کار طاقت فرسای نخل‌داری را با عشق به تک تک «کبکاب»ها و «حاج‌باقری»هایش انجام می‌دهد. شغل آباء و اجدادی گرچه سخت و مردافکن، اما برای مردمان سرزمین نخل و آفتاب با زندگی و احساسشان عجین شده است.
پس از یک سال کار پر زحمت، حالا وقت برداشت است. در اوج گرمای مرداد و شهریور و گاه تا اوایل مهرماه… مردان و زنان آفتاب خورده‌ای که برای فرار از گرما به ناچار از نیمه‌های شب شروع به کار بریدن و حمل خرما می‌کنند، و تا چند ماه بعد از برداشت هم کار برای انجام دادن دارند. مردمی که خرما و نخل را همچون فرزندشان عزیز می‌دارند اما از سختی‌ها و بازار خرما هم گله‌مندند و حرف‌های بسیاری برای گفتن دارند.
بازار خرما، حسرت سالیان
خرما برخلاف کار طاقت فرسا و کار در گرمای مرداد و شهریور که زحمتش را چندبرابر می‌کند، هیچگاه با اقبال بازار آنچنان که به رنج کارش بیارزد روبرو نبوده است. در مقایسه با سایر محصولات خشکبار ایرانی، خرما هیچگاه رشد قیمتی آنچنانی نداشته و به گفته‌ی کشاورزان سود اصلی به جیب دلالان و واسطه‌ها سرازیر می‌شود.
«حبیب بنافی» باغدار دشتستانی، نبود یک بازار ثابت که در طول سال بتواند زنجیره‌ای بین باغدار و بازار تامین کند و همچنین عدم تعیین نرخ خرید تضمینی از سوی دولت را دو مشکل عمده ی کشاورزان می‌داند. او معتقد است: «نرخ تضمینی زمانی مشخص می‌شود که سود حاصله به جیب واسطه‌ها رفته و اینگونه زحمات نخلداران بی‌ثمر می‌ماند.»
مسئله‌ی بازار به همین جا ختم نمی‌شود، صادرات خرما نیز در این سال‌ها چالش‌های بسیاری را تجربه کرده است.
«یدالله حیدری»، باغدار جوان اهل روستای تل سرکوب دشتستان در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: «در بخش فروش و صادرات انتظار ما این است که دولت شرایط فروشِ راحت‌تر ما را ایجاد کند، و ضمن کمک به یافتن راه‌های دور زدن تحریم‌ها، مسیری برای انتقال پول فروشنده و صادرکننده پیدا کند.»
او به عوارض گمرکی برای صادرکنندگان خرما اشاره می‌کند و می‌افزاید: «دولت متاسفانه با وضع عوارض سنگین، زمینه صادرات را برای صادرکننده از بین برده و امکان مانور دادن برای صادرکننده از بین رفته است. چه بسا در بسیاری از کشورها ما بازارهای خودمان را از دست داده‌ایم و دیگر کشورهای تولیدکننده، جای خالی خرمای ما را گرفته‌اند».
روز سه‌شنبه اول مهرماه بود که «ابراهیم رضایی»، نماینده مردم دشتستان در مجلس شورای اسلامی در نشست تخصصی میز صادرات خرما در وزارت خارجه بر لزوم رفع نگرانی کشاورزان در حوزه قیمت‌گذاری تاکید کرد و با گلایه از متولیان بخش صادرات خواستار اصلاح عوارض صادرات خرما شد. امّا اکنون با برداشت خرمای امسال، کشاورزان از پایین آمدن قیمت خرما علی‌رغم رشد چند برابری سایر محصولات غذایی شگفت‌زده شده‌اند. این در حالی است که هزینه‌های باغداری، برداشت، بسته‌بندی و سردخانه به مراتب بیشتر از سال قبل شده است.
کم‌آبی و تولید خرما
روش منسوخ شده و پرهزینه‌ی آبیاری غرقابی همواره چالش اصلی تولید خرما بوده، در سال‌های اخیر و با خشکسالی‌های متوالی، لزوم تغییر روش آبیاری نخیلات دوباره مطرح شده است. برخی کشاورزان دولت را مکلف به پرداخت تسهیلات برای راه اندازی سیستم قطره ای می دانند و برخی دیگر در هم تنیدگی باغات و همچنین عدم حصارکشی و فاصله بسیار نسبت به تاسیسات آبیاری را مانع از تحقق این امر می دانند.
