بررسی مداخلات غیردارویی کشورهای مختلف برای مقابله با کرونا

 در ۱۰۰ سال اخیر، قرنطینه به عنوان یک مؤلفه قدرتمند در حفظ سلامتی عمومی از بروز و تکرار عفونت مورد توجه بوده است . استفاده از قرنطینه در مورد همه‌گیری آنفلوانزا (آنفلوآنزای اسپانیایی) در سال ۱۹۱۹ و همچنین سندرم حاد تنفسی سارس در سال ۲۰۰۳ از جمله موارد اعمال این استراتژی در مواجهه با بیماری عفونی و واگیردار بوده است.

 در شرایط کنونی و با شیوع ویروس کرونای جدید و فراگستری آن در کشورهای مختلف، موضوع قرنطینه به عنوان یک راهکار برای جلوگیری از گسترش و شیوع این بیماری واگیردار مورد توجه قرار گرفت؛ به‌ویژه پس از آن‌که کشور چین شهر ووهان و شهرهای اطراف آن در استان هوبی را از ۲۳ ژانویه با حدود ۶۰ میلیون نفر جمعیت تحت قرنطینه اجباری قرار داد.

در این میان برخی رسانه‌های بین‌المللی این نکته را مطرح کردند که برای مهار کرونا  باید  از همان مسیر قرون وسطایی استفاده کرد که از دوران مرگ سیاه به ارث رسیده و براساس آن باید مرزها را بست، شهرها را قرنطینه کرد و شهروندان را ترساند. از طرفی برخی پژوهشگران این پرسش را مطرح کردند که آیا اتخاذ چنین شیوه‌ای اخلاقی است؟

این در حالی است که اعلام موفقیت چین در مهار شیوع Covid۱۹  توسط سازمان بهداشت جهانی این سؤال مهم را ایجاد کرده است که آیا سایر کشورها نیز می‌توانند از مدل چین در اعمال مقررات سختگیرانه قرنطینه که متخصصان سازمان بهداشت جهانی این روش را روش باستانی، خشن، تهاجمی و چابک نامیده‌اند استفاده کنند؟

موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی در راستای تداوم انتشار گزارش‌های سیاستی درباره بحران کرونا گزارش دوم خود را با عنوان «بحران کرونا و مداخلات غیردارویی (از قرنطینه تا ایزوله‌کردن)» تدوین کرده است. در این گزارش مطالعات متعدد بین‌المللی در خصوص مداخلات غیردارویی به‌ویژه قرنطینه، بررسی و از نتایج آنها استفاده شده است.

با ورود ویروس کرونا به ایران و فراگیری آن، موضوع ضرورت یا عدم ضرورت قرنطینه در ایران نیز مورد بحث قرار گرفته است. از طرفی برخی نمایندگان مجلس، فعالین مدنی و پژوهشگران خواستار اِعمال قرنطینه اجباری و ۱۰۰ درصد شده‌اند و از طرفی اظهار نظرهای رسمی مسئولان وزارت بهداشت بیانگر این است که این مقامات مسئول این نوع محدودیت‌ها را بی‌فایده دانسته و مخالف اجرای آن هستند.

تعریف، ابعاد، کارآیی و ملاحظات قرنطینه

اقدامات و مداخلات غیردارویی به طیف گسترده‌ای از اقدامات اطلاق می‌شود و هنگام شیوع بیماری‌های واگیردار و عفونی، نقش مهمی در کنترل شیوع و کاهش شمار قربانیان ایفا می‌کند و فشار زیادی را از دوش نهادهای بهداشتی و زیرساخت‌های مربوطه برمی‌دارد.

مطابق شواهد تاریخی، قرنطینه (Quarantine) و ایزوله کردن (Isolation)، درکنار مواردی نظیر تعطیلی مدارس، ادارات و بازارها، محدویت های مرزی، غربالگری، نظارت و مراقبت (Surveillance) و جلوگیری از تجمعات عمومی، به‌عنوان مهمترین مداخلات غیردارویی در مواجهه با بیماری واگیردار و عفونی محسوب می‌شود.

مروری بر تجارب گذشته نشان می‌دهد با وجود این‌که در برخی موارد قرنطینه نتایج مثبتی را به‌دنبال داشته است؛ اما برخی مطالعات نشان می‌دهد که قرنطینه همگانی می‌تواند هزینه‌های بسیار زیاد اجتماعی، روانی و اقتصادی را به جامعه تحمیل کند و درنهایت نیز به شناسایی بیماران زیادی منجر نشود.

