زنده‌ام ولی روحم کجاست؟؛ نگاهی به انیمیشن روح

فرادید| انیمیشن روح/ Soul درامی در ژانر ماجراجویانه، فانتزی، و کمدی–درام به کارگردانی پیت داکتر ساختهٔ پیکسار است که توسط والت دیزنی پیکچرز در سال ۲۰۲۰ منتشر شد. پیت داکتر کارگردان معتبری است که فیلم برجسته «یک شب در میامی» ساخته «رجینا کینگ» را نوشت؛ و کارگردان انیمیشن‌های مشهور و به یادماندنی دیگری همچون «Monsters, Inc»، «Up» و «Inside Out» نیز می‌باشد. این انیمیشن با حضور در جشنواره‌های بین المللی توانست نامزد دریافت ۲۳ جایزه شود و نهایتا ۵ جایزه از جمله «بهترین انیمیشن سال» و «بهترین صداگذاری» را با خود به خانه ببرد و یکی از شانس‌های اسکار هم به شمار می‌آید.

فرادید؛ از صداپیشگان آن می‌توان به «جیمی فاکس» و «تینا فی» اشاره کرد. انیمیشن روح همانند بسیاری از آثار شاخص سال ۲۰۲۰ با مشکل تعطیلی سینما‌های جهان به دلیل شیوع ویروس کرونا مواجه شد. دیزنی برنامه ریزی فراوانی برای اکران گسترده روح در نظر گرفته بود و امید داشت که بتواند به فروش فوق العاده‌ای نیز دست پیدا کند، اما در نهایت پس از بررسی شرایط تصمیم گرفت این انیمیشن را از ۲۵ دسامبر امسال در سرویس دیزنی پلاس منتشر نماید.

 

 

روح به طور قطع یکی از بهترین انیمیشن‌های چند سال اخیر است انیمیشنی که دست گذاشته است روی نقطه ضعف بشریت. از کجا آمده ام، آمدن ام بهر چه بود؟ پیچیده‌ترین و پرابهام‌ترین مسئله‌ی جهان خلقت. انیمیشن روح در طی مدت کوتاه اکران توانست نظر مساعد مخاطبین ومنتقدین جهانی را بدست آورد و کنار انیمه‌هایی، چون «شهر اشباح» «میازاکی» در سطح جهانی امتیاز بالایی را به دست بیاورد.

روح درباره پیانیست جاز است که تجربه‌ای نزدیک به مرگ دارد و در زندگی پس از مرگ گیر می‌کند، جو گاردنر (جیمی فاکس)، آموزگار نوازندگی یک گروه موسیقی در دبیرستان است. در ابتدا جو با پیشنهادی عالی از طرف مدرسه برای ثبات در کار و شغلش روبرو می‌شود، اما جو که همیشه سودای اجرای موسیقی جاز بر صحنه را در سر می‌پرورانده، در یک روز عالی با چالشی روبرو می‌شود او در همان روز با افسانه‌ی موسیقی جاز با نام Dorothea Williams (آنجلا باست) آشنا می‌شود و با بداهه نوازی خود دیگر موسیقی‌دانان جاز را در یک تمرین آزاد در Half Note club، تحت تأثیر قرار می‌دهد و این فرصت نصیبش می‌شود که به آرزو‌های جوانی‌اش دست پیدا کند و از او دعوت می‌شود که گروه را در کنسرتی که همان شب اجرا می‌شود، همراهی کند.

اما در ادامه جو با افتادن در چاله‌ای روح از بدنش جدا شده و به راهروی طولانی کیهانی می‌افتد، جایی که روح‌ها قبل از رفتن به سمت نور سفید به صف می‌شوند. جو برای پایان زندگی‌اش آماده نیست، بنابراین در جهت دیگری فرار می‌کند، از مسیر پیاده روی خارج و در نهایت به یک منطقه با رنگ روشن، اما هنوز برزخی به سمینار «You» منتقل شود. مرکزی که در آن روح‌ها رشد می‌کنند و هدفش تربیت روح تازه است تا آن‌ها بتوانند جرقه‌ای را کشف کنند و پیش از انتقال به کالبد نوزادان تازه متولد شده آن‌ها را به سمت زندگی شاد و مثمر ثمر در زمین سوق دهد. گاردنر برای بازگشت به زمین باید بر روی ۲۲ (نام یکی از روح‌های سمینار You) کار کند. غافل از اینکه ۲۲ (تینا فی)، پس از سال‌ها ماندن در آنجا، دیدش نسبت به زندگی عوض شده و درکی از مفاهیم زندگی ندارد!

