قلم، خانواده پروکودینا — گورسکی روش خاص عکاسی رنگی را اختراع کرده بود. شهروند امپراطوری روسیه از تجربه کار موفق در خارج از کشور برخوردار بود. آنتون سِوروگین شهروند امپراطوری روسیه مشهورترین عکاس دوره خاندان قاجار است.
متولد تهران
آنتون سِوِروگین را می توان انسان چند ملیتی نامید. پدر عکاس آینده، واسیلی سِوِروگین ارمنی الاصل و دیپلمات روس بود. مادرش آچین خانوم گرجی بود. آنتون در سفارت روسیه در تهران متولد شد. پدرش به عنوان دیپلمات به ایران فرستاده شده بود. خانواده سِوِروگین ۷ پسر داشتند. همه آنها در پایتخت ایران متولد شدند. بعدها آنتون جمله فارسی« روس پرورش یافته ایران» را زیرنویس عکاس هایش کرد.
سرگرمی واسیلی سِوِروگین پدر آنتون، کتابخوانی و اسب سواری بود. همانا اسب سواری علت مرگ او و تراژدی بزرگ خانواده سِوِروگین ها شد.
مقامات روسیه از پرداخت حقوق بازنشستگی به همسر دیپلمات خودداری ورزیدند و کتابخانه بزرگ خانواده مصادره شد و از آچین خانوم و فرزندانش خواستند خانه خود در تهران را ترک کنند. خانواده سِوروگین به تفلیس و بعد به « آگولیس» نقل مکان کرد، زیرا زندگی در آنجا ارزان تر بود.
سرنوشت برادران آنتون متفاوت بود. سه برادر به باکو برای تجارت رفتند، دو برادر به عنوان حسابدار مشغول کار شدند و ایوان، پسر ارشد وارد آکادمی نظام شد اما به دلیل فعالیت سیاسی به سیبری تبعید شد. آنتون از دوران کودکی به نقاشی علاقه داشت، ازاینرو به تفلیس رفت تا نقاشی یاد بگیرد.
آنتون در پایتخت گرجستان شکل جدید هنر تجسمی — عکاسی — را برای خود کشف کرد. در آنجا با عکاس دمیتری یرماکوف آشنا شد. معلوم شد که هر دو به ایران علاقمند هستند. ایده سفر به نقاط مختلف ایران و حک کردن زندگی بومیان روی کادرهای عکاسی عکاسان را تشویق به این سفر کرد. یرماکوف اصل کار خود را در توصیف تنوع قومی اقوام روسیه می دید. بدین منظور یکسری مقررات عکاسی « پرتره» از زوایای مختلف را طراحی کرده بود. چنین برخوردی در عکاسی به آنتون منتقل شد. وی تا پایان عمر در هنر عکاسی به معنای فرهنگی و قومی توجه نشان داد.
موفقیت های عکاس در ایران
حدود سال ۱۸۷۰ میلادی آنتون همراه دو برادر دیگرش با تجهیزات سنگین و گران قیمت راهی تبریز ایران شد. در آنجا استودیوی عکاسی خود را برپا کرد و سفرهای منظمی برای عکس گرفتن از ساکنان کشور انجام می داد. فعالیت او موفق بود. در سال ۱۸۸۳ تصمیم گرفت استودیوی خود را به تهران، پایتخت امپراطوری قاجار منتقل کند.
کارگاه عکاسی در آن دوران بیش از هر زمان دیگری از تقاضای زیاد برخوردار بود. ناصرالدین شاه علاقه زیادی به این سبک جدیدهنر نشان داد. شاه از ژست گرفتن جلوی دوربین خوشش می آمد و خود نیز به عکاسی علاقه نشان می داد. در سال ۱۸۵۱ به فرمان ناصر الدین شاه در «دارالفنون» اولین دانشگاه ایران بخش عکاسی گشایش یافت.
استودیوی آنتون سِوِروگین در بین اشراف زادگان دربار محبوب شد. اخبار مربوط به عکاس مشهور به گوش ناصرالدین شاه رسید. حاکم ایران آنتون را به نزد خود دعوت کرد. شاه که از هنر عکاسی آنتون شگفت زده شده بود، او را عکاس دربار کرد.
سمت جدید علاوه بر بهبود وضع مالی، امکان جدیدی در مقابل او گشود. آنتون دائما از وضع زندگی و آداب و رسوم دربار قاجار عکس می گرفت. عکس های سِوِروگین تا به امروز مدارک بی نظیری برای محققان معاصر در مطالعه زندگی دربار شاهان اواخر قرن ۱۹ است.
فینال مهلک
تکان های تاریخی بندرت شخصیت های هنری را در امان می گذارد. آنتون سِوِروگین زندگی طولانی مفیدی را در دربار قاجار گذراند و شاهد شکوفایی این خاندان و فروپاشی آن بود.
طی سال های ۱۹۱۱-۱۹۰۵ میلادی در ایران انقلاب شد. در کشور درگیری مسلحانه بین طرفداران شاه و مخالفان درگرفت. در زمان ناآرامی ها تمام شهروندان خارجی ساکن در تهران مجبور شدند پناهگاهی برای خود بیابند. آنتون سِوِروگین واعضای خانواده در سفارت انگلیس پناه گرفتند.
جمعیت خشمگین به استودیوی سِوِروگین حمله کرد. در خانه او هیچ چیز با ارزشی پیدا نکردند و از خشم هر چه دم دستشان بود نابود کردند. تقریبا تمام ۷ هزار فیلم عکاسی او از بین رفت. پس از پایان هرج و مرج، بدشواری توانستند از تکه های فیلم ۲۰۰۰ را نجات بدهند.
تیراژ عکس ها منبع اصلی درآمد آنها بود. خانواده سِوِروگین دوباره در مرز ورشکستگی مالی قرار گرفت.
استودیوی آنتون برای تأمین معاش خانواده به کار ادامه داد. اما اگر قبلا عکاس برای کامل کردن کلکسیون عکس های قومی زیاد مسافرت می رفت، حالا نمی توانست هزینه چنین سفرهایی را تأمین کند.
اما بدبختی عکاس به اینجا ختم نشد. در سال ۱۹۲۵ خاندان رضا شاه پهلوی در ایران به حکومت رسید. او مصمم بود به تمام خاطرات در باره عصر گذشته پایان بدهد. تمام عکس های ایران قدیم می بایست نابود شود. از این رو او دستور داد تمام نگاتیوهای آنتون سِوِروگین مصادره شوند. اکثر آنها نابود شدند.
بدین ترتیب عکاس کارخود را که معنای زندگی او بود، از دست داد. آنتون سِوِروگین دیگر دست به عکاسی نزد. در سال ۱۹۳۳ در تهران بر اثر بیماری کلیه درگذشت.
ماریا به کار پدر ادامه داد. نهایتا او توانست به برگرداندن نگاتیوهای باقیمانده دست یابد. این نگاتیوها به هیأت خبری آمریکایی داده شد و به این ترتیب از کشور خارج شدند. در دهه ۱۹۵۰ بِمِنت اسمیت بنیان گذار آرشیو اسلامی «میرون» در ازای ۲ هزار دلار آنها را خریداری کرد. هم اکنون این فیلم ها در انستیتوی « اسمیتسون» واشنگتن نگهداری می شوند. از ۷ هزار نگاتیو، ۶۹۶ نگاتیو در کیفیت های مختلف باقی مانده اند.
منبع: اسپوتنیک
