ختم زندگی از روی جهل و بی‌توجهی

مسمومیت(intoxication) مجموعه‌ای از اختلالات بدن است که در اثر جذب ماده‌ای بیگانه که به آن سم گفته می‌شود بروز می‌کند. جذب ماده سمی می‌تواند از راه‌های شامل: استنشاق نوعی گاز، بخار، دود یا گرد و غبار، از طریق دستگاه گوارشی(خوردن یا آشامیدن)، تماس پوستی(از طریق انتشار از اپی‌درم و یا عبور از زخم یا سوختگی) و از طریق تزریق در خون باشد.

یکی از شایعترین علل مرگ و میر در تمام دنیا نیز مسمومیت هاست و تحقیق و بررسی علل مرگ و میر ناشی از مسمومیت ها در اتخاذ تصمیمات و بهبود استانداردهای لازم برای پیشگیری از حوادث ناگوار، نقش مهمی را ایفا می کند.

شواهد حاکی از آن است که تمایل به مصرف برخی مواد محرک و توهم‌زای سنتی و صنعتی رو به افزایش است و به‌دلیل عوارض جدی این مواد بر جسم و روان افراد، نیاز است که بسیج اطلاع‌رسانی در این حوزه تقویت شود.

 خانواده‌ها در حوزه پیشگیری با مسمومیت مواد محرک، مخدر و توهم‌زا نقش جدی دارند و باید مراقبت لازم را از فرزندان به ویژه در سنین نوجوانی و جوانی داشته باشند و رفتارهای افراطی پرخاشگری، شادی و افسردگی توام را در آنان جدی گرفته و حساسیت نسبت به آن داشته باشند.

در فصل سرما احتمال شیوع طیفی از مسمومیت با گاز منوکسید کربن وجود دارد و برای پیشگیری از این قاتل خاموش نیاز است که نکات ایمنی جدی گرفته شود.

همچنین طیفی از مسمومیت‌ها مربوط به آفت‌کش‌ها، فرآورده‌های نفتی، اسید، مواد قلیایی و شوینده‌ها است که اغلب به دلیل استفاده نشدن در ظروف برچسب‌دار استاندارد و اشتباه گرفته شدن آن‌ها با نوشیدنی‌ها، حادثه آفرین می‌شوند که در این راستا باید از ریختن این مواد در ظروف نوشیدنی‌های خوراکی  جلوگیری شود.

بر اساس گزارش سازمان پزشکی قانونی کشور، تلفات مسمومیت که شامل مواردی همچون مسمومیت با گاز منوکسیدکربن، مسمومیت دارویی و یا مسمومیت با سم (قرص برنج، سیانور، سرب و …) است، در پنج ماهه سال گذشته (۱۴۰۰) منجر به مرگ ۹۷۲ نفر شده که بیشترین آن با ۵۶۹ فوتی مربوط به مسمومیت با سم بوده است.

در این گزارش با ارائه آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور از موارد مسمومیت در پنج ماهه امسال و سال گذشته، نگاهی نیز به برخی پرونده های ارجاعی به آزمایشگاه سم شناسی قانونی خواهیم داشت که نشان می دهد چگونه در برخی موارد کوچک ترین سهل انگاری و غفلت موجب مرگ افراد بر اثر مسمومیت شده است.

مطابق آمارهای گردآوری شده در پنج ماهه سال گذشته، ۹۷۲ نفر (شامل ۶۱۶ مرد و ۳۵۶ زن) بر اثر مسمومیت در کشور جان خود را از دست دادند، این تعداد در مدت مشابه سال قبل از آن  ۹۲۷ نفر بود که نشانگر افزایش ۴.۹ درصدی در پنج ماهه ابتدایی امسال است.

 مسمومیت با گاز منوکسیدکربن
یکی از موارد مسمومیت که همواره و به ویژه در نیمه دوم سال و شروع فصول سرد تلفات بیشتری را به خود اختصاص می دهد، مسمومیت با گاز منوکسیدکربن است. در پنج ماهه سال گذشته از کل تلفات مسمومیت، ۱۶۴ نفر شامل ۱۱۸ مرد و ۴۶ زن در اثر مسمومیت با گاز جان باختند در حالیکه این رقم در مدت مشابه سال قبل از آن  ۲۳۵ مورد بود، در این مدت آمار تلفات مسمومیت با گاز منوکسیدکربن ۳۰.۲ درصد کمتر شده است.

