گروه اقتصادی: شیوع کرونا، ضمن کاهش شاغلان و متقاضیان شغل چهره بازار کار ایران را نیز مردانه‌تر کرده است
بررسی وضعیت بازار کار ایران در ۵سال منتهی به سال ۱۳۹۹حاکی از آن است که روند بهبود این بازار که از اواسط دهه ۹۰آغاز شده بود، یکباره در دوره کرونا معکوس شده و فقط در یک سال، نرخ مشارکت اقتصادی به میزان ۲.۱درصد کاهش یافته است.
آمارها نشان می‌دهد پاندمی کرونا مشاغل زنان را هدف گرفته و شیوع کرونا، ضمن کاهش شاغلان و متقاضیان شغل، چهره بازار کار ایران را نیز مردانه‌تر کرده است. همشهری، در شرایطی که سونامی متقاضیان انباشته کار در سال‌های ۹۲تا ۹۵ اجازه کاهش نرخ بیکاری را نمی‌داد و عملاً سیاست‌های اشتغال‌زایی دولت را خنثی می‌کرد،از سال ۹۶به بعد شرایطی ایجاد شد که برنامه‌های توانمندسازی تولید و اشتغال‌آفرینی، به بهبود شرایط شغلی جمعیت فعال اقتصادی منجر شود اما کرونا فقط در سال ۱۳۹۹توانست تمام رشته‌های متولیان اقتصادی برای بهبود بازار کار را پنبه کند و با اخراج جمعیت فعال اقتصادی اعم از شاغل و بیکار، نرخ مشارکت اقتصادی ایران را به‌طور چشمگیری کاهش دهد؛ این در حالی بود که حتی اعمال تحریم‌های ترامپ از اواسط سال ۹۷نیز نتوانسته بود تغییرات معناداری در بازار کار ایران ایجاد کند.
آفت کرونا
آخرین اطلاعات منتشر شده از مرکز آمار درباره وضع بازار کار ایران حاکی است: در پایان سال ۱۳۹۹، نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ساله و بیشتر در ایران به ۴۱.۳درصد رسیده که در مقایسه با سال قبل ۲.۸درصد کاهش نشان می‌دهد. از سوی دیگر، در طول این یک سال که سرتاسر با بحران شیوع کرونا و دوره‌های متوالی اجرای محدودیت‌های کرونا همراه بوده است، نرخ اشتغال در ایران با کاهش ۲.۱درصدی به ۳۷.۳درصد و نرخ بیکاری با کاهش ۱.۱درصدی به ۹.۶درصد رسیده که از خروج همزمان شاغلان و بیکاران از بازار حکایت دارد.
این اتفاق به‌معنای کاهش چشمگیر سهم جمعیت فعال کشور (اعم از شاغلان و افراد در جست‌وجوی کار) است که تضعیف و محدود شدن حوزه تولید و فعالیت‌های مولد می‌تواند ازجمله تبعات اصلی آن باشد. بررسی‌های معاونت اقتصادی اتاق تهران حاکی از این است که نرخ مشارکت اقتصادی در ایران بعد از آغاز دوره صعودی در سال ۱۳۹۲که عمدتاً تحت‌تأثیر تغییر رویکرد دولت جدید در قبال تعامل بین‌الملل و خوش‌بینی جامعه به ثمرات توافق هسته‌ای محقق شده بود، از میانه سال ۱۳۹۷و با خروج یکجانبه آمریکا از معاهده برجام و اعمال تحریم‌های ظالمانه اقتصادی وارد روند نزولی شده؛ اما بخش عمده افول نرخ مشارکت اقتصادی از ابتدای سال۹۸ و در سایه شیوع بیماری کووید-۱۹ در ایران اتفاق افتاده است.
اثرات کرونا بر کار زنان و مردان
بررسی اطلاعات رسمی بازار کار حاکی است: تحولات آغاز شده از میانه سال ۱۳۹۷در بازار کار با شدت بسیار بالاتری در دوره شیوع ویروس کرونا ادامه پیدا کرده و البته مشارکت اقتصادی و حضور زنان در بازار کار را بیش از مردان تحت‌تأثیر قرار داده است.آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۹، نرخ مشارکت اقتصادی مردان با افت ۲.۴درصدی نسبت به سال قبل به ۶۸.۷درصد رسیده و همزمان نرخ بیکاری مردان نیز برای دومین سال متوالی در این سال کاهشی بوده و با افت ۰.۶درصدی روی رقم ۸.۴درصدی ایستاده است.
در مقابل اما، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سال ۱۳۹۹با ۳.۱درصد کاهش، ۱۳.۹درصد محاسبه شده و سهم جمعیت زنان از اقتصاد ایران بیش از پیش کاهش یافته است. علاوه بر این، با تداوم روند نزولی نرخ بیکاری زنان ۱۵ساله و بیشتر در سال ۱۳۹۹که عمدتاً ناشی از خروج آنها از بازار بوده، نرخ بیکاری زنان به ۱۵.۷درصد رسیده که ۰.۶درصد کمتر از سال ۱۳۹۸است. تفسیر آمارهای بازار کار در سال ۹۸ گویای این حقیقت است که در دوره شیوع کرونا، باوجوداینکه همه فعالان اقتصادی تحت‌تأثیر قرار‌گرفته‌اند، بازهم فشار بر زنان بیشتر بوده و چهره بازار کار ایران مردانه‌تر شده است.
