صالح رفیعی با اشاره به اینکه یکی از دغدغه های مهم این روزهای تمامی خانواده ها بدون تردید شیوع ویروس کرونا و نگرانی ها از شدت انتشار و ابتلا به این ویروس بوده که همه ما را به قرنطینه ای خانگی برای قطع زنجیره انتشار این ویروس وادار کرده است، گفت: بخش عظیمی از افراد در این قرنطینه خانگی کودکان هر خانواده هستند که هرچند با توجه ات سازمان بهداشت جهانی (WHO) میزان ابتلای این افراد (کودکان زیر ۹ سال) به این ویروس بسیار کم است اما دو نکته تهدید کننده در این قرنطینه خانگی برای کودکان می تواند وجود داشته باشد.
ترس کودکان؛ خطرناکتر از کرونا
وی ادامه داد: تهدید اول، ترس، استرس و اضطراب کودکان از ابتلای خود و یا اعضای خانواده به ویروس کرونا (خطر ثانویه) است که خطرناکتر از ابتلا به ویروس است و وقتی والدین نمیتوانند استرس و اضطراب خود را کنترل کنند، فرزندانشان نیز تحت تأثیر این استرس و اضطراب قرار می‌گیرند.
به گفته این عضو هیات علمی پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورشی، علایم اضطراب در کودکان می تواند متفاوت باشد، برخی از کودکان در چنین شرایطی که همه از کرونا می‌گویند ممکن است مبتلا به اختلال اضطراب جدایی شوند؛ یعنی وابستگی بیش از اندازه به والدین پیدا کنند و ترس از دست دادن والدین را داشته باشند و دلواپسی بیش از اندازه نسبت به والدین برایشان پیش آید.
رفیعی با اشاره به اینکه در برخی از کودکان، اضطراب به شکل عصبانیت و آشفتگی بروز پیدا می‌کند و برخی از کودکان علائم شب ادراری نیز دارند، عنوان کرد: گاهی اوقات که کودک اضطراب دارد ترشح هورمون دوپامین و سروتونین آنها مختل می‌شود و مختل شدن این دو هورمون ترس محیطی زیادی در کودک ایجاد می‌کند و کودک دچار اضطراب و استرس می‌شود.
وی ادامه داد: برخی از کودکان مبتلا به وسواس فکری می‌شوند، این کودکان دائم با خود فکر می‌کنند که ممکن است به بیماری کرونا مبتلا شوند به همین دلیل دائم درگیری فکری دارند.
رییس کمیته ملی توسعه فعالیت بدنی کودکان با بیان اینکه برخی دیگر از کودکان دچارخودبیمارانگاری می‌شوند و از اینکه به چیزی دست بزنند دائم ترس و هراس دارند و به صورت افراطی برای پاکسازی محیط اقدام می کنند، یادآور شد: بدون تردید این استرس و اضطراب ها در هر رده سنی بویژه در کودکان می تواند باعث اختلال دردستگاه ایمنی بدن شده و عملکرد این سیستم حیاتی و مهم را که سد دفاعی بدن در مقابل باکتری ها و ویروس ها و سایر عوامل بیماری زا است را مختل کرده و شخص را نسبت به ابتلا به بیماری ها آسیب پذیرتر کند.
رفیعی افزود: نکته مهم تاثیری است که این اضطراب های گسترده می تواند در آینده کودک داشته باشد که یکی از این تاثیرات مخرب ایجاد تله آسیب پذیری در کودکان است؛ افراد گرفتار در تله آسیب پذیری دائما با این ترس و نگرانی زندگی می‌کنند که فاجعه‌ای در راه است و معتقدند قادر نیستند از آن اتفاقات جلوگیری و از خود در برابر آن ها محافظت کنند، ترس‌هایی که در تمام لحظات آرامش را از این افراد می گیرد این تله در سنین کودکی شکل می‌گیرند و در بزرگسالی فعال می‌شوند؛ ترس‌های دوران کودکی مثل جنگ، سیل، زلزله، مرگ و در حال حاضر نیز ویروس کرونا که در این دوره با توجه به قرنطینه خانگی ترس های کودکان می‌تواند ترس از دست دادن والدین، همکلاسی ها، معلم، بیماری و… باشد.