 

بیست و دو شخص بدبینی است که مشاوره برخی از بزرگترین چهره‌های تاریخ را هم رد کرده است، از جمله کارل یونگ و آبراهام لینکلن. آیا جو می‌تواند خطوط را قطع کند و به او کمک کند تا هدف خود را پیدا کند؟ این در حالی است که جو تنها راه نجات خود را تحول ۲۲ می‌داند؛ بنابراین او هویت یک روانشناس تحسین شده سوئدی را برمی‌دارد تا بتواند ۲۲ را منقلب و کارت زندگی بر روی زمین را از ۲۲ بگیرد.

 

ساختار زیبا شناختی داستان با موسیقی جاز آمیخته می‌شود. موسیقی که به نام سیاه پوستان شناخته می‌شود. (از نکات قابل تامل این انیمیشن حضور سیاه پوستان به عنوان شخصیت‌های اصلی است.) همچنان که در سکانسی از انیمیشن پدر شخصیت اصلی به او می‌گوید موسیقی جاز سهم ما سیاهپوستان در شکل‌گیری فرهنگ آمریکاست. بهره درست از موسیقی در جای جای انیمیشن از جمله آمدن کشتی دزد دریایی شبح مانند با آن لنگری که نماد صلح است، همراه با ترانه‌ای از باب دیلن با نام «Subterranean Homesick Blues» که درباره زندگی سخت آدمهاست نشان از زیرکی کارگردان خوش‌ساخت روح دارد که جلوه‌های تضاد انسان‌ها را کنار زده و به مضامین عمیق زندگی که همان ساده‌زیستی و برابری و دوستی است اشاره می‌کند. نکته جالب‌تر برای ما ایرانیان حضور نام استاد «کیهان کلهر» به عنوان مشاور موسیقی این انیمیشن درخشان است که در تیتراژ پایانی نیز از ایشان تقدیر و تشکر ویژه به عمل آمده است.

هر انسانی بار‌ها و بار‌ها و حتی تا آخرین لحظه‌ی عمر، درگیر این است که چرا به دنیا آمده و چرا روزی از دنیا خواهد رفت؟ همواره این سوال، بزرگ‌ترین و اساسی‌ترین سوال بشر بوده، از دیرباز تا کنون؛ از کودک خردسال تا آنان که برف پیری بر موهایشان نشسته است.

«من از کجا آمده ام؟ قبلا کجا بوده ام؟» هیچکس جواب قانع کننده‌ای برایش ندارد.اما چه کسی باور می‌کند گوشه‌ای از دنیا یکی انیمیشنی ساخته شود و این مساله عظیم را بی هیچ شعار و پیرایه‌ای شرح دهد.

انیمیشن «روح» دیدگاه هستی شناختی ساده‌ای ارایه می‌دهد و تمام چارچوب‌های فلسفی را به چالش می‌کشد، چراکه آفریننده چنین اثری خودش را از چارچوب بیرون کشیده است و یک نگاه جهانی را دنبال می‌کند. چنین رویکردی باعث خلق می‌شود.

جلوه بصری که چاشنی بامزه بودن را دارد نه طنز تلخ است نه طنز الودگی. میانه‌ای است که بامزگی را در معنای چیستی و چرایی زندگی و مرگ معنا می‌کند. چنان شیرینی بامزه‌ای که کودک شش ساله اگر با زبان اصلی ببیند آنرا درک می‌کند همانطور که انسان بزرگ سال آن معنا را در می‌یابد. نه شعار می‌دهد نه گزافه گویی می‌کند. انسان قبل از پا نهادن به جهان هستی کجا بود؟ به چه کاری مشغول بود؟ از سوالات اصلی زندگی هر شخص است که گاهی جوابی برای آن پیدا می‌کند گاهی هم بی جواب به سوی مرگ می‌رود.

مدیر ارشد پروژه روح یعنی پیت داکتر اعتقاد دارد در این انیمیشن سینمایی موضوعات انسانی مورد توجه قرار گرفته و به آن‌ها پرداخته شده. موضوعاتی که در نگاه اول به سادگی از کنارشان عبور می‌کنیم، ولی به تدریج خواهیم دید که اهمیتی بسیار بالاتر از آن چیز‌هایی داشتند که برایشان وقت صرف کردیم. روح به طور قطع یکی از بهترین انیمیشن‌های چند سال اخیر است که مخاطب آن صرفا کودکان نیست. پیام نهایی آن نیز تاکید بر لذت بردن از تک تک لحظات به نظر روزمره و ساده زندگی مثل بودن با خانواده، پیک نیک، دیدن فامیل و دوستان، بازی با فرزندان و … است.