نمای بازار کار شهر و روستا
در سال کرونا، نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ساله و بیشتر در مناطق شهری ایران ۴۰.۴درصد بوده که نسبت به سال ۱۳۹۸معادل ۲.۷درصد کاهش نشان می‌دهد. این در حالی است که نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ساله و بیشتر در مناطق روستایی ایران در سال ۱۳۹۹به ۴۴.۲درصد رسیده که نسبت به‌مدت مشابه سال قبل ۳.۱درصد کاهش را تجربه می‌کند.در حقیقت، مناطق روستایی در حالی در سال ۱۳۹۹با افت شدیدتر نرخ مشارکت اقتصادی مواجه شده‌اند که خطر همه‌گیری و سرایت کرونا در مناطق شهری بیشتر بوده و به همین واسطه محدودیت‌های کرونا با تأکید بر کاهش تجمعات انسانی در مناطق شهری با جدیت بیشتری پیگیری شده است. از سوی دیگر بررسی نرخ بیکاری در مناطق شهری و روستایی نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۹و در سایه شیوع کرونا، نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ساله و بیشتر در مناطق شهری با ۱.۴درصد کاهش به ۱۰.۴درصد و در مناطق روستایی با افت ۰.۱درصدی به ۷.۲درصد رسیده است. نمای کلی بازار کار سال۱۳۹۹ در جامعه شهری و روستایی نشانگر این موضوع است که در دوره کرونا، کاهش بیشتر نرخ بیکاری در جامعه شهری و در مقابل افت بیشتر نرخ مشارکت در جامعه روستایی اتفاق افتاده است.
وضعیت بیکاری جوانان
در سال ۱۳۹۹، نرخ بیکاری جوانان شرایط مساعدتری نسبت به سال قبل داشته اما ازآنجا که بخشی از تحولات این حوزه ناشی از کاهش نرخ مشارکت اقتصادی جوانان و خروج آنها از بازار بوده است، لزوماً نمی‌تواند اتفاق مثبتی قلمداد شود. آمارها نشان می‌دهد نرخ بیکاری جوانان ۱۵تا ۲۴ساله در سال ۱۳۹۹معادل ۲۳.۷درصد بوده که نسبت به سال قبل ۲.۳درصد کاهش یافته است.
بررسی مقایسه نرخ بیکاری جوانان با نرخ بیکاری کل کشور و سایر گروه‌های سنی حاکی از این است که نرخ بیکاری جوانان در همه سال‌های مورد‌بررسی بالاتر از نرخ بیکاری کل کشور بوده که این موضوع برای گروه زنان شدیدتر است. در سال ۱۳۹۹درحالی‌که نرخ بیکاری جوانان، ۱۴.۱درصد بیشتر از میانگین نرخ بیکاری کشور محاسبه شده، نرخ بیکاری زنان جوان ۲۰.۳درصد و نرخ بیکاری مردان جوان ۱۲.۸درصد بالاتر از میانگین نرخ بیکاری در گروه‌های جنسیتی متناظر بوده است.در این میان وضعیت بیکاری فارغ‌التحصیلان آموزش عالی نیز حاکی است: در سال ۱۳۹۹نرخ بیکاری این گروه با ۳.۵درصد کاهش نسبت به سال قبل به ۱۴.۲درصد رسیده؛ یعنی در دوره کرونا، ۱۴.۲درصد از فعالان اقتصادی که جویای کار بوده‌اند همچنان بیکار مانده‌اند. البته زنان فارغ‌التحصیل آموزش عالی که جویای کار بوده‌اند، در این دوره شرایط بدتری را تجربه کرده و ۲۲.۸درصد از آنها قادر به یافتن شغل نشده‌اند.
البته این رقم ۳.۵درصد کمتر از سال ۱۳۹۸است. مقایسه جنسیتی بازار کار فارغ‌التحصیلان آموزش عالی نیز حاکی از این است که در سال کرونا، نرخ بیکاری مردان فارغ‌التحصیل جویای کار ۱۰.۴درصد و نرخ بیکاری زنان فارغ‌التحصیل ۱۲.۴درصد بوده است. به‌عبارت‌دیگر در سال گذشته، شکاف بین نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان زن با نرخ بیکاری مردان فارغ‌التحصیل به ۲درصد رسیده است که در مقایسه با شکاف جنسیتی بازار کار ایران و اختلاف ۷.۳درصد نرخ بیکاری مردان و زنان، رقم قابل‌قبولی محسوب می‌شود و می‌تواند کورسوی امیدی برای کاهش تبعیض جنسیتی در بازار کار ایران و رشد چشمگیر سهم زنان در اقتصاد ایران باشد.
