در همین ارتباط مؤسسه آمریکایی بروکینگز در گزارشی به قلم بروس ریدل عضو ارشد و مدیر پروژه اطلاعات این اندیشکده آمریکایی نوشت: خبر آزادی لجین الهذلول فعال عربستانی از زندان نشانه‌ای دال بر این است که فشارهای بیرونی بر عربستان می‌تواند نتایج مثبتی به بار بیاورد.
رویکرد دولت جدید آمریکا در تنظیم روابط
جو بایدن از زمان تبلیغات انتخابات همواره نگرانی خود از وضعیت حقوق بشر در عربستان را مطرح کرده است . او پس از به قدرت رسیدن هم این موضع را ادامه داد و در اولین اقدام ارسال سلاح به این کشور را به حال تعلیق در آورد.
تماس تلفنی با سلمان بن عبدالعزیز یک ماه بعد از آغاز به کار بایدن و اظهارات رک و بی پرده او در این مکالمه تلفنی به ویژه در مورد جنگ یمن و موضوع حقوق بشر در عربستان ، یک بار دیگر مصمم بودن بایدن برای برخورد با اقدامات عربستان در زمینه نقض حقوق بشر را نشان داد.
دولت بایدن پیش از این هم برای ریاض روشن کرده بود که مناسبات با این کشور را تنها از طریق شخص سلمان بن عبدالعزیز پیش خواهد برد. بیان این موضع به معنای نادیده گرفتن محمد بن سلمان ولیعهد عربستان است که رویای پادشاهی این کشور را در سر می پروراند.
آخرین موضع صریح دولت آمریکا در مورد عربستان را وزیر خارجه این کشور روز جمعه اعلام کرد. آنتونی بلینکن روز جمعه و بعد از انتشار گزارش کشورش درباره دستور قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار مخالف سعودی، از بازنگری رویکرد واشنگتن نسبت به دولت سعودی خبر داد و گفت که روابط با این کشور فراتر از افراد است.
او در نشست خبری که پس از دیدار مجازی با همتایان خود در کانادا و مکزیک انجام شد، این مطلب را در پاسخ به این سوال مطرح کرد که چرا محمد بن سلمان جزو مجازات شدگان قتل جمال خاشقچی روزنامه‌نگار منتقد حکام فعلی سعودی نیست.
وی افزود: شما امروز گام‌های مهمی در ارزیابی دوباره روابط با سعودی ملاحظه کردید. نخست آنکه گزارش مربوط به قتل خاشقچی منتشر شد. ما این شفافیت را درباره نقش ولیعهد سعودی انجام دادیم که خود گزارش به تنهایی گویای آن است.
وزیر خارجه آمریکا ادامه داد: علاوه بر برخورد نسبت به گذشته، نگاهی به آینده برای جلوگیری از موارد مشابه بود. از این رو وزارت خزانه داری، احمد العسیری معاون سابق سرویس اطلاعاتی سعودی را به خاطر نقش مستقیم وی در قتل جمال خاشقچی تحریم کرد.
بلینکن یادآور شد: همچنین نیروی واکنش سریع سعودی را تحت تحریم قرار دادیم و تحت مقررات «ممنوعیت خاشقچی»، محدودیت روادید بر ۷۶ شخص حقیقی سعودی اعمال کردیم.
وی همچنین تهدید کرد آزار و اذیت روزنامه‌نگاران یا خانواده‌های خواه در عربستان سعودی باشد یا هر جای دیگر، پذیرفتنی نیست و ما علیه آن اقدام می‌کنیم.
وزیر خارجه آمریکا اظهار کرد: روابط ما با عربستان سعودی مهم است، ما منافع مشترک داریم و در دفاع از آن متعهد هستیم. اما روابط ما باید بازتابی از ارزش‌ها و منافع ما باشد. از این رو، اقدامی که انجام دادیم نه برای گسست روابط بلکه برای تنظیم آن بود تا بیشتر در خط منافع و ارزش‌های ما قرار گیرد.
با توجه به جمیع شرایط به نظر می رسد دولت بایدن در راستای آزادی دیگر فعالان حقوق بشری که به اتهامات دروغین بازداشت شده‌اند و همچنین شهروندان آمریکایی که در عربستان در بازداشت بسر می‌برند، به فشارها ادامه دهد.
عزیز دل سرویس های جاسوسی آمریکا
صرفنظر از نوع حزبی که در آمریکا حاکم است یکی از دغدغه های بزرگ واشنگتن، آینده پادشاهی عربستان است. با این وجود سلمان بن عبدالعزیز بعد از به قدرت رسیدن بنای تغییرات در سلسله مراتب قدرت را گذاشت .
