وجود پالایشگاه‌های نفت و گاز، بیش از ۲۳ واحد عظیم پتروشیمی و پالایشگاه، بیش از ۱۱ واحد صنعتی بزرگ تولید فولاد و محصولات فولادی، ۹ مجتمع کشت و صنعت نیشکر گواه و نشان دهنده پتانسل و استعداد این استان می باشد. بطوریکه صنایع بزرگ استان با حدود ۸۲% از کل حجم سرمایه گذاری صنعتی استان تقریبا ۶۵% اشتغال صنعتی را بخود اختصاص داده اند. در این شرایط استان خوزستان از نظر تولید محصولات پتروشیمی و فولاد رتبه دوم و از نظر تولید شکر و محصولات جانبی از جمله الکل و خمیرمایه رتبه اول تولیدات کشوری را بخود اختصاص داده است. البته علی رغم این حجم تولیدات، صنایع بزرگ استان هنوز به جایگاه واقعی خود در این موارد مهم و استراتژیک نرسیده و می تواند در موضوعات تولید مواد پتروشیمی، فولاد، شکر و صنایع فلزی وماشین سازی به سطح بالاتری از تولیدات برسد که نیازمند توجه و جذب سرمایه گذار و ایجاد زیرساختهای مناسب می باشد.
از سوی دیگر با بررسی وضعیت صنایع کوچک و متوسط استان در تکمیل زنجیره های تولید صنایع فوق به عنوان صنایع مادر که میتواند علاوه بر ایجاد اشتغال باعث رونق اقتصادی استان و افزایش شاخصهای جذابیت کسب وکار شود ، نشان می دهد که نتوانسته ایم در این بخشها به نسبت پتانسیل استان موفق باشیم. براین اساس تعدادی از زنجیره های تولید متناسب با صنایع مادر استان بطور خلاصه بررسی شده است:
الف ) زنجیره تولید در بخش فولاد سازی و محصولات فولادی: زنجیره صنایع تکمیلی و خدماتی در بخش صنعت فولاد متناسب با نیازهای استان شامل طراحی ، ساخت وتعمیر ماشین آلات و تجهیزات صنعتی از قبیل انواع پمپها، مخازن، موتورها و شیرآلات و سایر خدمات در بخشهای صنعت نفت و گاز و حفاری و فولاد و نیشکر که علی رغم توسعه کیفی و کمی آن طی ۲ دهه اخیر هنوز به جایگاه واقعی خود نرسیده و بسیاری از این تولیدات و نیازهای خدماتی از استانهای دیگر تامین و خریداری میشوند. البته تاکید و اصرار مدیران صنایع بزرگ استانی و شرکت های از جمله مناطق نفت خیز ، حفاری و صنایع نیشکری وحمایت وپیگیری از سوی مدیران کلان استان در راستای خرید تولیدات استانی می تواند این سهم خرید را افزایش دهد. درحال حاضر غالب اینگونه صنایع در استان در شهرکهای صنعتی اهواز یک ، سه و چهار و برخی شهرستانهای مهم استان مستقر هستند . صنعت ماشین سازی و ساخت قطعات وتجهیزات با توجه به نوع کار و تخصص مورد نیاز، فضای مناسبی جهت جذب فارغ التحصیلان فنی دانشگاهی و افراد ماهر و مجرب در این بخش بوده و سرانه اشتغال خوبی به نسبت به سرمایه گذاری دارند. البته شهرهای دیگری همچون ماهشهر، آبادان، خرمشهر، بهبهان، شوشتر و امیدیه و سایر شهرهایی که صنایع بزرگ و مادر در آنها مستقر هستند پتانسل خوبی جهت توسعه این بخش صنعت دارند. از سوی دیگر توسعه صنایع دریایی که شامل ساخت و تعمیر انواع شناور، کشتی ، بارج، دوبه و سازه های دریایی با توجه به تولید ورق های عریض فولادی در استان، سواحل خلیج فارس و اتصال ابهای شیرین به اب دریا بصورت انحصاری در منطقه ، نیز یکی از صنایع دارای اولویت توسعه و سرمایه گذاری و با اشتغالزایی بالا در استان می باشد.