رفتار والدین؛ موضوع مهم در عوامل استرس زاست
وی با بیان اینکه با نگاهی دقیق تر به ریشه های این نوع تله‌ها می‌توان فهمید که یکی از دلایل مهم، رفتار والدین در ارتباط با عوامل استرس زاست، گفت: اگر والدین فرد بیش از حد مراقب کودک خود باشند برای مثال در روزهای عادی اجازه ندهند کودک از خانه برای بازی کردن بیرون برود، کودک را از خوردن غذای بیرون از خانه منع کنند و … به طور ناخودآگاه این باور را در ذهن کودک می پرورانند که همیشه محتاط باش چرا که خطرات همیشه در کمین اند و تو موجود آسیب پذیری هستی و در این صورت زمینه بروز این تله را فراهم می کنند.
عضو عیئت علمی پژوهشگاه تربیت بدنی با اشاره به اینکه در شرایط کنونی که از بین بردن منبع اصلی استرس خارج از توان ماست، عنوان کرد: می توان با تغییر در روش مقابله با شرایط تهدید کننده، روش های مقابله ای سودمند و کنار آمدن با آن را به خوبی یادگرفت و در زندگی به فرزندان خود آموزش داد. ایجاد محیط امن و آرام در خانه و تقویت اعتماد به نفس در کودکان می تواند عملکرد آن ها را هنگام مواجه شدن با شرایط استرس زا کنترل کند؛ یکی از نکات بسیار مهم قرار ندادن کودکان در معرض خبرهای مربوط به بیمای و از سوی دیگر استفاده از روش های موثرتر برای رعایت بهداشت فردی است، به عنوان مثال شستن دست ها یکی از راه های موثر در پیشگیری از بیماری است اما تاکید زیاد بر شستن دست ها ممکن است، کودکان را وارد دایره لجبازی و یا وسواس کند، بنابراین می توان با استفاده از روش های دیگری مانند بازی، رعایت بهداشت در خانه را به کودکان آموزش داد.
چهار توصیه برای رعایت هرچه بهتر بهداشت توسط کودکان
رفیعی ادامه داد: بنابراین توصیه می شود کودکان را مامور بهداشت خانه کنیم، جاهایی که احتمال آلودگی بیشتر هست به کمک بچه ها نوار قرمز بکشیم و فلش بزنیم، ستاره دادن به فردی که در خانه رعایت بهداشت بیشتری می کند و در پایان شب جایزه دریافت کند و نیز بنا به اقتضای سنی کودک در مورد بیماری با او صحبت کنیم و توصیه دکتر را با کودک به زبان کودکانه در میان بگذاریم.
پرخوری و فضای مجازی در کمین کودکان
وی با بیان اینکه تهدید و چالش بعدی در قرنطینه خانگی افزایش رفتارهای بی تحرک به واسطه حذف بخش زیادی از فعالیت های بدنی است که به طور معمول در محیط بیرون از خانه و در مدرسه یا مهد انجام می دادند، اظهار کرد: نگاه دقیق تر به رفتار های درون خانه کودکان امروزی نشان می دهد که سهم استفاده از برنامه های تلویزیونی، رایانه و اینترنت، تبلت و موبایل برای انجام بازی های رایانه ای و حضور در شبکه های اجتماعی به مراتب بیشتر از مطالعه، ورزش و فعالیت بدنی در اوقات فراغت کودکان است، بنابراین کودکانی که ساعات زیادی از روز به تماشای تلویزیون و کامپیوتر صرف می‌کنند زمان کمتری برای تحرک و بازی دارند از این رو والدین باید زمان تماشای تلویزیون، بازی‌های کامپیوتری را محدود کنند.
رییس کمیته ملی توسعه فعالیت بدنی کودکان افزود: البته در این خصوص والدین باید الگوی مناسب برای فرزندان خود باشند چرا که کودکانی که والدین خود را اغلب در حالت نشسته به تماشای تلویزیون و یا استفاده از موبایل و تبلت و… درحالت بی تحرک می‌بینند به طور حتم رفتارهای بی تحرک را تقلید کرده و در آینده دچار افزایش وزن خواهند شد و این روند در شرایط این روزها و تعطیلات نوروزی پیش رو که اغلب منجر به تغییر شیوه زندگی به ویژه علاقه کودکان به غذاهای پرکالری جذاب با ترکیبات نامطلوب، مصرف میان وعده ها و غذاهای چرب و شیرین، کاهش مصرف مواد غذایی دارای فیبر و عدم تحرک باعث بروز پدیده ی چاقی شده و با افزایش وزن زمینه ساز بسیاری از بیمای های غیرواگیر در اینده است.
