روزی نیست که خبری در مورد تقلب و استفاده از مواد غیرمجاز و خطرناک در محصولات و موادغذایی منتشر نشود. وجود روغن پالم در شیر و ماست و بستنی، استفاده از پارافین و واکس‌های غیرمجاز برای تازه نشان دادن محصولات باغی، استفاده از خمیر مرغ در سوسیس و کالباس، وجود فلزات سنگین در گوشت مرغ و برنج‌های وارداتی، اضافه کردن پارافین به روغن زیتون و روغن‌های خوارکی، آب معدنی میکروبی، آبیاری سبزیجات با فاضلاب و دست آخر هم آب به همراه مخلوطی از «اسیدسولفوریک» و «گوگرد» که به نام آبلیمو به فروش می‌رسد، باعث شده تا نگرانی‌ها نسبت به ایمنی موادغذایی در کشور افزایش پیدا کند.
شهروند، هرچند وزارت بهداشت از سال گذشته و با اعلام استفاده از روغن پالم در محصولات لبنی نشان داد که سلامت مردم از هر مصلحت‌اندیشی برایش مهم‌تر است و مسئولان این وزارتخانه و در رأس آنها مدیران ارشد سازمان غذا و دارو بارها با تأکید بر این‌که اطلاع‌رسانی و برخورد با متخلفان درشت تولید محصولات و موادغذایی ناسالم در دستورکار این سازمان قرار داد، قدری از نگرانی‌ها در این خصوص کاستند؛ اما همچنان ایمنی موادغذایی یکی از دغدغه‌های عمومی جامعه است. دغدغه‌ای که هر روز با انتشار اخباری جدید درخصوص تقلب در محصولات غذایی بیشتر می‌شود. تأیید و اطلاع‌رسانی مکرر وزارت بهداشت به‌عنوان متولی اصلی سلامت عمومی جامعه درخصوص تخلف، تقلب و ناسالم بودن محصولات غذایی که هر روز ابعاد گسترده‌تر و پیچیده‌تری پیدا می‌کند از یک سو و اظهارات، تکذیب‌ها یا سکوت سازمان‌های متولی دیگری چون سازمان استاندارد و دامپزشکی کشور و اتحادیه‌های صنفی از سوی دیگر باعث شده تا مردم نگران‌تر از گذشته نسبت به کیفیت و سلامت موادغذایی دچار سردرگمی شوند. نامشخص بودن سرنوشت تولیدگنندگان متخلف که به راحتی با سلامت مردم بازی می‌کنند و ابهام درخصوص اصلاح کیفیت محصولات تولیدی این شرکت‌ها با توجه به این‌که تاکنون هیچ یک از برندهای معتبر متهم در این خصوص به‌طور کامل تعطیل نشده‌اند، باعث ایجاد این شائبه شده که وزارت بهداشت یا سازمان‌ها و ارگان‌های متولی دیگر، توان لازم برای برخورد قاطع با این متخلفان را ندارند و فقط در بهترین حالت با اطلاع‌رسانی عمومی سعی در بهبود سلامت محصولات غذایی دارند. موضوعی که می‌تواند بی‌اعتمادی جامعه نسبت به قدرت بازدارندگی دستگاه‌های نظارتی و متولیان نظام سلامت کشور را در پی داشته باشد.
برخورد وزارت بهداشت با تولیدکنندگان متخلف بی‌سابقه است
اعلام عمومی شرکت‌های متخلف و تولیدکنندگانی که سود و منفعت مالی از سلامت مردم برایشان مهم‌تر است، نشانه پیگیری و نظارت دقیق متولیان سلامت است، اما پیگیری و برخورد قاطع و مهم‌تر از آن اطلاع‌رسانی در این خصوص می‌تواند این روند مطلوب را نتیجه‌بخش کند. این را محمدحسین قربانی سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به «شهروند» می‌گوید. او با بیان این‌که وزارت بهداشت در چند ماه گذشته نشان داده که سلامت مردم را وجه‌المصالحه قرار نمی‌دهد، دراین‌باره می‌گوید: «تاکنون سابقه نداشته که وزارت بهداشت به این صراحت با متخلفان و تولیدکنندگان موادغذایی برخورد کرده و از تمام توان خود برای حفظ سلامت عمومی جامعه استفاده کند.»
