دریاچه یا تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره یونسکو در ایران است. این دریاچه از چهار دریاچه کوچک به نام‌های دریاچه هامون صابری یا سیستان، دریاچه هامون پوزک ایران، دریاچه هامون هیرمند و دریاچه هامون پوزک افغانستان تشکیل شده است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچه مشترک هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند.
اصلی‌ترین رود در حوضه آبریز دریاچه هامون، رود هیرمند است که در چند سال اخیر به علت نوسانات آب این رود مشکلاتی برای تمام اکو سیستم تالاب به وجود آمده است، هامون حتی در ادبیات ایران نیز جایگاه ویژه‌ای دارد، در شاهنامه فردوسی از این تالاب زیبا با نام دریاچه زره یاد شده است، این نشان می دهد که هامون می تواند مانند زره ای از اکوسیستم منطقه محافظت کند برای این منظور تلاش های زیادی برای زنده نگه داشتن این بستر آبی صورت گرفته تا به کانون گرد و غبار تشکیل نشود.
اما در چند دهه اخیر که با خشکسالی مداوم همراه بودیم باعث شد تا مخزن اصلی تالاب هامون خشک شود از این رو بسیار شکننده شد و با هر بادی گرد و غبارش به هوا بلند می شود، البته سال‌ها پیش با کشور افغانستان توافق شده بود که در شرایط نرمال سالانه ۸۲۰ میلیون متر مکعب حقابه هامون در ایران را پرداخت کند اما گویا این حقابه فقط برای آب شرب و کشاورزی تخصیص یافته است و این تاخیر در تامین حقابه زیستی تالاب باعث شد تا هامون بر رمق شود و با کوچکترین تلنگر از هم بپاشد.
مسعود باقرزاده کریمی مدیر کل حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست روز یکشنبه به خبرنگار گفت: بعد از برجام، رییس اتحادیه اروپا که به ایران سفر کرده بود مذاکراتی در سطح دولت درباره یک سری پروژه های مشترک صورت گرفت که مورد حمایت اتحادیه اروپا قرار گیرند، تعداد پروژه ها زیاد بود اما ظاهرا به پروژه های محیط زیستی علاقه مند شده بودند به ویژه پروژه هایی که در سطح منطقه ای بودند.
وی افزود: البته برخی پروژه های ملی هم مورد توجه آنها قرار گرفت به طوری که پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست را برای منطقه سیستان پذیرفتند و برای تخصیص اعتبار ۱۰ میلیون یورویی برای اجرای پروژه ای در راستای احیای هامون به توافق رسیدند، زمانی که برجام به هم خورد اما آنها به تعهدشان پایبند بودند و از تخصیص این اعتبار به سازمان محیط زیست صرف نظر نکردند.
باقرزاده اظهار داشت: البته پول از طریق برنامه عمران سازمان ملل متحد ( UNDP) در اختیار سازمان محیط زیست گذاشته می شود و سازمان هم در این راستا مجری ملی و محلی تعیین کرد، گروه های کاری تشکیل شد و میان استاندار، نمایندگان مجلس، شوراهای محلی، وزارت جهاد و نیرو مذاکرات متعددی صورت گرفت حتی با ستاد اجرایی فرمان امام که در منطقه فعال است مذاکراتی انجام شد تا کار با سرعت درستی پیش رود.
مدیر کل حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست درباره این پروژه مشترک توضیح داد: پروژه خیلی مهمی است و قرار است در روند اجرای آن معیشت مردم محلی ساماندهی شود تا کمترین وابستگی را به منابع آبی حوضه آبریز تالاب هامون داشته باشند تا بیشترین آب وارد تالاب شود.
به گفته وی اتحادیه اروپا حدود ۱۰ میلیون یورو برای این کار تخصیص داده که طی پنج سال و از سال ۲۰۲۰ در ایران برای احیای هامون هزینه می‌شود.
وی ادامه داد: این پروژه سه محور دارد یکی در زمینه اصلاح وضعیت منابع آب و خاک است که مثلا وضعیت گرد و غبار کنترل و یا لایروبی ها انجام شود، بخش بعدی یک سری کارها برای مشارکت مردمی و ساماندهی معیشت ها است و محور سوم انجام کارهایی برای تالاب و اکولوژیک آن است، در واقع این پروژه برنامه های مفصلی دارد و در نهایت هدف آن ساماندهی منطقه سیستان از لحاظ معشیت مردم و ساماندهی محیط زیست تالاب های هامون با هدف احیا است.
باقرزاده تاکید کرد: در این راستا باید برنامه درست و مدونی داشته باشیم تا وقتی که در جلسات این پروژه حاضر می شویم حرفی برای گفتن داشته باشیم مثلا در موضوع سیستان و تالاب های هامون باید کارها در زمینه صرفه جویی آب، معیشت و وضعیت محیط زیست طوری پیش رود که وقتی با کشورهای همسایه درباره آب چانه زنی می کنیم آنها الگوی مناسبی از ما بگیرند نه اینکه از اقدامات ما ایراد گیرند، مثلا بگویند که کشاورزی شما سامان ندارد و مصرف آب بالا است، در واقع ما می خواهیم الگوی کار ما به گونه ای باشد که کشور همسایه هم به راحتی ما در اجرای آن شریک شود که مذاکراتی در این زمینه ها صورت گرفته است.
وی درباره حقابه تالاب هامون گفت: هامون یک مخزن ۶ تا ۷ میلیارد متر مکعبی دارد اگر این مخزن پر باشد سالانه یک تا دو میلیارد متر مکعب آب هم وارد شود تالاب زنده می ماند اما چون در مقطع طولانی مثلا ۲۰ سال خشکسالی مداوم داشتیم و باعث شد مخزن خالی شود ، حالا هر چقدر آب هم وارد می شود پهنه هایی در حد یک سوم تا یک چهارم پرآب می شود که آنهم با تبخیر از بین می رود.
باقرزاده کریمی اظهار داشت: با این حساب سالانه به طور متوسط به دو میلیارد متر مکعب آب از سیلاب ها نیاز داریم اما به شرطی که از قبل ۶ تا ۷ میلیارد متر مکعب آب در مخزن باشد اگر نباشد مثلا دو میلیارد متر مکعب شاید ۵۰ درصد تالاب را آبدار کند.