رفیعی با تاکید بر اینکه کودکان سرشار از انرژی هستند و نیاز به فعالیت دارند، گفت: هنگامی که کودکان نتوانند انرژی خود را تخلیه کنند دچار اختلالات ذهنی و حرکتی می شوند. بنابراین باید شرایطی فراهم سازیم تا کودکان بتوانند در خانه هم به فعالیت های مناسب با فضای آپارتمان نشینی بپردازند.
فعالیت بدنی و بازی خانگی؛ عامل کاهش بیماری های عفونی در کودکان
وی ادامه داد: والدین می‌توانند با انجام بازی های خانگی و همراهی با فرزندانشان، آن ها را به انجام فعالیت‌های بدنی متنوع و روزانه تشویق کرده و با ایجاد نشاط در خانه، تقویت قوای جسمی، ارتقای قابلیت های ذهنی و حرکتی و بهبود شرایط فیزیولوژیکی بدن، خطر ابتلا به بیماری های عفونی از جمله کرونا در کودکان را کاهش دهند.
بازی؛ بهترین شکل فعالیت طبیعی برای کودکان
این عضو هیئت علی پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی با تاکید بر اینکه بازی، بهترین شکل فعالیت طبیعی برای هر کودک است، خاطرنشان کرد: در واقع بازی کردن، در زندگی کودک از اهمیت زیادی برخوردار است و در جریان بازی، نیروهای روحی و جسمی کودک یعنی دقت، حافظه، تخیل، نظم و ترتیب، چالاکی، مهارت و… رشد می یابند و علاوه بر این ها بازی برای کودک محرک و انگیزه ای در جهت کسب تجارب اجتماعی است.
رفیعی اضافه کرد: بازی وسیله طبیعی کودک برای بیان «خود» است. کودک با بازی کردن، موقعیتی را به دست می آورد تا احساسات و مشکلات خود را عرضه کند و به عبارت دیگر ابراز وجود کند، بنابراین بازی به کودکان کمک می کند تا مفهوم جمع و ارتباط مثبت و موثر با دیگران را بیاموزند و در واقع مشارکت اجتماعی را تمرین کنند.
کودکان چقدر باید فعالیت بدنی روزانه داشته باشند؟
وی با اشاره به اینکه به طور کلی تحقیقات نشان داده است که کودک باید روزانه حداقل ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشد، اظهار کرد: نکته مهم شدت تمرینات و بازی هایی است که افراد به ویژه کودکان انجام می دهند که این مسئله حائز اهمیت است. در همین رابطه پروفسور مایک گلسیون عضو انجمن آموزش علوم بریتانیا معتقد است ورزش در حد تعادل به تقویت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماری های عفونی نظیر سرماخوردگی، آنفولانزا، سینوزیت کمک می کند و اگر در طول روز تحرک کمی دارید، خطر ابتلا به عفونت در شما ۲ تا ۳ برابر بیشتر از دیگران است.
مضر بودن تمرین با شدت بالا برای سیستم ایمنی بدن
رییس کمیته ملی توسعه فعالیت بدنی کودکان ادامه داد: ازسوی دیگر به همین میزان داشتن تمرین با شدت بالا نیز برای سیستم ایمنی بدن می تواند مضر باشد، بنابراین توصیه می شود با گنجاندن فعالیت ها و بازی هایی با شدت متوسط و به دور از نشستن های طولانی هم زمینه مناسب تقویت سیستم ایمنی بدن کودکان را فراهم کنید و هم از سایر فواید بازی مانند تقویت حافظه و یادگیری، افزایش اعتماد به نفس، کاهش اضطراب و افسردگی، تنظیم و تعدیل میزان استرس و حتی تغییرات شخصیتی (پیدایش دید مثبت تری نسبت به زندگی و امید با آینده) در کنار توسعه قابلیت های بدنی و افزایش ذخایر حرکتی کودکان بهره مند شوید.