قربانی ادامه می‌دهد: «شاید در گذشته تذکر یا حتی توقیف خط تولید برخی محصولات غذایی توسط وزارت بهداشت انجام شده باشد، ولی اطلاع‌رسانی عمومی و اعلام نام شرکت و برندهای متخلف در این ابعاد سابقه نداشته است و البته باید این روند با قدرت و دقت بیشتری توسط وزارت بهداشت دنبال شود.»
سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با تأکید بر اهمیت سلامت موادغذایی می‌افزاید: «برخی‌ها فکر می‌کنند که به هر قیمتی می‌توانند سود بیشتری به جیب بزنند، البته ما مخالف حمایت از تولید نیستیم و حتی در مراحل اولیه تشخیص تخلف و تولید محصولات ناسالم با تذکر و ابلاغ شفاهی و کتبی به تولیدکننده اخطار داده می‌شود که در صورت اصلاح فرآیند تولید، اطلاع‌رسانی عمومی انجام نمی‌شود، ولی در برخی مواقع تولیدکنندگان و صاحبان شرکت‌های تولیدی موادغذایی فکر می‌کنند که هیچ سازمانی توان برخورد با آنها را ندارد، به همین دلیل هم به تخلف خود ادامه می‌دهند و در این زمان است که وزارت بهداشت و مسئولان سازمان غذا و دارو نسبت به اطلاع‌رسانی عمومی اقدام می‌کنند.»قربانی با تأیید افزایش تولیدات ناسالم موادغذایی که سلامت عمومی مردم را مورد تهدید جدی قرار می‌دهد، می‌گوید: «با توجه به این موضوع کمیته ویژه‌ای در کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با حضور اعضای سازمان استاندارد و سازمان غذا و دارو تشکیل شده است، که از این طریق اعضای کمیسیون در جریان جدیدترین اخبار و اقدامات این دو سازمان درخصوص برخورد با متخلفان قرار می‌گیرند.»
وزارت بهداشت به تنهایی نمی‌تواند ایمنی موادغذایی در کشور را تأمین کند
او همکاری و هماهنگی بین بخشی را تنها راه علاج می‌داند و دراین‌باره می‌گوید: «همکاری وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی در مورد حذف کودهای شیمیایی مضر و کنترل و محدودیت در استفاده از این کودها و جایگزینی کودهای ارگانیک و کنترل سموم مورد استفاده در باغات و زمین‌های زراعی با آموزش کشاورزان و باغداران در کنار نظارت مستمر و دقیق، نشان داد که بهبود کیفیت و سالم‌سازی محصولات غذایی کاری است که نیاز به هماهنگی و اقدام مشترک دارد. وزارت بهداشت به تنهایی نمی‌تواند هم نظارت داشته باشد و هم با متخلفان برخورد کند. ایمنی غذایی در کشور وظیفه تمام ارگان‌ها و سازمان‌های دخیل در این حوزه است.» عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با تأکید بر لزوم پیگیری و نظارت مستمر بر محصولات غذایی موجود در بازار کشور به‌خصوص شرکت‌ها و تولیدکنندگانی که تخلف آنها اثبات شده است، می‌افزاید: «یکی از نقاط ضعف پیگیری تا به نتیجه رسیدن این اقدامات است. نتیجه‌گیری در این زمینه یا تعطیلی خط تولید این محصولات است یا اصلاح مواردی است که توسط دستگاه‌های نظارتی در مورد آن تذکر داده می‌شود ولی متاسفانه در این زمینه ضعف‌های زیادی وجود دارد. ما هنوز گزارشات زیادی درخصوص واردات و استفاده از روغن پالم تصفیه نشده در برخی از محصولات لبنی و روغن‌های خوراکی دریافت می‌کنیم، این روغن به دلیل تصفیه نشدن ترانس بسیار بالایی دارد که به شدت برای سلامت مصرف‌کننده خطرناک است. به عبارت دیگر به‌رغم برخورد قاطع وزارت بهداشت با برندهای معتبر تولید مواد لبنی که در محصولاتشان از این روغن خطرناک استفاده می‌کردند، باز هم برخی از این شرکت‌ها به تخلف خود ادامه می‌دهند، این یعنی زنگ خطر و البته نشان‌دهنده کوتاهی و کم‌کاری دستگاه‌های مسئول در این زمینه است.»