بنابراین سؤال مهمی که در مواجهه با بیماری‌های واگیردار مانند آنفولانزا مطرح می‌شود این است که آیا اقدامات اولیه بهداشت عمومی مانند ایزوله و قرنطینه برای کنترل گسترش بیماری مناسب و کافی است؟ و در زمانی که اجرای اقداماتی نظیر قرنطینه و ایزوله مناسب است، آیا باید هردوی آنها اعمال شود؟

توجه به این نکات بسیار ضروری است؛ زیرا با مرور موارد مشابه گذشته نظیر سارس مشخص نیست که آیا ایزوله و قرنطینه تأثیری در کنترل و توقف این بیماری دارد؟ حتی گفته می‌شود اگر اقدامات بسیار منظم و مناسب در مورد ایزوله بیماران سارس انجام می‌شد، احتمالا این بیماری بدون قرنطینه افراد نیز کنترل می‌شد.

بررسی‌های انجام‌شده پیرامون اعمال قرنطینه در موارد مشابه گذشته، بیانگر برخی ملاحظات در این زمینه است. تضاد و تعارض میان منافع عمومی و آزادی‌های شخصی، امکان سوءاستفاده دولت‌های رقیب و دشمنان خارجی، بروز چالش‌ها، تنش‌ها و بی‌نظمی‌ها در درون منطقه قرنطینه‌شده، امکان سوءاستفاده و سودجویی افراد مختلف، دشواری‌ها و هزینه‌های بالای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برای اعمال قرنطینه در مناطق مختلف، مشخص نبودن و غیرقابل‌پیش‌بینی‌بودن میزان موفقیت، تلاش مردم برای فرار و امکان بروز ناآرامی‌های بیشتر، احساس امنیت بیشتر مردم تحت قرنطینه و کاهش مراعات اصول بهداشتی از جمله این ملاحظات است.

مداخلات غیردارویی در مواجهه با ویروس کرونا

با شیوع ویروس کرونا دولت‌های مختلف نظام های متعددی از مداخلات غیردارویی از جمله قرنطینه را در مواجهه با COVID۱۹ اعمال کردند.

چین- قرنطینه در مواجهه با کرونا برای اولین بار در چین اعمال شد. تا ۲ ژانویه سال ۲۰۲۰ حدود ۴۱ مورد ابتلا به ویروس کرونای جدید در ووهان چین شناسایی و در بیمارستان بستری شدند. به تدریج با شیوع این بیماری در شهر، در ۷ ژانویه ۲۰۲۰ دبیرکل حزب کمونیست چین «شی‌جین‌پینگ» مسئولیت کمیته دائمی حزب کمونیست چین را برای بحث درباره پیشگیری و مهار ویروس کرونا بر عهده گرفت.

باوجوداین، شیوع بیماری افزایش و شدت یافت و در ۲۲ ژانویه به‌طور رسمی اعلام شد که در فاصله بین صبح تا عصر همان روز، تعداد مرگ بر اثر ویروس نزدیک به دوبرابر شد (از ۹ مرگ در گزارش قبلی به ۱۷ مرگ). براساس گزارش‌های رسمی تلویزیون دولتی، بیش از ۵۷۰ نفر مبتلا به ویروس جدید تا عصر همان روز اعلام شد.

چند ساعت پس از این خبر، دستور ناگهانی قرنطینه شهر ووهان با جمعیت حدود ۱۱ میلیون نفر توسط دولت در ساعت دو بامداد ۲۳ ژانویه اعلام شد. براساس این دستور، شهر ووهان تمام سیستم‌های حمل‌ونقل خود را برای ورود یا خروج از شهر تا ساعت ۱۰ صبح همان روز تعطیل‌کرد. به‌تدریج این تصمیم در شهرهای دیگری از استان هوبی چین هم اتخاذ شد.

ابتدا سفر در شهرهای هوانگانگ و ایژه ممنوع شد و سپس در ۱۲ شهر دیگر استان نیز حمل‌ونقل متوقف شد و ۱۵ شهر به‌صورت جزئی یا کامل قرنطینه شدند. لازم بذکر است کشور چین برای کسانی که بدون مجوز از قرنطینه خارج شوند تا ۱۰ هزار دلار جریمه اعلام کرد.