رفیعی تاکید کرد: در نهایت اینکه اگر این بازی و فعالیت بدنی با همراهی دیگران به ویژه والدین باشد منجر به تقویت مهارت های ارتباطی کودکان شده و آن ها می توانند در کنار ورزش و بازی با دیگران صمیمی شوند و بیاموزند در مواقع بحرانی می توانند از حمایت اجتماعی آن ها استفاده کنند و یا اینکه به دوستان، خانواده و نزدیکان کمک کنند و این نکته کلیدی در آموزش حمایت های بین فردی است.
نکات مهم و مورد توجه در حوزه بازی کودکان
۱- فعالیت بدنی زمانی است که بیشتر قسمت های بدن درگیر حرکت است (به عنوان مثال سه چرخه سواری، دویدن و پریدن) و فعالیت بدنی شامل بازی هایی از قبیل چیدن پازل و یا نقاشی کردن نیست باشد، بنابراین بازی هایی انتخاب کنید که در آن کودک تحرک کافی را داشته باشد.
۲- با کودک خود بازی کنید؛ ملحق شدن شما به کودکان در حین بازی کردن، باعث ایجاد ارتباط بین شما و فرزندتان می شود و در حالی که از بازی کردن با او لذت می برید به کودک خود کمک کنید تا به روش های مختلف از طریق بازی کردن رشد کند و به عنوان یک امتیاز، بازی با کودکتان یک راه عالی برای فعال بودن شماست.
۳- روزانه به طور فعال با کودک خود بازی کنید؛ کودکان پیش از دبستان روزانه حداقل نیاز به ۲ ساعت حرکت فعال دارند. آن ها نباید بیش از یک ساعت مگر در هنگام خواب غیرفعال و رفتارهای بی تحرک داشته باشند.
۴- با جدیت درگیر بازی شوید؛ کودکان پیش از دبستان نیاز به فرصت هایی دارند که روزانه از انرژی بالای خود استفاده کنند، بنابراین دویدن، پریدن و جست و خیز کردن برای کودکان ضروری است زیرا کودکان در حین انجام این حرکات از عضلات بزرگ در پاها و تنه برای استحکام استخوان ها، تناسب اندام سلامت قلب و عروق استفاده می کنند و همچنین قدرت عضلات از فعالیت های عضلات بزرگ ناشی می شود.
۵- مهارت های حرکتی را توسعه دهید؛ کودکان پیش از دبستان به فرصت های زیادی جهت تمرین و کسب اعتماد به نفس در انجام مهارتهای حرکتی بنیادی دارند. این مهارت ها، هم چون بلوک های ساختمانی برای خلق الگوهای حرکات پیچیده تر بوده و شامل:
الف) مهارت های حرکتی دستکاری اشیاء شامل پرتاب کیسه های لوبیا، گرفتن روسری و ضربه زدن به توپ است، همچنین مهارت های دستکاری اشیاء، فعالیت های هماهنگی چشم و دست و چشم و پا نیز نامیده می شوند.
ب) مهارتهای حرکتی جابجایی شامل جهش، پریدن و جست و خیز کردن است.
پ) مهارتهای حرکتی کنترل بدن شامل تعادل و ساختن حالات مختلف با بدن است.
ت) مهارتهای آگاهی بدن شامل حرکت در فضا و نیز زمانبندی حرکت می است.
۶- از فعالیت بدنی جهت حمایت از یادگیری و رشد اجتماعی کودکتان استفاده کنید؛ زمان بازی هنگامی است که کودک شما می تواند فعالانه در محیط پیرامونش به جستجو پرداخته، با اطرافیانش همکاری و مشارکت کرده و با هر آنچه که با آن در تضاد است، مقابله کنند. بازی کردن مهارت های تفکر و کلامی را در کودک تقویت کرده و باعث رشد و توسعه ادبیات در او می شود.
۷- خلاقیت و بیان خود را ارتقاء دهید؛ کودکان پیش از دبستان برای ابراز خود از طریق حرکت و نیز برای رسیدن به خود باوری، نیاز به فرصت دارند. و بازی هایی که به کودکان امکان ارائه ایده ها و راه حل های جدید را بدهد، به مهارت های تفکر و نیز مهارتهای اجتماعی آنان کمک می کند.
۸- نهایتا اینکه تا جایی که می توانید محیط خانه را شاد و بازی های مفرح را برای کودکان انتخاب کنید تا با ترشح هورمون شادی در اعضای خانواده زمینه های کاهش اضطراب و افزایش ایمنی و روحیه خود را فراهم سازید.