ایمنی موادغذایی و سیستم کنترل کیفیت
نمی‌توان جلوی سودجویی برخی‌ها را گرفت، ولی با اصلاح سیستم کنترل کیفیت محصولات غذایی می‌توان احتمال تولید موادغذایی بی‌کیفیت و ناسالم را کاهش داد. سیدضیاءالدین حسینی مظهری رئیس انجمن غذا و تغذیه سلامت ایران با بیان این مطلب به «شهروند» می‌گوید: «ایمنی موادغذایی مشکلی جهانشمول است که به همین دلیل هم «ایمنی غذا از مزرعه تا سفره» شعار امسال سازمان بهداشت جهانی است. نظارت و کنترل دقیق کیفیت محصولات غذایی بهترین و موثرترین راهکار برای حفظ ایمنی مواد و محصولات غذایی از گزند سودجویی‌های افراد متخلف است.» او ادامه می‌دهد: «تا مادامی که مسئولان کنترل کیفیت محصولات غذایی به‌عنوان بخشی از سیستم تولید، منافع و آینده شغلی‌شان در گروی منافع شرکت‌های تولیدکننده باشد، نمی‌توان به کارکرد درست و منطقی این نظارت‌ها اطمینان داشت، به همین دلیل هم من چند سال پیش پیشنهاد دادم تا بخش کنترل کیفیت محصولات غذایی از طرف نهاد‌های نظارتی دولتی انتخاب شوند و هزینه‌های آن را هم از افزایش مالیات محصولات این شرکت‌ها پرداخت کنند، ولی توجهی به این طرح نشد.»
محصولات غذایی آلوده و شیوع بیماری‌های غیرواگیر
حسینی مظهری با تأکید بر تأثیر محصولات غذایی آلوده و بی‌کیفیت در افزایش آمار مبتلایان به سرطان در کشور، هشدار می‌دهد: «ریشه بسیاری از بیماری‌ها و ضعف سیستم دفاعی بدن را که منجر به بروز انواع سرطان‌ها و بیماری‌های غیرواگیر دیگر می‌شود، باید در ناسالم بودن موادغذایی جست‌وجو کرد، کار از هشدار دادن در مصرف چیپس، پفک و فست‌فود گذشته و اکنون باید به مردم درخصوص مصرف میوه، سبزی و حتی مصرف محصولات پروتیینی هشدار داد، با این وضع باید منتظر موجی از بیماری‌های مختلف باشیم.»
او اضافه می‌کند: «آلودگی و سالم نبودن کاشت، داشت، برداشت، توزیع، تولید و فرآوری موادغذایی، در آینده نه چندان دور آمار مبتلایان به انواع سرطان‌ها در کشور را چندین برابر افزایش می‌دهد، به عبارت دیگر باید منتظر موج جدیدی از سرطان باشیم.»
