تحلیل شما از علت توقف مذاکرات وین چیست؟ به نظر شما درخواست‌هایی که روسیه داشته چه قدر در توقف مذاکرات مؤثر بوده است؟
واقعیت قضیه این است که همه موضع گیری‌ها «بیانیه ای» است. یعنی یک سری مواضع کلی شکل گرفته و از دل این موضع گیری‌ها مشخص نیست به چه دلیل وقفه ایجاد شده است. مثلا آمریکا اعلام کرده که باید تهران و مسکو تصمیم بگیرند، آقای بورل اعلام کرده خواسته‌های خارج از برجام مطرح شده که اشاره تلویحی او به روسیه است و جالب است که طرف‌های ایرانی به صورت کلی گفته اند خواسته‌های جدید توسط آمریکا مطرح شده است.
پس همه این‌ها بیانیه است و هیچ کدام شاخص مشخصی ارائه نداده اند. ولی تنها چیزی که به صورت مصداقی و قابل اثبات مطرح شد، دو موضع روس‌ها بود. اول موضع اولیانوف، مذاکره کننده روسی، است که اعلام کرد به خاطر اینکه روسیه بتواند به کار ویژه برجامی خودش در اجرای توافق عمل کنند، باید تحریم‌ها شامل این کار ویژه‌های برجامی نشود؛ که این معقول است و طبیعتا باید این استثناء صورت می‌گرفت. دومین موضع را لاوروف داشت که چند ساعت بعد از اولیانوف این موضع را مطرح کرد که روس‌ها در شرایطی می‌توانند برجام را امضاء کنند که تحریم‌های اروپا و آمریکا شامل مناسبات فناوری، هسته ای، تجاری، اقتصادی و نظامی این کشور با ایران نشود.
لذا هر تحلیلگر سیاسی به راحتی می‌تواند به این نتیجه برسد که تنها عامل جدید مطرح شده درخواست‌های روس‌ها است و این طبیعی است. چون من معتقدم که دو طرف اصلی، ایران و آمریکا هستند و بقیه طرف‌ها را ایران ساخته و از بزرگترین اشتباهات ایران در طول تاریخ روابط خارجی اش بود. طرف‌هایی که ایران ساخته، هر کدام منافع برجامی برای خودشان تعریف کرده اند و همه منافع آنها از محل تعطیل کردن بخشی از منافع ایران شکل گرفته و به هر حال نشان می‌دهد که روس‌ها بزرگترین سوء استفاده را کرده اند.
روس‌ها دو سوء استفاده اصلی را از نقشی کردند که ایران برای آنها تعریف کرده بود. سوء استفاده اول را اولیانوف انجام داد که بازیگری که ایران برای او تعریف کرده بود حتی از نقش ایران هم بالاتر بود و باعث شد روس‌ها مانع از امضای برجام قبل از جنگ اوکراین شوند. در نتیجه ایران از مزایای بازگشت به بازار انرژی محروم شد و به ویژه اینکه الآن آتش اوکراین دامن برجام را هم گرفت.
متأسفانه یک بازیگری دیگری را هم ایران برای روس‌ها قائل شد و آن این بود که بعد از اینکه جنگ اوکراین آغاز و به همه ثابت شد هم توئیت‌های اولیانوف و هم ادعای پوتین و لاوروف در مورد اوکراین دروغ بوده، ساده اندیشی در سیاست خارجی ایران در مقابل روس‌ها خودش را نشان داد و در شرایطی که آمریکا و کشور‌های اروپایی اولیانوف را به حاشیه راندند، ایران سعی کرد برای اولیانوف نقش قائل شود.
در چنین شرایطی برجام به مرحله امضاء رسید. یعنی عملا متن آماده امضاء بود و اکثر اختلاف‌ها برطرف شده بود. در مرحله اجرا بود که روس‌ها خواسته‌های جدید را مطرح کردند؛ یعنی جایی که برجام آماده امضاء بود و روس‌ها نمی‌توانستند کارشکنی کنند. در مرحله اجرا باز هم متأسفانه ایران جایگاه خاصی برای روس‌ها قائل شده و بنا بر این شد که ایران سوخت‌های سه تا ۲۰ درصد را به روس‌ها بدهد و روس‌ها تحت این عنوان سعی می‌کنند یک کانال دور زدن تحریم را به صورت گسترده از طرف ایرانی‌ها باز کنند. من معتقدم باز هم در این شرایط کسانی مقصر هستند که این همه به روس‌ها اعتماد کرده اند.
در این شرایط ایران چه کار باید انجام دهد؟
به نظر من ایران باید گلیم برجام را از آتش اوکراین دور کند؛ و گرنه زیاده خواهی روس‌ها و نگاه خاکریزی روس‌ها به ایران حتی تا استفاده از «مکانیزم ماشه» هم ادامه پیدا خواهد کرد. یعنی اگر ایران دامن برجام را از سوء استفاده روس‌ها دور نکند، من روزی را می‌بینم که روس‌ها حتی به اسم مقابله با آمریکا مکانیزم ماشه را اجرا کنند. چون به هر حال مکانیزم ماشه پاشنه آشیل برجام است. بند‌های ۱۱ تا ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ می‌گوید اگر هر کدام از طرفین نسبت به نقش طرف دیگر اعتراض کند، تحریم‌ها باز می‌گردد.