یکی از اولین اقدامات سلمان به شدت مورد استقبال قرار گرفت. این اقدام تغییر در سلسله مراتب ولایتعهدی بود که وی با برکناری برادرش مقرن بن عبدالعزیز – که در صف جانشینی بود – برادرزاده اش محمد بن نایف را به عنوان ولیعهد جدید معرفی کرد.
محمد بن نایف – که در آمریکا به MBN معروف است – قرار بود اولین فرد از نسل خودش باشد که به مقام پادشاهی خواهد رسید. به همین دلیل مقامات آمریکایی برای محمد بن نایف آرزوی موفقیت می کنند چرا که وی عزیز دل سرویس های اطلاعاتی آمریکا و قهرمان مبارزه با تروریسم بود و در کسوت معاونت وزیر کشور- و بعدها در مقام وزیر کشور عربستان – خدمت فوق العاده مهمی به ایالات متحده کرده بود.
بن نایف بر خلاف پدرش – که پیش از وی سمت های مزبور در وزارت کشور را عهده دار بود – هوادار آمریکا بود و مطمئنا بیش از هر عضو دیگری در مجموعه رهبران سعودی، به آمریکا تعلق خاطر دارد.
محمد بن نایف علاوه بر شهرتش در دنیا به عنوان استاد برجسته جاسوسی، در داخل عربستان نیز به خاطر تروری که به عقیده برخی طراحی شده بود ، مورد توجه قرار دارد .
بر اساس آنچه رسانه های سعودی روایت کردند ، محمد بن نایف با عبدالله العسیری از تروریست های القاعده ملاقات کرد. العسیری گفته بود که اگر به او اجازه دهند که خود را مستقیما به معاون وزیر کشور تسلیم کند، تسلیم خواهد شد. العسیری قول داده بود که اگر بتواند رودررو با وزیر کشور ملاقات کند، در این صورت توانایی متقاعد کردن دوستانش از جمله برادرش ابراهیم العسیری – از بمب سازان برجسته القاعده و کسی که بعدها بمب های کارگذاری شده در هواپیماهای به مقصد دیترویت و شیکاگو را طراحی کرد – را برای تسلیم شدن خواهد داشت. زمانی که این ملاقات در ۲۷ اوت ۲۰۰۹ انجام شد، العسیری بمب همراه خود را منفجر کرد و کشته شد، اما بن نایف دچار جراحات جزیی گردید. چند ساعت بعد بن نایف بر صفحه تلویزیون ظاهر شد و قضیه را بدون پرداختن به جزییات برای مردم تشریح کرد.
با این وجود ملک سلمان در ماه ژوئیه ۲۰۱۷ بدون هیچ توضیحی محمد بن نایف را از ولیعهدی عزل و پسر خود محمد بن سلمان را جایگزین او کرد ــ محمد بن سلمان بعدها جنگ فاجعه‌بار در یمن را به راه انداخت و جمال خاشقچی را به قتل رسانید.
همین یک سال پیش، محمد بن نایف به اتهام خیانت بازداشت شد. او از آن زمان به بعد در انظار عمومی مشاهده نشده و به وسایل ارتباطی دسترسی ندارد.
منابع غربی می گویند که ظاهراً مراقبت پزشکی یا دارو نیز از وی دریغ شده است و جان او شاید در خطر باشد.
بروس ریدل عضو ارشد و مدیر پروژه اطلاعات اندیشکده بروکینگز در گزارش اخیر خود می‌نویسد: ما از هرگونه رسیدگی قضایی به پرونده او بی‌خبریم. اتهام خیانت البته اتهام پوچی است. او به زندان افتاده، زیرا نماد یک چهره جایگزین باکفایت و عملی برای ولیعهد بی‌ملاحظه و خطرناک است. محمد بن سلمان می‌خواهد فردی را حذف کند که گزینه اصلی برای دور ساختن عربستان از مسیر خطرناک کنونی و تبدیل آن به یک شریک مسئولیت‌پذیر است. تیم بایدن، به ویژه رهبران اطلاعاتی جدید، باید برای آزادی محمد بن نایف فشار بیاورند. ما بسیار مدیون او هستیم.
در بر همان پاشنه می چرخد
فشار دولت بایدن در زمینه حقوق بشر موجب شد تا امیدها نسبت به آزادی سایر زندانیان این کشور از جمله محمد بن نایف که به شدت مورد علاقه دمکراتهای آمریکا است ، زنده شود.
سعودی ها که عواقب این فشارها را دریافته اند زودتر از آنچه گمان می رفت کارشان را آغاز کردند. آزادی چند فعال مدنی سرشناس زن از جمله لجین الهذلول یکی از جمله این اقدامات است .