ایتالیا- کشور دیگری که در مواجهه با کرونا از قرنطینه استفاده کرده است ایتالیا است. در ایتالیا اولین فوت مربوط به ویروس کرونا در تاریخ ۲۱ فوریه ۲۰۲۰ می‌باشد. زمانی که شیوع کرونا در ایتالیا به ۹۱۷۲ مورد مبتلا و ۴۶۳ کشته شده رسید، نخست وزیر ایتالیا تمهیداتی را در کشور برای مقابله با ویروس جدید ارائه داد و به صورت علنی اعلام کرد «من قصد دارم حکمی را امضاء کنم که به یک جمله خلاصه می شود. من در خانه می‌مانم. همه باید از چیزی غیر از حفظ سلامت شهروندان خودداری کنند. امروز لحظه مسئولیت ما است».

با این حکم حداقل ۱۶ میلیون نفر در منطقه لومباردی و ۱۴ استان تحت قرنطینه اجباری قرار گرفتند. دستورات ابلاغ شده در مورد قرنطینه که در طول زمان تشدید شده است، اکنون شامل تعطیلی کلوپ‌های رقص، باشگاه‌های ورزشی، استخرها، موزه‌ها و پیست‌های اسکی است. درحالی‌که پیش از این اعلام شده بود رستوران‌ها و کافه‌ها می‌توانند به کار خود ادامه دهند و مشتری‌ها باید به فاصله یک متر از همدیگر بنشینند؛ اما در دستور جدید، دولت دستور تعطیلی کلیه رستوران‌ها و فروشگاه‌ها به جز داروخانه‌ها و فروشگاه‌های مواد غذایی را صادر کرد. مراسمی مانند ازدواج، غسل تعمید و تدفین تا ۳ آوریل ممنوع است. همه مدارس و دانشگاه‌ها بلافاصله تعطیل شد.

افرادی که قصد سفر به بخش دیگری از کشور را دارند، موظف هستند که یک فرم استاندارد برای توجیه دلایل سفر خود پر کنند. در حکم دولت آمده است که این فرم‌ها، برای ارسال به مقامات در ایستگاه‌های قطار و فرودگاه‌ها و در جاده‌های اصلی بین شهرها است و به اثبات نیاز لازم نخواهد بود. همچنین پرداخت وام مسکن به حالت تعلیق درآمده است. در ایتالیا نیز برای خروج بدون مجوز از قرنطینه تا ۲۰۶ یورو جریمه  و سه ماه حبس اعلام گردیده است.

کره جنوبی- در این میان در کره جنوبی برای مواجهه با کرونا یک روش عملیاتی استاندارد (SOP) اعمال شد. SOP در کره جنوبی شامل پنج مرحله است: یک عملیات اطلاعاتی پرشور و شفاف، آزمایش حجم بالا، ایزوله افراد آلوده، معالجه افراد نیازمند و ضد عفونی محیط‌های آلوده که اجرای مناسب آن، اثربخشی این اقدامات را تعیین می‌کند.

بیشتر تمرکز این کشور بر روی افرادی بود که احتمال آلودگی آنها بیشتر بود. دراین‌راستا یک کمپین اطلاعات تهاجمی تدوین و اجرا شد که مشتمل بر دو بخش عوامل خطر و اقدامات مفید بود.

عوامل خطر به اطلاعات فوری مربوط به محیط اشاره دارد. چه کسی در اطراف من آلوده است؟ آیا من در فروشگاه ناآگاهانه با افراد آلوده برخورد کردم؟ اینها مواردی است که افراد باید برای تصمیم‌گیری آگاهانه درمورد آزمایش در نظر داشته باشند. در کره جنوبی پاسخ این سؤالات توسط دولت به صورت روزانه از طریق نشست‌های مطبوعاتی، وب سایت‌ها و پیام‌های متنی خودکار ارائه می‌شود و لیست رستوران‌ها، مغازه‌ها و کلیساها با زمان تقریبی بازدید همراه است و مردم می‌توانند به سرعت تصمیم بگیرند که احتمالاً در معرض خطر بوده‌اند یا خیر.

مداخلات غیردارویی در سایر کشورها نیز انجام شده است:

اوکراین-  مؤسسات آموزشی به مدت سه هفته تعطیل و ممنوعیت تجمع بیش از ۲۰۰ نفر اعمال شده است.

قطر- کلیه سینماها، تئاترها، سالن‌های ورزش و بازی و موزه‌ها تعطیل شدند.

