مصرف گاز طبیعی به عنوان سوخت خودرو، عمدتا محدود به چند کشور جهان است و از قضا، ایران بزرگترین دارنده ناوگان خودروهای گازسوز در جهان هم هست.این در حالی است که با توجه به حجم ذخایر و پیش‌بینی تولید، ایران می‌تواند همچنان این جایگاه را حفظ کند.از آن سو، با افزایش قیمت بنزین و شکایت‌ها در مورد همبستگی این تغییر قیمت با وضعیت معیشتی شهروندان ایرانی، دولت مدتی تلاش کرد خودروها را گازسوز کند. اما حالا گفته می‌شود روند گازسوز کردن خودروها متوقف شده است.
سهم گاز طبیعی در اقتصاد جهان
گاز طبیعی، احتمالا تا آینده نزدیک همچنان یکی از اصلی‌ترین منابع انرژی در جهان خواهد بود و این در حالی است که مصرف نفت، به احتمال زیاد، با شیبی تندتر از مصرف گاز نزولی می‌شود.در واقع، برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد گاز طبیعی تا پیش از همه‌گیر شدن خودروهای الکتریکی در جهان، همچنان سهمی رو به رشد از سوخت پایه خودرویی خواهد داشت.بنا بر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) مصرف جهانی گاز طبیعی، سالانه با رشد تقاضای ۱٫۶ درصدی، در سال ۲۰۲۲، از ۳٫۶ تریلیون متر مکعب در سال ۲۰۱۷، به حدود ۴ تریلیون متر مکعب می‌رسد.
پایِ «گاز» چگونه به بازار خودروی ایران باز شد؟
سوق دادن سوخت اصلی ناوگان خودرویی کشور به سمت گاز طبیعی، بیش از یک دهه پیش و در اوج دوران وفور درآمدهای نفتی آغاز شد.در آن زمان، دولت موسوم به «دولت مهرورزی» که در قیاس با امروز دست بازتری در دسترسی به منابع مالی داشت، ساخت حدود ۵۰۰ جایگاه سوخت طبیعی در سراسر کشور را کلید زد.خیلی زود، ایران به فهرست کشورهایی راه پیدا کرد که نیاز بخشی قابل توجه از سوخت ناوگان خودرویی شان را به گاز طبیعی تغییر داده بودند.همان زمان، گازسوز کردن بخش عمده‌ای از ناوگان اتوبوسرانی شهری، به ویژه در شهرهایی مانند تهران هم کلید خورد.
افزایش قیمت بنزین و گازسوز کردن رایگان خودروها
با این همه، به دنبال افزایش سه برابری قیمت بنزین در سال ۱۳۹۸ و همزمان وخاومت اوضاع معیشتی شهروندان ایرانی به دلیل بروز بحران اقتصادی، برنامه گازسوز کردن رایگان خودروها در زمستان سال ۱۳۹۸ آغاز شد.
ایران بزرگترین دارنده ناوگان خودروهای گازسوز در جهان است.
همان زمان، شورای اقتصاد اعلام کرد که از طریق اعطای تسهیلات رایگان، حدود یک میلیون و ۴۶۰ هزار دستگاه خودرو در بخش عمومی، شامل تاکسی‌ها، ون‌ها و وانت‌بارها با استفاده از اعتبارات حاصل از صرفه‌جویی در مصرف سوخت مایع، به شکل رایگان دوگانهسوز می‌شوند.بر اساس آنچه که دولت اعلام کرده بود، به این ترتیب قرار بود ۱۰۰ درصد خودروهای بخش حمل‌ونقل مسافر و بار در کشور گازسوز بشوند.با این همه، برنامه گسترده‌ای برای گازسوز کردن خودروهای شخصی وجود نداشت.کمی بعد، نوبت به تاکسی های اینترنتی رسید.محمدحسین باقری، مدیر طرح CNG شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در پاییز سال ۱۳۹۹ خبر از ثبت نام برای دوگانه‌سوزکردن مسافربرهای اینترنتی داد و اینکه براساس مصوبه شورای اقتصاد، گازسوز کردن این خودروها تا ۷۵ درصد رایگان است و صاحبان خودرو تنها ۲۵ درصد هزینه را می‌پردازند.
ایران، بزرگترین دارنده ناوگان خودروهای گازسوز
ایران دومین کشور دارنده ذخایر گاز طبیعی در جهان است و با این همه، در زمینه تولید و در زمینه صادرات، نتوانسته به جایگاه مناسبی در این حوزه دست پیدا کند.از آن سو اما با توجه به حجم ذخایر ایران و امکان تولید داخل، تغییر سوخت پایه خودروها به سمت گاز طبیعی، انتخاب درستی بوده که ایران کارنامه چندان ناموفقی هم در مورد آن نداشته است.
استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت پایه، همه‌گیری گسترده‌ای در جهان ندارد و این در حالی است که تلقی‌ها در مورد این سوخت بسیار مثبت است.پژوهشی در سال ۲۰۱۹ میلادی که توسط «دانشگاه آکسفورد» انجام شده، نشان می‌دهد که ایران بعد از چین دومین دارنده بزرگ ناوگان خودروهای گازسوز در جهان است که به تنهایی حدود ۱۷٫۲ درصد از تمام خودروهای گازسوز در جهان را در اختیار دارد.