واضح است که در این میان همواره بحث نهادهای نظارتی بر حسن انجام کار و هزینه کرد این تسهیلات مطرح می شود. برای اجرای چنین پروژه های عظیم و تحول سازی لازم است که هم کشاورزی سنتی ما توان رقابت در بازارهای جهانی را پیدا کند و هم از منابع ارزشمند آب محافظت شود.
قطعاً یکی از عوامل عدم توفیق در توسعه محصولات و رشد صادرات همین مسئله ضعف منابع آب، روش آبیاری منسوخ شده و نبود روش‌های نوین آبیاری است.
چالش‌های صنایع تبدیلی
به جرات می‌توان گفت درخت نخل و محصول خرمایش هیچ دورریز و ضایعاتی ندارد. تا همین چند دهه پیش، ریشه، برگ، خوشه‌ها و حتی تنه‌ی آن هم در زندگی روزمره مردم جنوب کاربرد داشت. خرما را نیز می‌توان در صورت فعال شدن صنایع تبدیلی، بدون هیچگونه ضایعات و پسماندی به ارزش افزوده تبدیل کرد. اما فعالان این حوزه حرف‌های بی‌شماری دارند که سال‌هاست بی‌جواب مانده و گویی اراده‌ای برای بهره‌برداری از این خان نعمت الهی نیست.
«قدسیان»، از اهالی بخش سعدآباد دشتستان که پنج سالی است به سمت برندسازی در حوزه بسته بندی خرما رفته است، به ایسنا می‌گوید: «ما در این چند سال صرفا به بحث برندینگ، مجوزهای بهداشت و اخذ استانداردهای ایزو پرداخته‌ایم ولی متاسفانه در حوزه‌ی بسته‌بندی و فرآوری مشکل نقدینگی داریم و هیچ حمایت درخوری هم از سوی دولت در این بخش دریافت نکرده‌ایم»
وی ضمن بیان این نکته که جهاد کشاورزی می تواند فعالین واقعی حوزه خرما را شناسایی نماید، اضافه می‌کند: «متاسفانه به دلیل هزینه شدن تسهیلات کشاورزی در بخش های دیگر، جهادکشاورزی و سایر نهادهای مرتبط هم دچار بدبینی شده اند و قادر به حمایت از کشاورز یا فعالین بخش صنعتی خرما نیستند. میزان تسهیلات پرداختی جوابگوی طرح های ما نیست و در نتیجه ایده های صنعتی سازی روی زمین مانده و بسیاری از فعالین این حوزه رو به فله فروشی و خام فروشی آورده اند.»
مهمترین مانع پیش پای صنایع تبدیلی خرما
«اشعری» از بانوان فعال در صنایع تبدیلی خرما، سختگیری‌های وزارت بهداشت را مهمترین مانع جلوی پای صنایع تبدیلی خرما می داند و می گوید: «سال ۹۷ با ایده ی پودر هسته خرما وارد پارک علم و فناوری شدیم که متاسفانه معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت هنوز مجوزهای لازم برای طرح و ایده ما را صادر نکرده و ما ناچارا با محصولات دیگری وارد بازار شدیم.»
وی با اشاره به افزایش نرخ بنزین و سپس گسترش ویروس کرونا در لطمه به شبکه پخش و فروش بیان کرد: «آیتم های خواسته شده‌ی معاونت غذا و دارو از تولیدکنندگانی همچون ما که به خاطر شرایط اقتصادی لطمات سنگینی متحمل شدند بیشتر موانعی است بر سر راه تولید، برای مثال الزام برای نگهداری خرما در سردخانه‌های دارای نشان سیب سلامت که چنین سردخانه ای در بوشهر وجود ندارد یا الزام ما به بسته بندی محصولات در ظروف دارای نشان سیب سلامت که این مورد هم صرفا با خریداری در تیراژ میلیونی قابل سفارش است که البته برای ما که خسارات زیادی دیدیم امکان‌پذیر نیست.»
این تولیدکننده به ایسنا می گوید: «به خاطر سختگیری های وزارت بهداشت ما نتوانسته ایم مجوز تولید دمنوش های بر پایه خرما را بگیریم، صرفا با این بهانه که این محصولی ناشناخته است، این در حالی است که خیلی از تولیدکنندگان زیرزمینی بدون مجوز و در شرایط غیراستاندارد در حال تولید و فروش هستند.»