نیویورک- کلیه تجمع‌های بالای ۵۰۰ نفر را ممنوع کرده است.

 اسپانیا- تردد در چهار شهر در منطقه کاتالونیا ممنوع شد.

 فیلیپین– اعلام منع تردد از مبدأ به مقصد مانیل (پایتخت) را اعلام کرد.

عربستان- ورود و خروج به استان «قطیف» از «سیهات» در جنوب تا منطقه «صفوی» در شمال ممنوع اعلام شده است. طبق دستور وزارت کشور سعودی، ساکنان استان قطیف می‌توانند به خانه‌های خود بازگردند و تمامی ادارات دولتی و مؤسسات خصوصی نیز تعطیل خواهد بود و به‌جز مراکز امنیتی، بهداشتی، داروخانه‌ها، مراکز بیمه و ایستگاه‌های سوخت، باقی اماکن باید تعطیل شود.

همچنین تمامی نقل و انتقالات کالا به داخل استان باید با رعایت موازین بهداشتی صورت گیرد. عربستان در تاریخ هشتم اسفندماه اعلام کرد که ورود عمره‌گزاران و زائران مسجدالنبی در مدینه منوره تعلیق و صدور ویزا برای کشورهای دارای تلفات بالای کرونا متوقف شده است.

پیشنهادات سیاستی

 در حالی که شیوع کرونا در ایران  فراگیر شده است، از یک سو نگرانی نزدیک شدن به سال نو و آغاز سفرها و دید و بازدیدهای نوروزی به‌شدت تشدید شده است و از سوی دیگر اختلاف‌نظرها پیرامون اِعمال نظام‌های قرنطینه شدت گرفته است. در این چارچوب به نظر می‌رسد توجه به توصیه‌های سیاستی زیر مفید باشد:

۱- با اینکه مرور تجارب کشورهای مختلف بسیار مفید و موثر است؛ اما باتوجه‌به سخنان رئیس سازمان بهداشت جهانی هر کشور باید روش خود را درپیش گیرد. با توجه به اینکه میزان موفقیت اقدامات و مداخلات به مشخصات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مناطق محلی وابسته است، تصمیم به اجرای هرگونه مداخله غیردارویی باید با شناخت دقیق از قابلیت‌ها، ویژگی‌ها و محدودیت‌های منطقه‌ای باشد.

۲- باید از تقلیل مداخلات غیردارویی به قرنطینه همگانی پرهیز کرد. قرنطینه یکی از موارد مداخلات غیردارویی است.

۳- در مورد مداخلات غیردارویی باید توجه داشت که زمان اجرا، دوره اقدام و ترکیب اقدامات در میزان موفقیت بسیار مهم است.

۴- آزمایش، قرنطینه و درمان به همکاری عمومی بستگی دارد. اگر افراد مایل به همکاری نباشند با هیچ توصیه، سفارش و متن پیامکی نظر خود را تغییر نمی‌دهند. در این شرایط، بسنده کردن به توصیه و امیدواری به پیروی داوطلبانه کافی نیست. اتخاذ تصمیمات سخت و اعمال جریمه و سیاست‌های پاداش و تنبیه مهم است.

۵- موفقیت مداخلات دارویی و غیردارویی به ملاحظات مذهبی، فرهنگی، قومی و اجتماعی وابسته است.

۶- در چارچوب اِعمال مداخلات غیردارویی باید به‌سرعت نسبت به موارد زیر اقدام و چاره اندیشی شود:

• تعطیلی فروشگاه‌های زنجیره‌ای که هرساله در هفته پایانی سال اعلام تخفیف می‌کنند و بسیار شلوغ‌ هستند.

• تعطیلی بانک‌های خصوصی و دولتی و در صورت لزوم فعال‌بودن شعب محدود صرفاً برای ارائه خدمات ویژه و ضروری.

• تعطیلی کامل قهوه‌خانه‌ها و کافی‌شاپ‌ها و رستوران‌ها.

 • تعطیلی، دورکاری کامل یا شیفتی کردن فعالیت ادارات، شرکت‌های دولتی و غیردولتی و کارگاه‌های تولیدی.

• اتخاذ تدابیر برای بخش حمل و نقل عمومی (مترو، اتوبوس‌های واحد، پایانه‌های مسافربری و اتوبوس‌های مسافربری).

 • تعطیلی کامل آرامستان‌ها در تمام شهرها تا اطلاع ثانوی.