رییس گروه کنترل و تضمین کیفیت دفتر امور آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور، با تاکید بر اینکه بخاری های فاقد دودکش در فضای دربسته و یا استفاده از بخاری های غیر استاندارد از عمده دلایل مرگ با گاز منوکسیدکربن است، گفت: در یکی از پرونده ها که مربوط به مسمومیت با گاز بود و به پزشکی قانونی ارجاع شد اعضای یک خانواده ۱۱ نفره بر اثر گاز گرفتگی جان خود را از دست دادند.

مریم اخگری  افزود: در این حادثه اعضای خانواده در خانه پدربزرگ خوابیده بودند که متاسفانه به دلیل نامناسب بودن دودکش بخاری موجود در خانه و عدم خروج گاز، همه ۱۱ نفر از پیرمرد ۹۰ ساله تا کودک نه ماهه جان خود را از دست داده بودند.

وی ادامه داد: یا در پرونده ای دیگر زن و شوهری بر اثر گازگرفتگی جان باخته بودند. در این حادثه نیز پس از تأیید مرگ بر اثر مسمومیت با گاز مشخص شد که در خروجی دودکش شومینه منزل، پرنده ای لانه ساخته بود و همین موضوع خروجی گاز را مسدود و موجب مرگ این زوج شده بود. یا در پرونده ای دیگر فردی لوله دودکش را در تشت آب قرار داده بود به تصور اینکه این کار گاز منوکسیدکربن را از بین می برد در حالیکه این تصور نیز نادرست است و این فرد نیز متاسفانه دچار مسمومیت با گاز و مرگ شد.

این کارشناس آزمایشگاه با اشاره به این پرونده ها به هموطنان توصیه کرد که حتما پیش از استفاده از سیستم های گرمایشی ضمن استفاده از وسایل استاندارد، خروجی بخاری را چک کنند و از سلامت آن مطمئن شوند همچنین برای منازل و سایر محیط ها تهویه مناسب در نظر گرفته شود تا شاهد تجمع گاز منوکسید کربن در محیط نباشیم.

وی بخاری های فاقد دودکش را از دیگر عوامل خطرزا در بروز گازگرفتگی عنوان و تصریح کرد: بخاری های بدون دودکش تنها برای مغازه و کارگاه ها که تردد به آن ها زیاد است و تهویه هوا انجام می شود مناسب است و نباید در خانه از آن استفاده کنیم، مگرآنکه پنجره ای را همیشه باز نگه داریم تا هوا تهویه شود در غیر این صورت اگر سنسور تعبیه شده در بخاری های بدون دودکش عمل نکند گاز منوکسید کربن در فضا پراکنده و مرگ افراد را به دنبال خواهد داشت.

اخگری با تأکید بر اینکه منوکسیدکربن گازی بی رنگ و بی بو است و هیچ علامت خاصی هم ندارد، گفت: متاسفانه بسیاری از موارد مرگ بر اثر این گاز در ساعاتی اتفاق می افتد که افراد در خواب هستند و هیچ ترددی هم به منظور تهویه هوا صورت نمی گیرد؛ همچنین از آنجا که این نوع مسمومیت تنها در فرد حالت خواب آلودگی و رخوت ایجاد می کند و هیچ مشخصه دیگری ندارد، فرد متوجه نشت گاز در خانه نخواهد شد.

وی با تأکید دوباره بر لزوم کنترل وسایل گرمایشی و اطمینان از سلامت آن ها، خاطرنشان کرد: اگر غلظت گاز منوکسید کربن در محیط زیاد باشد در مدت زمان خیلی کوتاهی موجب مسمومیت و مرگ افراد خواهد شد بنابراین از هموطنان درخواست می کنیم که به توصیه ها توجه کافی داشته باشند.

منوکسیدکربن گازی بی رنگ و بی بو است و هیچ علامت خاصی هم ندارد، متاسفانه بسیاری از موارد مرگ بر اثر این گاز در ساعاتی اتفاق می افتد که افراد در خواب هستند و هیچ ترددی هم به منظور تهویه هوا صورت نمی گیرد.

 مسمومیت  های دارویی
یکی دیگر از موارد مسمومیت ها مربوط به مسمومیت دارویی است. در پنج ماه سال گذشته ۲۳۹ نفر بر اثر مسمومیت دارویی در کشور جان باخته اند که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل کاهش هشت دهم درصدی نشان می دهد.

داروها دور از دسترس کودکان باشد
اخگری در خصوص موارد مسمومیت دارویی و پرونده های ارجاعی به سازمان، گفت: داروهایی که در کشور ما توزیع شده و در چرخه درمان مورد استفاده بیماران قرار می گیرد، به هیچ عنوان نباید در دسترس کودکان باشد و این یک هشدار جدی به خانواده‌ها است که داروها را از دسترس کودکان دور نگه دارند.