یعنی روس‌ها به اسم اعتراض به نقش آمریکا و اروپا می‌توانند مکانیزم ماشه را برگردانند و ایران را در شرایط تحریم حفظ کنند؛ تا یک ماه بعد از آن، که طبق برجام دوباره شورای امنیت تشکیل جلسه بدهد. آن گونه است که روس‌ها به اسم چالش با آمریکا، دوباره ایران را به شورای امنیت می‌برند؛ لذا من فکر می‌کنم زمان آن رسیده که عملا منافع کشور را از سوء استفاده روس‌ها نجات دهیم. اگر سوء استفاده روس‌ها ادامه پیدا کند، به نظر من ایران می‌تواند جدا از واسطه‌ها ساز و کاری را در پیش بگیرد تا برجام زودتر اجرا شود.
روسیه دیگر در هیچ ساز و کار دیپلماتیکی صاحب نقش نیست
اگر درخواست‌هایی که به قول شما روسیه داشته، باعث شود که طرفین دیگر برجام این کشور را از برجام حذف کنند، آن وقت شرایط چه طور پیش می‌رود؟ با توجه به نقش روسیه در جا به جایی اورانیوم غنی شده ایران، آیا می‌توان برجام بدون این کشور را در نظر گرفت؟
واقعیت قضیه این است که فقط ایران روسیه را در برجام حفظ کرده است. بعد از جنگ اوکراین، روسیه دیگر در هیچ ساز و کار دیپلماتیکی صاحب نقش نیست؛ و عملا اولیانوف در حاشیه مذاکرات قرار گرفته بود. ولی رئیس تیم مذاکره کننده ایرانی بعد از ورود به وین، بعد از جنگ اوکراین، با اولیانوف جلسه گذاشت و سعی کرد مشروعیت ببخشد به کسی که عامل اصلی خسران منافع جمهوری اسلامی ایران بود.
به نظر من الآن هم آمریکایی‌ها چنین نقشی برای روس‌ها قائل نیستند و فقط یک نقش فنی می‌ماند. نقش فنی روسیه به عنوان واسطه اجرای تعهدات ایران یک نقش بی بدیل نیست. اگر بازیگری روس‌ها ادامه پیدا کند، ایران می‌تواند این نقش را به یک شرکت چینی یا کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های مختلف چینی و اروپایی بدهد و مانع جدی در این زمینه وجود ندارد. ولی متأسفانه مانع اصلی این است که سیاست خارجی ایران به شدت وابسته به بازیگری شده که این بازیگر فقط منافع خودش را در قبال ایران پیش می‌برد؛ و الآن هم حتی به قیمت تداوم تحریم‌ها حاضر است مانع از این شود که ایران به بازار انرژی برجام برگردد و به گونه‌ای از برجام که مهمترین پرونده باز دیپلماسی در دنیای امروز هست، برای پیشبرد سیاست‌های خودش استفاده کند.
توصیه شما به کارشناسانی که معتقدند توقف مذاکره هیچ ربطی به روسیه ندارد و به این دلیل است که
آمریکاخواسته‌های ما را نپذیرفته، چیست؟
الآن دیگر موضوع پنهانی در مذاکرات نیست. خواهش من این است که این افراد اگر مصادیقی دارند مصادیق را مطرح کنند. در غیر این صورت، تحلیل واقع گرایانه این است که جنایات روسیه در اوکراین توسط برخی از محافل در ایران لاپوشانی شد و الآن هم جنایت روسیه علیه منافع ملی ایران در حال لاپوشانی شدن توسط برخی افراد است. مگر اینکه مصادیق را مشخص کنند تا روشن شود که آمریکایی‌ها عامل وقفه هستند.ولی واقعیت این است که مهمترین وقفه در شرایط کنونی همین گروگانگیری است که روس‌ها انجام می‌دهند؛ یعنی گروگانگیری دوم آنها از برجام به سود جاه طلبی‌های پوتین در اوکراین.
چهار طرف برجام تأکید می‌کنند که مانع اصلی روسیه است
سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه در بیانیه‌ای صراحتا مطرح کردند که درخواست‌های روسیه می‌تواند برجام را به شکست بکشاند. یعنی اروپایی‌ها روسیه را عامل شکست احتمالی مذاکرات می‌دانند، اما برخی از تحلیلگران داخل کشورمان مقصر این موضوع می‌دانند. نظر شما در این خصوص چیست؟
به هر حال واضع مختلفی مطرح شده است. یکی موضع اروپایی‌ها است که رسما روسیه را عامل خارجی معرفی کرده اند. دیگری هم موضع آمریکایی‌ها است که اعلام کرده اند تصمیم گیری باید در تهران و مسکو شکل بگیرد. سوم موضع آشکار خود روس‌ها بود که آقای لاوروف رسما اعلام کرد باید روابط مختلف با ایران از این تحریم‌ها مستنثناء شود. چینی‌ها هم اعلام کرده اند باید مواضع همه طرف‌ها دیده شود و یک حمایت تلویحی از موضع روسیه صورت داده اند.
جالب است که فقط موضع ایرانی‌ها نقش روسیه را لاپوشانی می‌کند و من واقعا این را ظلم به سیاست خارجی کشور می‌دانم. برجام پنج طرف اصلی دارد؛ ایران، آمریکا، اتحادیه اروپا، چین و روسیه. هر چهار طرف عملا تأکید می‌کنند که مانع اصلی روسیه است و حتی روس‌ها رسما این را اعلام کرده اند. ولی فقط ایران است که دارد لاپوشانی می‌کند و من تا حالا در این حد سیاست خارجی کشور را ضعیف ندیده ام. مردم ایران حق دارند بفهمند که چه بازیگری منافع آنها را به خطر انداخته، ولی ما می‌بینیم که مسئولین کشور در این رابطه واقعیت را حتی به مردم نمی‌گویند.