چرا ایران اول است؟
با این همه، در چین حدود شش میلیون خودرو گازسوز هستند که سهمی معادل ۳٫۷ درصد از کل خودروهای فعال در این کشور را تشکیل می‌دهند.این در در حالی است که در ایران، حدود ۳۲ درصد از تمام خودروهای فعال گازسوز هستند و ایران از این نظر، در جهان جایگاه نخست را در اختیار دارد.هند، پاکستان و آرژانتین هم جایگاه‌های بعدی را در اختیار دارند و این در حالی است که حدود ۲۶ میلیون خودرو، معادل ۱٫۵ درصد از خودروهای جهان، با سوخت گاز طبیعی کار می‌کنند.
بررسی‌های مختلف دیگری هم هستند که کشورهای مختلف، به ویژه کشورهای دارنده ذخایر گاز طبیعی، عمدتا به دلایل زیست‌محیطی، به دنبال افزایش سهم گاز طبیعی به عنوان سوخت پایه در حمل‌ونقل هستند.
در واقع این سوخت می‌تواند تا زمانی که خودروهای الکتریکی به شکلی گسترده و با قیمت پایین در جهان همه‌گیر شوند، همچنان به روند رو به رشد خود به عنوان سوخت پایه خودروها ادامه بدهد.
شکست طرحِ «گازسوز کردن خودروها»؟
«شورای عالی انرژی»، در سند «تامین انرژی بخش حمل‌ونقل کشور تا افق ۱۴۲۰» بر تمرکز سیاست‌های دولت بر توسعه CNG تاکید کرده است.در این سند پیش‌بینی شده که با اعمال حمایت‌های ویژه از صنعت CNG، میزان مصرف این سوخت پاک در خودروها از ۲۷ میلیون متر مکعب در روز در سال ۹۸، به ۵۳٫۲ میلیون متر مکعب در روز در افق ۱۴۲۰ برسد.با این همه، حالا صحبت از شکستِ این طرح (گسترش سهمِ خودروهای گازسوز از سبد خودرویی کشور) به میان آمده است.
به عنوان نمونه، خبرگزاری فارس چندی پیش در گزارشی به این موضوع پرداخته بود که با توجه به نرخ ۴۵۰ تومانی برای هر مترمکعب گاز CNG و نسبت این قیمت با قیمت بنزین سهمیه‌ای و بنزین آزاد (به ترتیب ۱۵۰۰ تومان و ۳۰۰۰ تومان)، فاصله قیمتی که مصرف گاز به جای بنزین را توجیه می‌کرد، کاهش پیدا کرده است.به این ترتیب، خودروهای گازسوز مزیت نسبی خود را تا حدی از دست داده‌اند. اما آیا ممکن است دلایل دیگری هم در کار باشند؟
تولید خودروهای گازسوز به صرفه نیست!
«علیرضا اسکویی»، معاون بازاریابی و فروش ایران خودرو، در اردیبهشت ماه امسال، در همین مورد به پایگاه خبری بازار گفته بود: «تولید محصولات گازسوز برای خودروسازان به‌صرفه نیست.»او توضیح داده بود: «این موضوع نیز چند دلیل دارد. نخست اینکه برخی از قطعات خودروهای گازسوز خاص و گران هستند. دوم اینکه شورای رقابت به اندازه‌ای که هزینه تولید برای این محصول وجود دارد، افزایش قیمت نمی‌دهد و سوم هم اینکه، کاتالیست خودروهای گازسوز، به دلیل فلزات گران‌بهایی که در ساخت آنها به کار می‌رود، گران‌تر است.»ایران در کنار روسیه، بزرگترین منابع گاز در جهان را دارد، اما اکنون زمزمه کمبود گاز برای مصارف خانگی هم به گوش می‌رسد.
آمارها از برنامه عقب افتاده است
علاوه بر این، در حالی که طبق برنامه‌ریزی شورای اقتصاد، از سال ۱۳۹۸ تاکنون باید حدود یک میلیون خودرو گازسوز می‌شدند، تاکنون کمتر از یک پنجمِ این میزان، یعنی حدود ۲۰۰ هزار خودرو گازسوز شده‌اند.
آمارهای دیگری هم هستند که نشان می‌دهند تولید خودروهای گازسوز (عمدتا به دلیل هزینه‌های تولید) به شدت کاهش پیدا کرده است.
بر اساس آماری که وزارت صنعت، معدن و تجارت منتشر کرده، تولید خودروهای گازسوز در کشور در نیمه نخست سال جاری به کمی بیش از ۷ هزار خودرو رسیده که نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۹، افتی ۳۲ درصدی را نشان می‌دهد.در قیاس مطلق هم ۷ هزار خودرو، معادل تنها حدود ۰٫۷ درصد از تولید خودروی کشور در سال ۱۳۹۹ است.اگر فرض کنیم این روند در نیمه دوم سال هم به همین شکل ادامه داشته باشد، سهم خودروهای گازسوز از تولید خودرو در کشور، امسال حتی به ۱٫۵ درصد از کل سبد تولید خودرویی ایران هم نمی‌رسد.