وی افزود: کودکان به دلیل سن پایین و عملکرد ناقص سیستم کبدیشان نمی‌توانند بسیاری از داروها را آنالیز کنند به همین دلیل در صورت استفاده دچار مسمومیت و مرگ می شوند.

رییس گروه کنترل و تضمین کیفیت دفتر امور آزمایشگاهی با اشاره به برخی پرونده های ارجاعی به آزمایشگاه های قانونی با همین موضوع گفت: در یکی از پرونده ها که مدتی پیش به آزمایشگاه ارجاع شده بود، گزارش مرگ کودکی ۵ ساله بود که برای مشخص شدن علت مرگ به ‌آزمایشگاه ارجاع شد. بررسی ها نشان داد که این کودک به دلیل مسمومیت دارویی جان خود را از دست داده و علت آن هم این بوده که از سر کنجکاوی و در پی غفلت مادربزرگ، تعدادی از داروهای او را بلعیده و به دنبال آن دچار مسمومیت و مرگ شده است.
 

وی با بیان اینکه بسیاری از داروها ظاهری جذاب با رنگ و شکلی شبیه به اسمارتیز دارند، تصریح کرد: گذشته از آنکه هر گونه دارو(قرص، شربت و یا کپسول و …) باید دور از دسترس کودکان باشد، در عین حال باید آن ها را در حد فهمشان از خطرات و عوارض مصرف خودسرانه این داروها نیز آگاه کرد تا شاهد بروز چنین حوادثی نباشیم.

خود درمانی و مصرف خودسرانه دارو بدون توجه به تداخلات دارویی و نظر پزشک می‌تواند عوارض جانبی ناخواسته برای فرد ایجاد کند که گاهی این عوارض منجر به مرگ فرد می شود.

این کارشناس آزمایشگاه تداخلات دارویی را نیز از دیگر دلایل مسمومیت دارویی عنوان کرد و گفت: گاهی ممکن است دارویی که برای درمان بیماری در اختیار فرد قرار می گیرد با دارویی دیگر تداخل ایجاد کند و همین تداخل موجب مسمومیت و مرگ شود، بنابراین افراد باید برای مصرف چند داروی همزمان و نیز اضافه کردن دارویی جدید با داروساز و پزشک معالج خود مشورت کنند و از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنند.

به گفته وی خود درمانی و مصرف خودسرانه دارو بدون توجه به تداخلات دارویی و نظر پزشک می‌تواند عوارض جانبی ناخواسته برای فرد ایجاد کند که گاهی این عوارض منجر به مرگ فرد می شود.

مسمومیت با قرص برنج
بر اساس آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور از موارد مسمومیت در پرونده های ارجاعی به آزمایشگاه سم شناسی پزشکی قانونی نشان می دهد چگونه در برخی موارد کوچکترین سهل انگاری و غفلت موجب مرگ افراد بر اثر مسمومیت شده است.

اما مسمومیت با سم از دیگر موارد مرگ های این دسته است که بیشترین حجم تلفات در عنوان مسمومیت ها را نیز در بر می گیرد. در پنج ماهه سال گذشته از کل موارد مسمومیت، ۵۶۹ نفر بر اثر مسمومیت با سم (قرص برنج، دفع آفات نباتی، جونده کش ها، سیانور، سرب و … ) جان باخته اند که بیشترین حجم آن نیز مربوط به مسمومیت با قرص برنج است که از کل تلفات مسمومیت با سم در این مدت ۳۷۵ نفر مرد و ۱۹۴ نفر زن بودند.

رییس گروه کنترل و تضمین کیفیت دفتر امور آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور، با اشاره به ساختار شیمیایی این سم مهلک گفت: قرص برنج ماده‌ای است که با ساختار شیمیایی فسفید آلومینیوم برای از بین بردن شته داخل برنج به ویژه در استان‌های شمالی کشور استفاده می شود، اما به خاطر خطراتی که این ماده ایجاد می‌کند و نیز مرگ هایی که به دنبال داشته وزارت بهداشت ایران واردات این ماده را ممنوع کرد.

وی افزود: بنابراین فروش و توزیع قرص برنج یعنی فسفید آلومینیوم در کشور ممنوع بوده و آنچه هم اکنون در داروخانه ها به عنوان قرص برنج وجود دارد قرص های سیر فشرده است که هیچ خطری ندارد و به عنوان آفت کش برنج مورد استفاده قرار می گیرد.

به گفته  اخگری قرص برنج (فسفید آلومینیوم) رنگ طوسی مایل به خاکی و اندازه نسبتا بزرگی دارد که حتی مصرف نصف آن در مجاورت اسید معده، گاز بسیار سمی به نام فسفین ایجاد می‌کند که این گاز تنفس سلولی را در بدن مختل کرده و به مرگ فرد می انجامد.