تسهیلات کرونایی ناچیز دولت به تولیدکنندگان
اشعری حمایت دولت در اعطای تسهیلات به تولیدکنندگان در ایام شیوع کرونا را بسیار ناچیز اعلام می کند و می افزاید: «دولت به ازای هر بیمه شده، تنها مبلغ ۶ میلیون تومان وام برای ما در نظر گرفته که در این شرایط سخت اقتصادی به هیچ وجه جوابگوی تامین حق بیمه کارگران ما نیست.»
این فعال صنایع خرما ادامه می دهد: «مهمترین چالش در حوزه فروش، عدم فرهنگ‌سازی و آشنا نبودن مردم استان بوشهر با محصولات تولید شده از خرما است. مردم ما هنوز محصولات خرمایی را به عنوان یک سوغات نپذیرفته اند.»
خرما و زنجیره تولید
«یدالله حیدری»، نخلدار دشتستانی نیز ضمن اشاره به جهش قیمتی کود شیمیایی در پی آزادسازی تعرفه ها، فرآیند تولید خرما را به یک زنجیره تشبیه می‌کند و ادامه می‌دهد: «باید کل زنجیره ی تولید، مهیا باشد تا مسیر تولید، صنعتی شدن و صادرات به درستی پیش برود و اگر مشکلی در این زنجیره به وجود بیاید، دنباله‌ی زنجیره به هم می‌خورد.»
حیدری به ایسنا می‌گوید: «تولیدکننده اگر توان کود دهی و آب دهی به موقع نداشته باشد قاعدتا امکان تولید محصول مناسب ندارد. بسته بندی کننده و کسی که در صنایع تبدیلی فعال است اگر همه دغدغه اش پرداخت سود بانکی باشد، قاعدتا تمرکزی بر تولید و بسته بندی به روزتر نخواهد داشت یا احیانا توانی باقی بماند که ماشین آلات بروز و مدرن بسته بندی تهیه کند، یا برای مثال صادرکننده اگر تمام تلاشش برای دور زدن تحریم ها و آوردن ارز حاصل از فروش به داخل باشد، دیگر وقتی پیدا نمی کند که به دنبال پیدا کردن بازارهای جدید باشد.»
باغداران چشم انتظار حمایت دولت
نگاهی به تجربیات گذشته و بررسی سیر کاشت تا تبدیل خرما به یک محصول صنعتی، نشان می دهد در تمام این دهه ها فعالان این حوزه، کمترین توجه و حمایت را دریافت کرده اند. با این اوصاف نیاز به تغییرات اساسی در شیوه های کاشت، آبیاری و برداشت محصول با توجه به تنش های آبی و البته سرعت و رقابت ها در بازار بین المللی ضروری به نظر می رسد.
یکی از تغییراتی که می تواند سهم ما از بازارهای جهانی را باز پس بگیرد، تغییر ارقام نخل های کاشته شده است. گونه هایی که می توانند با ارزش افزوده و تقاضایی که در سطح بازارهای بین المللی دارد ارزآوری مناسبی داشته باشد، ضمن اینکه چنین رویکردی قطعا به توسعه ی اقتصادی مناطق خرماخیز ختم خواهد شد.
توسعه صنعت خرما نیازمند تغییر از شیوه های سنتی به راهکارهای مدرن است و لازمه ی چنین رویکردی علاوه بر حمایت سازمان یافته ی دولت، تحقیق و توسعه در زمینه گونه های مناسب مناطق خرماخیز و تغییرات اساسی در سیستم های آبیاری و برداشت و صنایع تبدیلی است. همچنین توسعه مکانیزاسیون در مراحل مختلف تولید از طریق تسهیلات کم بهره و دراز مدت اثربخشی زیادی در امر افزایش تولید و فروش دارد.
خرما می تواند محصولی ارزآور، اشتغال‌زا و با بهره وری بالا باشد به شرطی که دولت در کنار کشاورزان با برنامه ریزی هدفمند، و نگاه به آینده افق دید روشنی به بازارهای جهانی داشته باشد. امید که با این نگاه و با یک تعامل و همفکری مثبت بین کشاورزان و فعالان عرصه خرما مشکلات پیش پای این عزیزان نیز به بهترین شکل ممکن رفع شود.
گزارش از: «حیدر کاشف»، خبرنگار ایسنا بوشهر
انتهای پیام