ب) زنجیره دوم که در استان تاحدودی مغفول مانده است ونیاز به حمایت جدی دارد، صنایع پایین دستی و تکمیلی محصولات پتروشیمی است. استان خوزستان تولیدی بیش از ۱۹ میلیون تن محصولات پتروشیمی دارد که اکثر این محصولات صادر شد و یا در استانهای دیگر کشور تبدیل به محصولات قابل استفاده می شوند.
توسعه و تکمیل زنجیره تولید محصولات پتروشیمی در استان جای کار بسیار دارد. البته طی چند سال اخیر با تشکیل انجمن و تعاونی های همگن صنایع شیمیایی و پلیمری هماهنگی های خوبی جهت تامین مواد اولیه از بورس و حمایت از اعضا برداشته شده است ولی تسریع در توسعه واحدهای موجود ، هدایت و جذب سرمایه گذار و ایجاد واحدهای جدید که اشتغال مناسبی هم دارد نیاز به توجه و اهتمام جدی تری دارد .شایان ذکر است طی سالهای اخیر براساس پتانسیل استان ، تشخیص و درخواست مدیران استان و اخذ مصوبه هیات وزیران مراحل اولیه احداث شهرک تخصصی صنایع تکمیلی پتروشیمی در شهرستان امیدیه انجام شده و در صورتیکه مراحل اجرایی آن با سرعت بیشتر انجام گیرد، میتواند به عنوان زیرساختی مناسب در راستای توسعه زنجیره تکمیل صنایع پتروشیمی استان تلقی شود.
ج) در بخش زنجیره تکمیلی صنایع نیشکر، استان خوزستان با داشتن ۹ واحد کشت وصنعت فعال نیشکری پتانسیل تولیداتی بالغ بر یک میلیون تن شکر ، ۳ میلیون تن باگاس و ۴۰۰ هزار تن ملاس را دارد. صنایع تکمیلی در این بخش شامل تولید نئوپان، MDF ، کاغذ، خمیرمایه، فورفورال، کمپوست، خوراک دام و … بوده که تاکنون در بخش صنایع جانبی از باگاس ۴ طرح اجرا شده و ۳ طرح دیگر در حال اجرا می باشند که با راه اندازی این واحدها کل باگاس تولیدی صنایع نیشکری استان مصرف و تبدیل به محصولات با ارزش افزوده مناسب و جایگزین واردات می شوند . در بخش صنایع تبدیلی ملاس تاکنون ۳ واحد تولید الکل و ۲ واحد تولید خمیرمایه در استان راه اندازی شده که غالب ملاس تولیدی را به محصول تبدیل می کنند.
البته این صنایع به نوعی زنجیره میانی صنایع جانبی نیشکر است و در بخش صنایع پایین دستی صنایعی همچون صنایع مرتبط با شکر (تولید نقل و نبات و انواع شیرینی جات) مصنوعات چوبی از نئوپان و MDF( میز و کمد و کابینت و…) ، خوراک دام ، تولید کاغذ چاپ و تحریر و دیگر صنایع کوچک قابل توسعه هستند.. البته قابل ذکر است که یکی از صنایع همردیف در تولید شکر در استان صنعت تولید شکر چغندری می باشد که علاوه بر تامین شکر مورد مصرف کشور اثر بسزایی در توسعه کیفی و کمی بخش کشاورزی دارد. این مهم در سالهای اخیر مورد توجه وزارت صنعت معدن تجارت و وزارت جهادکشاورزی قرار گرفته و با توجه به راه اندازی مجدد کارخانه قند دزفول (شوش) و در حال بازسازی بودن کارخانه تصفیه شکر اهواز مراحل احداث و نصب ماشین آلات کارخانه های دیگر در شهرستانهای شمالی استان درحال انجام است که غلاوه برتامین نیاز کشور، رونق اقتصادی منطقه، اشتغال این بخش در کشاورزی ، صنعت و صنایع جانبی قابل توجه خواهد بود.
