مسئولان ما باید به‌شدت از آن پرهیز کنند.
وی در پایان تصریح کرد: سیاست خارجی کلی جمهوری اسلامی ایران باید پیوستن به ساز و کارهایی باشد که به دنبال شکل‌دهی به پایان تنش در جنگ اوکراین هستند و لازمه آن، اثبات واقعی بی‌طرفی ایران در جنگ اوکراین است. اگر این اتفاق رخ دهد، دیگر موضوع ایران برای غربی‌ها نه تنش درجه اول، بلکه یک اختلاف است که قابل مدیریت است. یک بار برای همیشه مسئولان کشور باید به این فکر کنند که برای پایان دادن به تنش با غرب، نیازی ندارند که سمت روسیه نگاه کنند، زیرا غرب اجازه پیروزی به پوتین نخواهد داد.