وی با تأکید بر اینکه نباید از فسفید آلومینیوم یا زینک فسفید به عنوان آفت کش برنج و جونده کش استفاده کرد چرا که استنشاق آن هم موجب مرگ می شود، خاطرنشان کرد: در یکی از استان‌های شمالی کشور پرونده ای داشتیم که در یک انبار حجمی از برنج نگه داشته می شد و صاحب آن نیز برای جلوگیری از آفت برنج داخل آن قرص برنج فسفید آلومینیوم قرار داده بود.

فروش و توزیع قرص برنج یعنی فسفید آلومینیوم در کشور ممنوع بوده و آنچه هم اکنون در داروخانه ها به عنوان قرص برنج وجود دارد قرص های سیر فشرده است که هیچ خطری ندارد و به عنوان آفت کش برنج مورد استفاده قرار می گیرد.

وی افزود:ظاهرا این فرد میهمانانی داشته که به دلیل نبود جای کافی در منزل تعدادی از آنان را برای خواب به انبار آورده و آنجاخوابیده بودند، اما متاسفانه همه این افراد به دلیل استنشاق گاز متصاعد شده از قرص برنج موجود در انبار دچار مسمومیت شده و جان باختند.

اخگری ادامه داد: در پرونده ای دیگر نیز در یکی از استان‌های جنوبی کشور فردی برای از بین بردن حشرات خانه اش با این تصور اشتباه که قرص برنج آن ها را نابود می کند، حدود ۷۰ قرص برنج را دور خانه اش چیده بود و به همراه خانواده از خانه خارج شده بود، اما متاسفانه این گاز از طریق دریچه های کولر در ساختمان پخش شده و موجب مسمومیت و مرگ ساکنان آن ساختمان شده بود.

وی خاطر نشان کرد: اگر به قرص برنج کوچک ترین رطوبتی برسد گاز فسفین به سرعت از آن متصاعد شده و منجر به مرگ افرادی می شود که این گاز را استنشاق کنند، پس توصیه اکید ما عدم استفاده و نگهداری از قرص برنج (فسفید آلومینیوم) به دلیل خطرات بسیار زیاد آن است.

به هیچ عنوان داروها را از ظرف اصلی خود خارج نکنید
توصیه دیگر اخگری به خانواده ها این است که داروها، شوینده ها، سموم و … را به هیچ عنوان از ظرف اصلی آن خارج نکنید و به ویژه آنکه در ظرف مربوط به خوراکی مثل آبمیوه و … نریزید.

وی ضمن اعلام این هشدار، به یکی از پرونده های ارجاعی سازمان پزشکی قانونی اشاره کرد و گفت: در یکی از پرونده ها خانواده‌ای به یکی از شهرهای بزرگ کشور مسافرت کرده و در یک هتل اقامت می کنند، ظاهرا کودک آنان آب خواسته و والدین از پذیرش هتل یک بطری آب معدنی گرفته و به کودکشان می دهند، متاسفانه این کودک بعد از خوردن آب دچار مسمومیت شده و بعد از انتقال به بیمارستان جانش را از دست می دهد.

اخگری افزود: آزمایش ها نشان داد که آنچه به عنوان آب معدنی به این خانواده داده شده بود “ضد یخ” بوده که در بطری آب معدنی نگهداری می شده و کودک هم به دلیل طعم شیرین آن به تصور اینکه شربت می نوشد آن را خورده و دچار مسمومیت شده است. این در حالی است که کارمند پذیرش هتل از وجود ضد یخ در بطری آب معدنی مطلع نبوده و این اتفاق غیرقابل جبران سهوا پیش آمده است.

وی به پرونده دیگری اشاره کرد و گفت: در موردی دیگر مرگ کودکی را داشتیم که به دلیل خوردن شربت متادون جان خود را از دست داده بود. در این پرونده نیز پدر کودک این شربت را برای ترک اعتیاد تهیه کرده و آن را داخل شیشه دلستر ریخته و در یخچال گذاشته بود. متاسفانه کودک به عنوان دلستر آن را نوشیده و فوت کرده بود.

این کارشناس آزمایشگاه تأکید کرد: به هیچ وجه موادی مثل ضد یخ، انواع سموم، شوینده و داروها را از ظرف اصلی خارج نکنید و به ویژه آنکه در ظروف مواد خوراکی نریزید چرا که این کار موارد زیادی از مرگ و مسمومیت را به دنبال داشته است.

۸۸۵