د) زنجیره چهارم صنایع استراتژیک استان در بخش صنایع تبدیلی کشاورزی است. استان خوزستان با دارا بودن بیش از ۱۷ میلیون تن محصولات کشاورزی ، تولیدات گوشتی وسایر موارد از جمله عسل و گیاهان دارویی ، پتانسیل وجذابیت بسیار بالایی در سرمایه گذاری و توسعه صنایع تبدیلی کشاورزی دارد. صنایعی همچون صنایع تبدیلی خرما، گندم و ذرت، کنجد و ارده ، بسته بندی و فرآوری انواع گوشت قرمز و ماهی و مرغ ، بسته بندی عسل و تولید فروکتوز، گلوگز و نشاسته از ذرت و گندم و مشتقات محصولات گوجه فرنگی و انواع مرباجات و ترشیجات و بسته بندی محصولات غذایی ارگانیک و فراوری گیاهان دارویی از جمله صنایع تبدیلی قابل اجرا در استان هستند. البته مسائل مهمی همچون توجه به دانش بازاریابی و ایجاد برند یکی از مسائل مهم قابل توجه دراین بخش می باشد.
ه) زنجیره صنایع پزشکی، برق و الکترونیک ، زنجیره ای از صنعت است که در استان با توجه به نیاز و جمعیت استان خوزستان و استانهای همجوار ، سابقه دیرینه صنعت برق، جضور متخصصین و مراکز پزشکی و درمانی متعدد توجیه پذیری بسیار بالایی دارد. البته جهت این موضوع تعدادی واحد صنعتی بطور پراکنده در استان احداث و فعال می باشند ولی توسعه این بخش نیاز به ایجاد زیرساختهای متناسب با این موضوع، هماهنگی سازمانها و دستگاههای دولتی و هدایت و حمایت از سرمایه گذاران توانمند دارد.
ازمباحث بالا در خصوص وضعیت صنایع بزرگ استان و لزوم تکمیل صنایع کوچک ، متوسط و تکمیلی این صنایع در استان در جهت تکمیل زنجیره تولیدات محصولات اساسی استان نتایج زیر حاصل می شود.
۱- از حدود ۱۰۰ هزار فرصت شغلی مستقیم و صنایع استان حدودا ۶۵ هزار نفر اشتغال مربوط به صنایع بزرگ بوده و مابقی اشتغال در صنایع متوسسط و کوچک استان می باشد. این در حالیست که در صورت توسعه صنایع کوچک و متوسط استان اشتغال این بخش صنعت حداقل تا ۱۵۰ هزار نفر قابل توسعه خواهد بود.
۲- توسعه صنایع کوچک و متوسط نیازمند تکمیل و توسعه زیرساختها ، ایجاد انگیزه و اعمال مشوقهای خاص برای سرمایه گذاران توانمند در استان دارد که در وحله اول می بایست شرایط استقرار این واحدها و تامین زیرساختها از هم اکنون محاسبه و برنامه‌ریزی شود.
۳- وجود منطقه آزاد اروند در استان پتانسیل بسیار مناسبی برای توسعه برخی از این صنایع بوده و در صورت تامین شرایط می توان علاوه بر موارد ذکر شده زنجیره ساخت ومونتاژ لوازم خانگی را در این منطقه پیش بینی و اجرا نمود.
۴- ایجاد فضای مناسب وارتقاء شاخصهای کسب و کار و همراهی دستگاههای سازمانهای استانی جهت این مهم بسیار تاثیر گذار خواهد بود.