محمد بن سلمان در سال ۲۰۱۸ و حدود یک ماه پیش از رفع ممنوعیت رانندگی زنان در عربستان سعودی، گروهی از فعالان حقوق زنان این کشور را بازداشت کرد. برخی از این کنشگران اندکی بعد آزاد شدند ولی شش نفر در بند ماندند: لجین الهذلول، سمر بدوی، نسیمه الساده، نوف عبدالعزیز، مایا الزهرانی و ایمان النفجان. سه نفر از این فعالان، از جمله شناخته‌شده‌ترین آنها لجین الهذلول، اخیرا با قید و شرط‌های بسیار از زندان آزاد شدند.
دولت عربستان در ادامه سیاست‌هایی که ولیعهد سعودی نام آن را اصلاحات اجتماعی گذاشته است همچنین سه شنبه هفته قبل به زنان این کشور اجازه عضویت در ارتش و نیروهای مسلح را داد.
روزنامه «عرب نیوز» که به زبان انگلیسی منتشر می‌شود از اقدام ریاض برای فراهم کردن زمینه پیوستن زنان به صفوف ارتش این کشور خبر داد و نوشت که عربستان راه را برای زنانی که علاقه مند به پیوستن به ارتش هستند، باز کرده است.
چنانکه قبلا هم گفته شد سعودی ها وخامت اوضاع را به خوبی دریافته اند لذا تلاش دارند در وهله اول در مقابل جو بایدن که دستکم ۴ سال آینده در کاخ سفید حضور خواهد داشت نایستند و با انجام اصلاحات ظاهری و روبنایی ، خواسته های حقوق بشری او را برآورده کنند.
دولت ریاض تلاش می کند و امیدوار است، با خرید زمان در انتخابات بعدی مانند آنچه در ۱۳ آبان امسال روی داد، ورق برگردد.
به نظر می رسد مهم ترین موضوع در حال حاضر برای سعودی ها حفظ محمد بن سلمان در مقام ولیعهدی است تا در اولین فرصت و با فراهم کردن زمینه های لازم برای تکیه او بر مسند پادشاهی این کشور فراهم شود.
البته سعودی ها تمام تلاش خود را به عمل خواهند آورد تا در دوران جو بایدن به این خواسته برسند اما آنچه فعلا و ظواهر امر نشان می دهد این است که دولت جدید آمریکا علاقه ای در این خصوص ندارد و سعودی ها باید دستکم یک دوره دیگر صبر کنند و در کنار آن بهانه ای برای دولت آمریکا فراهم نکنند.
ممکن است در ادامه فشارهای آمریکا ، واشنگتن موفق شود حتی ریاض را تسلیم کند و سعودی ها به آزادی محمد بن نایف تن بدهند اما به نظر نمی رسد او شانس چندانی برای بازپس گیری موقعیت از دست رفته خود داشته باشد. چرا که اداره تمام تشکیلات سیاسی ، اقتصادی و امنیتی کشور در دست محمد بن سلمان قرار دارد و رقابت با این جوان جنجال آفرین و ماجراجو به راحتی نخواهد بود ضمن اینکه عربستان به اندازه کافی جذابیت مالی و اهمیت راهبردی برای آمریکایی ها دارد که واشنگتن نخواهد تمام روابط خود را فدای فردی مانند محمد بن نایف کنند.
هرچند تماس تلفنی بایدن و ملک سلمان طبق بیانیه کاخ سفید منحصر به دو موضوع ایران و یمن بود و هیچ گونه صحبتی درباره رویدادی که روی روابط آمریکا و عربستان تاثیر گذاشته باشد ، نشد، اما بایدن، جمعه شب در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی یونی‌ویژن گفت که تغییرات مهمی در ارتباط با عربستان در راه است. او درباره اینکه چقدر حاضر است ولیعهد عربستان را برای رعایت حقوق بشر تحت فشار قرار دهد گفت که با پادشاه عربستان صحبت کرده است، نه با بن سلمان.
وی با بیان اینکه در گفت‌وگوی تلفنی با پادشاه عربستان به وی تذکر داده که قواعد در حال تغییر هستند، گفت که در روابط پادشاهی سعودی با ایالات متحده «امروز [جمعه] و دوشنبه تغییرات چشمگیری را اعلام خواهیم کرد.»
نباید فراموش کرد که آمریکا پس از انتشار گزارش سازمان سیا درباره قتل فجیع خاشقچی ، محمد بن سلمان ولیعهد سعودی را از لیست تحریم ۷۶ نفره عاملان این جنایت ،مستثنی کرد.
شاید کنه برخورد دولت بایدن با سعودی ها را بتوان در اظهارات روز جمعه وزیر خارجه آمریکا یافت . جایی که گفت : روابط ما با عربستان سعودی مهم است، ما منافع مشترک داریم و در دفاع از آن متعهد هستیم. اما روابط ما باید بازتابی از ارزش‌ها و منافع ما باشد. از این رو، اقدامی که انجام دادیم نه برای گسست روابط بلکه برای تنظیم آن بود تا بیشتر در خط منافع و ارزش‌های ما قرار گیرد.