رئیس انجمن غذا و تغذیه ایران معتقد است که ایمنی غذا از امنیت آن مهم‌تر است، چون کمبود موادغذایی فقط سوءتغذیه را به دنبال دارد ولی ایمن نبودن غذا بسیار خطرناک است، به‌طوری که بیماری‌های ناشی از ایمن نبودن موادغذایی علاوه بر تهدید سلامت مردم، هزینه‌های درمانی زیادی هم به نظام سلامت کشور تحمیل می‌کند.مدیرگروه دانشگاه علوم تحقیقات تهران با اشاره به این‌که ١٢٣ دستگاه و سازمان در امر بهداشت و سلامت موادغذایی دخالت دارند، می‌افزاید: «با این همه وقتی مشکلاتی در این زمینه به وجود می‌آید، همه خود را کنار می‌کشند و وزارت بهداشت یکه و تنها باید تمام بار این مشکلات را به دوش بکشد، درحالی‌که واقعا حجم مشکلات و ابعاد وسیع آلودگی محصولات غذایی از توان وزارت بهداشت خارج است، ضمن این‌که وزارت بهداشت طبق قانون فقط نقش نظارتی دارد.» حسینی مظهری به مردم توصیه می‌کندتا حد امکان از محصولات غذایی مطمئن استفاده کنند: «یکی از راهکارهای موثر در کاهش مخاطرات محصولات ناسالم غذایی، افزایش آگاهی عمومی در استفاده از محصولات ارگانیک است، البته آموزش و ارتقای سطح سواد سلامت مردم در این حوزه بسیار موثر است. بسیاری از مردم هنوز برای تهیه موادغذایی فقط به قیمت و تبلیغات توجه دارند، درحالی‌که بسیاری از این تبلیغات فقط برای فروش محصول است و تضمینی برای کیفیت آنها نیست.»
ایمنی موادغذایی و سلامت روانی جامعه
اما ایمن نبودن موادغذایی علاوه بر بیماری‌های جسمی، بهداشت روانی جامعه را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این را احمد جلیلی رئیس انجمن روانپزشکان کشور به «شهروند» می‌گوید. او با بیان این‌که سلامت موادغذایی تأثیر مستقیمی بر بهداشت و سلامت روان جامعه دارد، دراین‌باره می‌گوید: «در حوزه بهداشت روانی و پیشگیری سه سطح تعریف شده است؛ که سطح نخست با عنوان راهکارهای جلوگیری از مبتلا شدن مردم به بیماری‌های روانی است، ناسالم بودن موادغذایی دقیقا این سطح از پیشگیری را هدف می‌گیرد.» او ادامه می‌دهد: «برای مثال در ماجرای روغن پالم، تعداد زیادی از مردم محصولاتی را که از این مواد زیان‌بار در آنها استفاده می‌شد، مصرف نکرده‌اند، ولی به صورت غیرمستقیم در معرض آسیب‌های آن قرار گرفته‌اند، چراکه اطلاع‌رسانی و انتشار اخبار در این خصوص باعث ایجاد نگرانی و اضطراب روانی می‌شود. پس می‌توان گفت سلامت موادغذایی به صورت مستقیم همه جامعه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.» رئیس انجمن روانپزشکان کشور اضافه می‌کند: «البته از این صحبت نباید این‌گونه برداشت شود، که اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی در این موارد خوب نیست، اتفاقا اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت نشان می‌دهد که سلامت و جان مردم از همه چیز مهم‌تر است و مردم هم این موضوع را به خوبی درک می‌کنند.» او با بیان این‌که این اخبار و اطلاعات به بهداشت عمومی جامعه صدمه می‌زند، دراین‌باره می‌گوید: «اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی باید همچنان در این زمینه ادامه پیدا کند، چون بخشی از تخلفات با این اطلاع‌رسانی کاهش می‌یابد، ولی نباید طوری با این مقوله برخورد کرد که به عادت عمومی تبدیل شود چون به‌طور مستقیم بهداشت عمومی جامعه را هدف قرار می‌دهد.»
احمد جلیلی با اشاره به افزایش محصولات غذایی ناسالم در کشور می‌گوید: «سبزی، میوه، گوشت، مرغ، روغن، آبلیمو، آب معدنی و… همه در این چند وقت به نوعی مشکل‌دار اعلام شده‌اند، این مسأله برای خود من هم ایجاد نگرانی کرده که چه بخورم تا کمتر آسیب ببینم، درحالی‌که غذا خوردن یکی از لذت‌های زندگی است، با این اوصاف این لذت به قیمت از دست دادن سلامتی و حتی جان مردم تمام می‌شود.»
